Dziś, po latach, osobowość Tadeusza Borowskiego wydaje się tragiczna – wypaczona przez wojnę i, później, przez piętno socrealizmu.
Biografia pisarza i poety ma trzy oblicza. Należał do pokolenia Kolumbów (ur. w roku 1922), z młodości spędzonej w Żytomierzu na Ukrainie wyniósł pierwsze pełne cierpień doświadczenia: ojciec jego był w 1926 roku zesłany do Karelii, matka w 1930 roku nad Jenisej. Całej rodzinie udało się powrócić do Polski, lecz wkrótce wybuchła wojna.
-
I okres twórczości Borowskiego to lata 1942-1945.
Można powiedzieć: epoka okupacyjna. Jest to czas poezji – tom Gdziekolwiek ziemia. Jest to też okres studiów na tajnej polonistyce, miłości do Marii Rundo i okupacyjnej prozy. 1943 to rok aresztowań – najpierw gestapowcy aresztowali Marię, udał się jej śladem Borowski. Przeżył Pawiak, Oświęcim, Dautmergen i Dachau-Allach. Tu został wyzwolony. Odnalazł Marię i ożenił się z nią.
-
II etap to lata 1945-1949.
To publikacja dzieł najsłynniejszych:
- Pożegnanie z Marią – zbiór opowiadań – 1947
- Pewien żołnierz – 1947
- Kamienny świat – 1948
Lecz rok 1948 – to rok przyjęcia Borowskiego do PZPR, rok 1949 – to słynny zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich, który określił, iż technika socrealizmu jest jedyną obowiązującą metodą twórczą. Faktem jest też, że obozowe opowiadania wzbudziły wiele sensacji i dyskusji oraz krytyki. Nastąpiła więc przemiana.
-
III okres twórczości pisarza to lata 1949-1950.
Ostatnie dwa lata życia. W 1950 roku Borowski wyparł się swojej twórczości sprzed roku 1948. Uwierzył w socrealizm i zaakceptował jego stylistykę. Napisał Opowiadania z książek i gazet, pracował w Polskim Biurze Informacji Prasowej w Berlinie. W 1951 w Warszawie popełnił samobójstwo.
Czemu opowiadania Borowskiego narobiły zamieszania?
Dlatego że jego bohater – Vorarbeiter Tadek – nie jest idealną postacią ofiary. Jest typem człowieka wypaczonego przez obóz, pragnącego za wszelką cenę przeżyć i pomóc narzeczonej, człowieka, który pozbył się wrażliwości wobec śmierci i cierpienia. Ten człowiek nosi imię autora i ma podobne wątki biograficzne. Czyżby więc Borowski pisał o sobie, przyznawał się do znieczulicy i cynizmu? Publika nie chciała tak po prostu przyjąć, że jest to manewr prozatorski. Inne niż proste, biało-czarne, dzieje obozu: ofiary i kata drażniły i powodowały krytykę. Poza tym Borowski używał w swoich opowiadaniach zachodniej techniki – behawioryzmu – opisu wyglądu postaci i ich zachowania z zewnątrz.
Książka Borowskiego z punktu widzenia kanonów narzuconych pisarzom z Centrum była zbrodnią. Ukazywał on bowiem świat obozów nie tak jak należało, lecz tak jak go widział…” Partia postanowiła jednak „wychować” sobie młodego twórcę. Z powodzeniem. W 1950 roku Borowski odżegnał się od poprzedniej twórczości, stał się „homo politicus”, zażartym, ciętym propagandystą.
Co nas drażni u Borowskiego?
Oto – chcielibyśmy, by zawsze przedstawiano ofiarę jako szlachetną, cierpiącą i godnie przeciwstawiającą się oprawcy. Wówczas zawsze strażnik będzie zbrodniarzem, a więzień świętym. Borowski burzy tę logiczną konstrukcję i pokazuje istotę hitlerowskiej zbrodni – deformację psychiki więźniów, którzy wcale nie pozostają szlachetni i heroiczni.
Co dzieje się z ludzką psychiką wobec tak silnego zagrożenia?
- Obojętnieją na śmierć – w obliczu masowości i codzienności śmierci.
- Obojętnieją na cudze cierpienia – w obliczu ciągłego cierpienia.
- Zapominają o dawnym życiu i wartościach – w obliczu jedynego sensownego teraz celu: przeżyć, przetrwać, ocalić siebie. W ich psychikę wkrada się cynizm, nawet cwaniactwo, inne kategorie ocen i odniesień. Vorarbeiter Tadek jest najlepszym tego przykładem – i dowodem zbrodni równie strasznej jak zabijanie.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/wspolczesnosc/c153-wspolczesnosc-poezja-w-polsce/jak-oceniasz-psychike-czlowieka-zlagrowanego-zaprezentowana-w-opowiadaniach-borowskiego
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c167-wspolczesnosc/pozegnanie-z-maria-opowiadania-tadeusza-borowskiego