Świątynie
W architekturze starożytnej Grecji najważniejszą rolę odgrywały świątynie. Każda z nich była miejscem, gdzie ustawiano posąg bóstwa i gromadzono dary składane mu w ofierze; natomiast nie była ona tym, czym później były kościoły, mianowicie nie była miejscem modłów, gromadzących liczne tłumy. Z tego powodu świątynia grecka jest nieduża.
- Wznoszono ją z kamienia, najczęściej z białego marmuru na płaskiej, kamiennej podstawie, która spełniała rolę fundamentu. Tę podstawę otaczano wysokimi stopniami schodów.
- Niewielkie pomieszczenie świątynne miało kształt prostokątny, do którego wchodziło się przez dość wysokie i szerokie drzwi. Na zewnątrz, w niedużej odległości od ścian, ustawiano kolumny. Rozmieszczano je różnie: albo dwie lub cztery przed ścianą frontową, albo rząd kolumn z przodu i z tyłu, albo kolumny obiegały budynek dookoła.
- Wnętrze świątyni stanowiła ciemna sala (brak było okien), o ścianach bez ozdób i malowideł, nakryta u góry stropem zupełnie płaskim, w której stał posąg bóstwa i ołtarz do składania ofiar.
Kolumny były nie tylko ozdobą, lecz spełniały również ważną rolę konstrukcyjną – podtrzymywały dach wystający daleko poza ściany budowli. Ponieważ świątynia była niewielka, więc przykrycie jej nie nastręczało trudności. Dach mógł być drewniany. Niczym specjalnym się nie wyróżniał, był dwuspadowy, to znaczy dwiema płaszczyznami opadał na boczne ściany. Taki dach pozostawiał pustą trójkątną przestrzeń ponad ścianą frontową i tylną, którą zamurowywano marmurowymi płytami i ozdabiano rzeźbami z przedstawieniami scen z życia bogów. Komponowano je tak, że pośrodku postacie bogów stoją, natomiast tam, gdzie zwężają się ramiona trójkąta, postacie stopniowo pochylają się, a ostatnie, skrajne, najczęściej leżą. Tak ozdobiony trójkąt szczytowy nazywa się tympanonem.
Końce belek drewnianej konstrukcji dachu były na zewnątrz widoczne, co nikomu się nie podobało, dlatego budowniczowie zasłaniali je pasem zdobień, często płaskorzeźb – tzw. fryzem.
Kolumna – ważny element architektoniczny
Architektura grecka to przede wszystkim kolumny. Początkowo jednak kolumna grecka nie była elementem konstrukcyjnym budowli. To nastąpiło później, gdyż najpierw kolumna była wolnostojącą formą nagrobną.
Starożytni Grecy wypracowali trzy ich trzy rodzaje – w stylu doryckim, jońskim i korynckim.
- Głowicę jońską stanowią dwie połączone z sobą ślimacznice, między którymi umieszczono rząd wyrzeźbionych perełek, a pod nimi rząd liści palmowych.
- Głowica koryncka — najbogatsza — ozdobiona jest liśćmi akantu (rośliny rosnącej na południu).
- Najstarszy styl architektoniczny to tzw. porządek dorycki. Kolumna dorycka jest gruba, lekko zwęża jąca się ku górze i pokryta jest na całej wysokości pionowymi żłobkami, które dotykając się nawzajem tworzą między sobą ostre krawędzie. Kolumna dorycka nie ma podstawy (tzw. bazy), lecz ustawiona jest wprost na podłożu, czyli na fundamencie.
Kolumna zwieńczona jest u góry głowicą czyli kapitelem. Kapitel składa się z dwóch części: okrągłej i nieco wypukłej poduszki, spoczywającej bezpośrednio na trzonie kolumny oraz z nakrywającej ją kwadratowej płyty, na której spoczywa potężna kamienna belka. Na niej opierały się belki stropu zakryte dekoracyjnym fryzem. Klasyczne dzieło zbudowane w porządku doryckim to Partenon – świątynia Ateny na Akropolu.
- Porządek joński ma kolumny znacznie smuklejsze. Trzon kolumny zwęża się nieco ku górze – jak w porządku doryckim – ale żłobkowanie ma odmienne (żłobki są węższe, bardziej wklęsłe i rozdzielone paskami gładkiej powierzchni). Kolumna jońska ustawiona jest na okrągłej podstawie zwanej bazą. Głowica kolumny składa się z dwóch części: płyty górnej, mającej kształt jakby zgniecionej poduszki z czterema ślimacznicami (tzw. wolutami) w narożnikach, i z okrągłej części dolnej w kształcie pierścienia. Dolna część, która tworzy nasadę głowicy, na obwodzie ma łukowate, poprzeczne nacięcia – tzw. wole oka. Klasycznymi budowlami wzniesionymi w porządku jońskim są Erechtejon na Akropolu oraz Świątynia Artemidy w Efezie.
- Porządek koryncki ma jeszcze smuklejsze kolumny. Układ zasadniczych elementów architektonicznych jest podobny jak w porządku jońskim. Różnice między tymi porządkami widoczne są w odmiennym ukształtowaniu kolumny, a zwłaszcza jej głowicy, która ma kształt kielichowaty i otoczona jest pionowo ustawionymi (wyrzeźbionymi w kamieniu) liśćmi rośliny – akantu. Klasyczną budowlą wzniesioną w porządku korynckim jest świątynia Apollina w Milecie.
Pomysły Rzymian
Sklepienie beczkowe
Grecy nie umieli stosować łukowatych sklepień, dopiero Rzymianie wprowadzili je do przesklepiania okien, drzwi a wreszcie pomieszczeń.
Półkoliste sklepienie, które wygląda w przekroju jak połowa walca, nazywamy sklepieniom beczkowym albo kolebkowym. Jego cały ciężar przenosi się na ściany boczne, które służą mu za podporę. Rzymianie chętnie stosowali ten praktyczny wynalazek zarówno w budowie świątyń, konstrukcji mostów, jak i akweduktów (czyli przewodów wodociągowych na filarach, biegnących przez wiele kilometrów nad rzymskimi wąwozami i polarni).
Łuk tryumfalny
Łuk tak się podobał Rzymianom, że stosowali go jako samodzielną budowlę. Na pustym placu stawiali taką jakby bramę z jednym lub trzema przejściami, sklepionymi od góry łukami, o ścianach bogato zdobionych płaskorzeźbą, czasem z posągiem na szczycie. Tę oryginalną budowlę wznoszono na powitanie wracającego z wojny zwycięskiego wodza. Nazywano ją łukiem triumfalnym.
Ku czci władcy stawiano także wysoką wolnostojącą kolumnę. Niczego ona nie podpierała, natomiast dokoła była pokryta płaskorzeźbami i ozdobiona posągiem na szczycie.
Kopuła
Rzymianie, mając już łuk i sklepienie beczkowe, wynaleźli konstrukcję, która pozwoliła im nakrywać wnętrza okrągłe. Jest to kopuła, również oparta na zasadzie łuku, będąca jakby połową wielkiej kuli. Kopułą nakrywano świątynie, rzymska świątynia była bowiem zazwyczaj okrągłym budynkiem, z wielkim przedsionkiem wspartym na kolumnach.
Czym się więc charakteryzuje klasyczna architektura Grecji i Rzymu?
- spokojem, równowagą, prostotą i dbałością o proporcje;
- licznymi kolumnami jako składnikami konstrukcji i ozdobą;
- rzeźbami i płaskorzeźbami jako ozdobą budowli;
- stałe elementy świątyń to kolumnada, tympanon, fryz;
- w Rzymie zastosowanie łuku, sklepienia beczkowego i kopuły;
- materiał: kamień, marmur;
- budowle: świątynie,amfiteatry, łuk triumfalny, kolumna wolnostojąca, teatry, akwedukty.
Zobacz: