W przypadku Iliady tłem fabuły jest wojna trojańska, której legendarnymi bohaterami są przede wszystkim: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena. Iliada wywodzi się z mitu o jabłku niezgody.
-
Inwokacja
Homer zwraca się do Muzy, bogini, która podaje pieśń śpiewakom:
Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa,
zgubę niosący i klęski nieprzeliczone Achajom,
co do Hadesu tak wiele dusz bohaterów potężnych
strącił, a ciała ich wydał na pastwę sępom drapieżnym
-
Równoległość dwóch płaszczyzn
Fabuła przebiega w świecie bogów (bogowie także walczą po dwóch stronach wojny trojańskiej, np. Atena decyduje o zwycięstwie Achillesa nad Hektorem) oraz w świecie ludzi i ludzkich uczuć – dowodem jest na przykład miłość Parysa do Heleny.
Teraz i ci uciekali w tę stronę. By wstrzymać ich, Hera
gęstą tam mgłę rozpostarła. A pozostałe zastępy
Trojan wróg wpędził do rzeki głębokiej o nurtach srebrzystych…
-
Narrator zachowuje epicki dystans
– nie komentuje wydarzeń, ale je opisuje. Jest też wszechwiedzący – wie, co się dzieje we wszystkich miejscach, o czym myślą różni bohaterowie, czego pragną, jakie plany wobec nich mają bogowie.
Konie tam wstrzymał Posejdon, bóg, który wstrząsa lądami,
wyprzągł je z wozu i obrok zasypał im ambrozyjski,
nasycający, ich nogi spętał złotymi więzami,
których rozwiązać nie zdołałby nikt, ażeby czekały
władcy powrotu. Sam udał się wnet do obozu Achajów.
-
Wydarzenia są opisane stylem podniosłym, patetycznym
Wyraźnie to widać na przykład w sposobie opisu walczących w pojedynku Achillesa i Hektora czy w podanym niżej fragmencie:
Jako mgła, którą gór szczyty osnuje wiatr południowy,
zła dla pasterza trzód, ale złodziejom milsza od nocy,
gdy wytężone spojrzenie na rzut kamienia nie sięga –
taki do góry wzlatywał kurzawy tuman skłębiony
spod nóg idących, bo z wielkim pośpiechem szli przez równinę.
Wreszcie zbliżyli się, idąc wciąż naprzód, jedni do drugich.
Przed Trojanami do bogów podobny szedł Aleksander,
skórą lamparta okryty, z wygiętym łukiem na barkach,
z mieczem i dwiema włóczniami o lśniących grotach spiżowych.
-
Szczegółowy, realistyczny opis przedmiotów i sytuacji (realizm szczegółu), na przykład sławny opis tarczy Achillesa.
Epos Homera zawiera bardzo interesujący opis tarczy, którą na prośbę matki bohatera wykuwa dla Achillesa Hefajstos. Tarcza ta składa się z nałożonych na siebie pięciu okrągłych płyt o coraz mniejszej średnicy. Widoczne pasy ich obwodu zdobi boski kowal dziesięcioma scenami przedstawiającymi wyobrażenie kosmosu, rzeki Okeanos i różnych scen z życia ludzi.
Co zwraca uwagę w tym opisie?
Tarcza Achillesa została przedstawiona w czasie jej powstawania – stąd dynamika podkreślona jeszcze przez skojarzenie tańczącego korowodu z ruchem koła garncarskiego. Opis jest wyjątkowo dokładny, plastyczny, nie trzeba wiele trudu, by sobie wyobrazić scenę ukazaną na tarczy.
Jeszcze na tarczy wyrzeźbił wsławiony sztuką Kulawiec
Łąkę w uroczej dolinie ze srebrzystymi owcami.
Stały szałasy tam, stajnie, zagrody dachem pokryte.
Na łące piękny korowód dał sławny sztuką Kulawiec,
Bardzo podobny do tego, który był w Knossos szerokiej
Kunsztem Dedala stworzony dla pięknowłosej Ariadny.
Chłopcy tam oraz dziewczęta bogato wyposażone
Wzajem za giętkie ramiona trzymając się wiedli tany.
W szatach przejrzystych tańczyły dziewczęta, a chłopcy w chitonach
Tkanych misternie i lśniących miękkim połyskiem oliwy.
W wieńce urocze dziewczęta były przybrane, a chłopcy
Mieli mieczyki złociste na srebrem kutych rzemieniach.
Korowód zwijać się zaczął pląsającymi stopami
Łatwo i lekko. Tak garncarz wypróbowuje swe koło,
czy mu swobodnie wiruje w sprawnych do pracy ramionach.
-
Opisy scen batalistycznych
Sceną batalistyczną jest na przykład pojedynek Achillesa i Hektora oraz obraz oblężenia grodu, zasadzki i bitwy.
W nurt ten skakali Trojanie z krzykiem ogromnym, aż fale
głośno plusnęły, a brzegi odpowiadały im echem.
W zgiełku i wrzawie pływali tu i tam wirem porwani.
Jak pod naporem płomieni chmura szarańczy się wzbije
uciekająca ku rzece, a płomień ściga ją żarem,
gdyż niespodzianie wybuchnął, szarańcza spada do wody –
tak przed Achillem do Ksantu o bystrej fali wpadały
w fale szumiące stłoczone gromady ludzi i koni.
-
Porównanie homeryckie
Porównanie walczących Achillesa i Hektora do orła i gołębicy to doskonały przykład porównania homeryckiego.
I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych,
spada i lekko dopędza z chmur gołębicę spłoszoną –
Ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł z wrzaskiem straszliwym
Z bliska uderza, w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony –
Tak z zaciętością Achilles
pędził, a Hektor uciekał (…).
-
Epitety stałe, zwane zdobniczymi
Epitet taki służył pokazaniu kunsztu stylistycznego, umiejętności niezwyczajnego, bogatego i plastycznego wysłowienia.
Homer nadawał przydomki będące właśnie takimi epitetami, np.:
Dławiąc się gniewem, rzekł na to o szybkich nogach Achilles:
„Zwiodłeś mnie dziś, Srebrnołuki (Apollo), ze wszystkich bogów najgorszy…”.Więc gdy zobaczył go boski i szybkonogi Achilles…
-
Epizodyczność akcji i retardacje
Autor często wstrzymuje akcję – zatrzymuje się na pewnych szczegółach, wraca do wydarzeń, które odbyły się wcześniej. Poniżej znajduje się fragment potwierdzający tę cechę eposu. Zwróćcie uwagę na to, że Homer opisuje bohaterską walkę Achillesa z wrogami, ale w pewnym momencie zatrzymuje akcję, by opisać dzieje jednego z przeciwników głównego bohatera Iliady:
Najpierw tam syna Pryjama napotkał, potomka Dardana.
Był to Lykaon, uciekał z fal rzeki. Już tego w przeszłości
porwał w ojcowskim ogrodzie i uprowadził przemocą,
kiedy ten w nocy wyruszył, by ostrym spiżem pościnać
trochę gałązek z drzew młodych figowych na kosz do rydwanu.
- Iliada napisana jest wierszem bohaterskim, tak zwanym heksametrem.
Ta lektura jest ważna ponieważ:
- Jest to pierwsze dzieło epickie naszej kultury – kręgu śródziemnomorskiego. Od Iliady bierze początek europejska literatura.
- Podejmuje uniwersalny temat odwagi, bohaterstwa, przyjaźni, lojalności, miłości, wojny.
Dzięki temu można mówić o archetypicznej wartości dzieła. Ma głęboko humanistyczny wymiar, ujawniony w ukształtowaniu postaci i przebiegu zdarzeń.
- Zawiera wzór postępowania – wzór rycerza starożytnego, jest nim Achilles, także Hektor, nieco innego typu wojownikiem zaś okazuje się Odyseusz. Do tych postaci będą nawiązywać twórcy czasów późniejszych.
- Staje się wzorem eposu.
Ważną dla pokoleń cechą utworu jest realizm szczegółu, dzięki dokładnym opisom współczesny czytelnik może poznać i wyobrazić sobie świat starożytny.świat dworski, pisane są podobnym językiem.
Zapamiętaj!
Istota porównania homeryckiego polega na tym, że jeden człon porównania (tu pierwszy) zostaje rozbudowany do rozmiarów samodzielnego obrazu czy epizodu. Do orła i gołębicy porównuje Homer starcie rycerzy. Taki zabieg stylistyczny powoduje spowolnienie toku opowieści i odejście od wątku zasadniczego, nadaje też narracji obrazowości.
Jeśli zostaniesz poproszony o polski przykład – przywołaj treny Jana Kochanowskiego i słynne porównanie Urszulki do drzewa oliwkowego: „Jako oliwka mała pod wysokim sadem….”
Epitety stałe, zwane zdobniczymi
Świadczyły o kunszcie stylistycznym, umiejętności niezwyczajnego, plastycznego wysławiania się. Homer nadawał przydomki będące właśnie takimi epitetami, np.:
- Achilles prędkonogi
- Apollo srebrnołuki
- Apollo zdalekacelny
- Zeus gromowładny
- Hera wolooka
Epos to główny gatunek epiki do czasu powstania powieści.
Jest to długi utwór, napisany wierszem, który opiewa dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.
- Opiewa – bo narrator używa odpowiedniego, wysokiego stylu, by zrelacjonować potomnym wielkie jego zdaniem wydarzenia.
- Postacie też nie mogą być przypadkowe albo pochodzić z ludu – to wodzowie, herosi i bogowie. Dlatego można też spotkać nazwę gatunku – wiersz albo poemat bohaterski, heroiczny.
- W przypadku Iliady tłem fabuły jest wojna trojańska, natomiast bohaterowie legendarni to np. Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a także bogowie greccy.
- Źródłem eposu są mity i podania, Iliada np. wywodzi się z mitu o jabłku niezgody.
Zobacz:
Czy Iliada jest dziełem przebrzmiałym? W czym poszukiwać jej wartości?
Jaki wzorzec rycerza proponuje Iliada Homera? Odwołaj się do przykładów postaci z eposu.