Nawiązania do antyku
Antyk w literaturze i sztuce późniejszych okresów
- Jan Kochanowski w Trenach nazywa Urszulkę „Safo słowieńską”. W ten sposób podkreśla poetycki talent córki – porównuje ją z Safoną, poetką grecką. Później nazwano „polską Safoną” poetkę wieku XX – Marię Pawlikowską-Jasnorzewską.
- Jan Kochanowski napisał pierwszą polską tragedię: Odprawę posłów greckich. Treść dotyczy porwania pięknej Heleny przez trojańskiego królewicza Parysa.
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, największe dzieło poety, jest też ostatnim eposem w naszej literaturze. Pisany na wzór eposu homeryckiego, spełnia większość wymogów tego gatunku.
- Polskich romantyków – poetów, którzy pisali w kraju, a także brali udział w powstaniu listopadowym, nazywa się polskimi Tyrteuszami. Drugi raz nazwy tej użyto do określenia powstańców w Warszawie, w roku 1944 – poetów takich jak Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy.
- Stanisław Wyspiański – geniusz Młodej Polski, dramaturg i malarz, był wielbicielem antyku. Jeden ze swych dramatów, Noc listopadową, skonstruował tak, że na przestrzeń powstańczej Warszawy 1830 roku sprowadził mitologicznych bogów i boginie. Biorą więc udział w naszej historii: Pallas Atena, Ares, Kora i Demeter.
- Do antyku bardzo chętnie nawiązują najwięksi poeci współcześni: szczególnie Leopold Staff, Zbigniew Herbert i Czesław Miłosz.
Mity wpłynęły na wyobraźnię pisarzy i poetów.
- Rozważano ich wymowę, wprowadzano postacie mitologiczne do utworów, czyniono aluzje do obrazów i rzeźb. Niektóre ujęcia trzeba zapamiętać. Oto kilka przykładów obecności mitów w poezji późniejszych epok:
- W poezji Jana Kochanowskiego istnieje sporo nawiązań do mitologii i antyku: przywołuje Fortunę (antyczne wyobrażenie losu, przeznaczenia rządzącego człowiekiem), Parnas (góra poetów, źródło poetyckiego natchnienia), labirynt (dzieło Dedala, do którego wszedł tylko Tezeusz po nitce Ariadny) itd.
- Polscy poeci romantyczni odwołali się do mitu o Prometeuszu i ogromnie cenili postawę prometeizmu. Takie heroiczne, pełne cierpienia poświęcenie przypisywali bohaterom walczącym o wolność ojczyzny.
- Henryk Sienkiewicz w Trylogii nadaje swoim bohaterom cechy mitologiczne. Na przykład Zagłobę nazywa czasem „polskim Ulissesem” – ze względu na podobne jak u Odyseusza spryt i umiejętność walki za pomocą podstępów i forteli. Bohaterowie: Wołodyjowski, Kmicic, Skrzetuski, Podbipięta jako mistrzowie walki, posiadający niemal nadludzkie zdolności, przypominają herosów. A Halszka Kurcewiczówna, o którą walczą Bohun i Skrzetuski – przypomina piękną Helenę trojańską.
- Mit o Heraklesie – Adam Mickiewicz Oda do młodości
Ten, co łeb urwał hydrze (patrz: cytaty), to właśnie Herakles – mitologiczny heros, wzór dla młodych. Potrafi pokonać wszystkie strachy, świetnie radzi sobie z kolejnymi wyzwaniami. Niestraszne mu potwory – hydry i centaury, nie boi się piekielnych czeluści, potrafi stanąć u bram piekła, a potem wyrwać się do niebios. Nie ma przed nim zamkniętych dróg.
- Mit o Odyseuszu – Leopold Staff Odys, Tadeusz Nowak Psalm o powrocie
Błądzić jest rzeczą ludzką – mawiali starożytni. Człowiek idzie przez życie nie tylko prostymi drogami, często skręca na manowce. Ale i tak dojdzie do jakiegoś celu, do swej Itaki. Może nie w taki sposób, jaki sobie zaplanował, ale trafi do miejsca, które mu jest przeznaczone. W wersji Nowaka – w mit wpleciona jest historia.
- Mit o Nike – Władysław Broniewski Nike, Zbigniew Herbert Nike która się waha, Ernest Bryll Nike, Leopold Staff Nike z Samotraki.
Mit ten cieszył się ogromną popularnością zarówno w sztuce, jak i w poezji. Czy przystoi bogini zwycięstwa rozczulać się nad losem młodego żołnierza, który wkrótce zginie? Taką Nike przedstawia Zbigniew Herbert. Jan Lechoń w wierszu Niki oddaje hołd poległym pod Monte Cassino. To nie jedyne wielkie polskie zwycięstwo. Nike towarzyszyła Polakom również pod Grunwaldem, pod Wiedniem i pod Samosierrą. Według Antoniego Słonimskiego zaś Nike to nie tylko bogini chwały i glorii, ale symbol okrucieństwa wojny.
- Mit ikaryjski
- To jeden z najczęściej omawianych mitów – dlatego poświęcamy mu tyle uwagi. Rozpatruje się go prawie zawsze w kontekście słynnego i pięknego obrazu Brueghla pt. Upadek Ikara.
- Najczęściej przywoływany wiersz – to utwór Ernesta Brylla Wciąż o Ikarach głoszą… Są też inne sławne: Tadeusza Różewicza Prawa i obowiązki, Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar, Stanisława Grochowiaka Ikar. Najciekawsze, że każdy z artystów snuje inne refleksje wokół tych samych zdarzeń, każdy chce czegoś innego od przygody Ikara i Dedala.
Wniosek:
Artyści, pisarze i filozofowie wszystkich późniejszych epok czerpali z dorobku starożytnych: odwoływali się do ich mądrości, kontynuowali myśl lub motyw, przywoływali bohaterów, zdarzenia i problemy, bowiem wiele tematów okazało się uniwersalnymi; nie przeminęły wraz z epoką.
Antyk jest zatem źródłem tematów literatury i sztuki, inspiracją artystyczną dla wciąż nowych interpretacji dawnych obrazów, dalej – źródłem prawd filozoficznych. Wystarczy wspomnieć mit arkadyjski, mit ikaryjski, mit o jabłku niezgody, mit prometejski, dzieje wojny trojańskiej, Odysa, Edypa i Antygony, postać Homera czy Sokratesa.
Znaczenie antyku dla potomnych
Literatura i sztuka antyku, obok Biblii, jest drugim bardzo ważnym źródłem późniejszej twórczości artystów całej Europy. Nawiązywano do kultury starożytności w różny sposób.
- Czerpano z zasobu tematów i symboli zawartych w mitach, eposie, tragedii i poezji.
- Do antyku nawiązywali twórcy renesansowi, np. Jan Kochanowski, twórcy oświeceniowi, np. Ignacy Krasicki, a także dziewiętnasto- i dwudziestowieczni prozaicy i poeci.
- Tradycja antyczna znajduje także odbicie we współczesnej poezji i prozie, wciąż nawiązują poeci i pisarze do mitu ikaryjskiego (np. wiersz Stanisława Grochowiaka pt. Ikar, Ernesta Brylla pt. Wciąż o Ikarach głoszą, opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza pt. Ikar).
- Twórcy współcześni odwołują się do postaci mitologicznych, autorów antycznych, takich jak Homer, Safona, Sofokles, Horacy, tworzą wciąż na nowo klasyczne gatunki, podejmują tematy antyku (dowodem popularność mitu ikaryjskiego).
Zobacz:
Jakie znasz sposoby nawiązywania do Biblii i antyku w literaturze?
Jaką rolę kulturotwórczą odgrywał i nadal odgrywa dorobek antyku?