Jak zbudowana jest przypowieść?

Przypowieść jest to utwór narracyjny, w którym przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na nie same, lecz jako przykłady prawideł ludzkiej egzystencji. Oznacza to, że prosta, uboga fabuła jest tylko ilustracją, obrazkiem, który ukazuje głębsze, uniwersalne treści. jest to utwór narracyjny, w którym przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na nie same, lecz jako przykłady prawideł ludzkiej egzystencji. Oznacza to, że prosta, uboga fabuła jest tylko ilustracją, obrazkiem, który ukazuje głębsze, uniwersalne treści. Właściwa interpretacja przypowieści wymaga, aby przejść od jej znaczenia dosłownego (widocznego bezpośrednio) do znaczenia ukrytego.

Przykładem może być Przypowieść o siewcy. Obrazek zewnętrzny to siewca rozsiewający ziarno, które trafia na różny grunt. Jest to znaczenie dosłowne. Natomiast znaczenie ukryte musimy odnaleźć: siewca – to nauczyciel, ziarno – to mądrość i nauka, a gleba – to słuchacze i uczniowie, w różny sposób wchłaniający darowaną im mądrość.

.

Prawdy zawarte w przypowieściach

Przypowieść o siewcy
opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewcę padało na różne podłoże. Raz padło na drogę – i wydziobały je ptaki; nie wzeszło też na kamiennym podłożu ani pomiędzy cierniami. Dopiero gdy trafiło na żyzną glebę, wydało plon bogaty.
Łatwo odczytać znaczenie tej przypowieści, odnaleźć jej sens dotyczący ziarna mądrej nauki Słowa Bożego, które nauczyciel rozsiewa między słuchaczami. Przypowieść zawiera nakaz, by być jak żyzna gleba, przyjmować nauki – wówczas dadzą one ­owoce.

Przypowieść o synu marnotrawnym
ukazuje zaś, iż Bóg cieszy się z każdego nawróconego wiernego, choćby zgrzeszył on wcześniej i odszedł od wiary.
Myśl tę ilustruje postawa ojca, który wita radośnie marnotrawnego syna wracającego z włóczęgi. Powrót dziecka do rodziny traktuje tak, jakby umarły syn ożył.

Przypowieść o ziarnku gorczycy
Królestwo Boże zostało w niej porównane do ziarna gorczycy – najmniejszego z nasion, ale z którego wyrasta czterometrowa roślina, o wiele większa niż inne.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie
Prezentuje wzór prawdziwej miłości bliźniego. Samarytanin, który w przypowieści pomógł rannemu człowiekowi, pielęgnował go, podzielił się swoim majątkiem, jest symbolem miłosierdzia i współczucia człowieka dla człowieka. Samarytanin dziś wciąż oznacza człowieka litościwego i miło­siernego, wrażliwego na nieszczęście innych.

Przypowieść o dobrej i złej budowli
Pokazuje dwa obrazki: domu zbudowanego na silnej opoce, dzieło męża mądrego, i domu ustawionego przez głupca na piachu. Który wytrzyma uderzenie wichru, powódź i deszcze? Oczywiście ten na opoce. Nie nastręcza to wielkich trudności interpretacyjnych: ludzkie życie, wiara, poglądy zbudowane na trwałych podstawach i solidnych wartościach nie muszą obawiać się zniszczenia, są silne.

Przypowieść o wdowim groszu
Opowiada o ubogiej kobiecie, wdowie, która złożyła w synagodze skromną ofiarę – tylko grosz – dwa szelążki. Wśród bogatych darów innych wiernych marnie wyglądał jej dar, lecz było to wszystko, co miała. Jezus uznał, iż to najwartościowsza ofiara, bo nie wartość obiektywna jest istotna, lecz to, ile znaczy dla ofiarodawcy. I tak zostało: wdowi grosz to dar okupiony wielkimi wyrzeczeniami, choć sam w sobie nie musi być wielki.

Przypowieść o robotnikach w winnicy
Opowieść o gospodarzu, który najął ludzi do pracy w winnicy. Umówił się co do zapłaty – po denarze. Dostali denara ci, którzy pracowali od świtu, i ci, którzy od południa, a nawet ci, którzy przyszli wieczorem. Może to niesprawiedliwe? Nie, jeśli weźmiemy pod uwagę ukryte znaczenie całej historii: winnica to królestwo niebieskie, gospodarz to Bóg, który obdarza swoimi łaskami, nie pytając, kiedy wierni przyszli do niego, czy kiedy się nawrócili. Być może, według ludzkich kryteriów nie wszystko tu się zgadza – ludzie nigdy nie zapłaciliby tyle samo za dzień, ile za godzinę pracy!
Trzeba jednak pamiętać, że Biblia bywa tajemnicza i raz po raz prezentuje motyw „ukrytego planu” Boskiego, zrazu niezrozumiałego dla człowieka, ale w gruncie rzeczy mądrego i dobrego.

Przypowieść o talentach
Pewien człowiek, wyjeżdżając w niebezpieczną podróż, pozostawił swój majątek pod opieką trzech sług. Pierwszemu zostawił pięć talentów (miara walutowa – około 20 kg kruszcu), drugiemu dwa, a trzeciemu tylko jeden. Gdy po długim czasie powrócił, okazało się, że pierwszy i drugi podwoili jego majątek, a ten trzeci, zamiast się nim zaopiekować, zakopał go w ziemi. Zirytowany właściciel kazał zabrać mu jedyny talent i oddać temu, który zarobił najwięcej. Na koniec padają słowa: „Każdemu, kto ma, będzie dodane, każdemu, kto nie ma, będzie zabrane”. Oczywiście właściciel to nie kto inny jak Bóg, a trzej słudzy to ludzie, którzy różnie wykorzystali swe pozytywne cechy czy talenty (tym razem we współczesnym znaczeniu). Kara czeka tych, którzy nie rozwijają siebie, lekceważąc postęp duchowy i moralny rygor.

W Przypowieści o celniku i faryzeuszu
przedstawione są dwie modlitwy dwóch różnych ludzi – członka arystokratycznego stronnictwa religijnego bardzo dbającego o zewnętrzne formy kultu – i celnika – czyli wykonawcy pracy najbardziej wówczas pogardzanej i uważanej za grzeszną. Modlitwa pierwszego to obłudne podziękowanie, że dotrzymuje rytualnych przepisów i nie jest taki okropny jak celnik. Modlitwa drugiego to pokorna prośba o przebaczenie. Która została uznana za godną ­wysłuchania?

 

Cechy przypowieści:

  • obrazowa, prosta fabuła,
  • przedstawia zdarzenia codzienne, znajome odbiorcom,
  • opisuje je w sposób prosty,
  • ma dwie warstwy, dwa znaczenia: zewnętrzne (bezpośrednie) – to, o którym opowiada, i ukryte, pośrednie przesłanie, głębszą naukę,
  • często operuje nośną maksymą, przysłowiem wyrażającym myśl, np.: pierwsi będą ostatnimi, a ostatni pierwszymi (Przypowieść o robotnikach w winnicy).

Parabola
To po grecku zestawienie obok siebie, pewna równoległość, analogia. W utworach parabolicznych mamy do czynienia z podobieństwem treści i przesłania – w obrazowej krótkiej historii i w filozoficznej lub moralnej teorii.

Parabola w późniejszych ­wiekach
Pisarze do dziś chętnie wykorzystują chwyt paraboli jak czynili to przez wieki. To dobry sposób na to, by za pomocą prostej fabuły pokazać wielkie prawdy.

Do zapamiętania:

  • Wolter (XVIII w.) – powiastki filozoficzne, np. Kandyd.
  • Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę (bajka obrazująca prawdy o człowieku).
  • XIX-wieczna powieść parabola Dżuma Alberta Camusa. Opowieść o zarazie w mieście Oran – i o sprawach dotyczących całej ludzkości.

Omawiając obraz, użyj sformułowań:

  • na pierwszym planie, w centrum (tu – pochód)
  • w tle, w głębi (tu – przeciętny krajobraz wiejski)
  • przedstawienie realistyczne (tu – twarze ślepców)
  • nastrój dzieła, obraz wywołuje odczucie (niepokoju, lęku, współczucia itp.).