TEATR ANTYCZNY (Grecja)

NACZELNA IDEA:

Fatum rządzi ludzkim życiem.

  • Źródła – święta ku czci Dionizosa, mit.

Podstawowe cechy

  • Silna teatralizacja przedstawień – barwne kostiumy aktorów, niepodobne do codziennych ubiorów Ateńczyków, maski symbolizujące postacie, koturny.
  • Poczucie sacrum. Uczestnictwo w teatrze starożytni postrzegają jako obcowanie z bogami. UMOWNOŚĆ – istota teatru.
  • Przestrzeń – cały czas ta sama, rekwizyty potrzebne później są widoczne od początku (np. grób bohatera…). Rzecz rozgrywa się w tym samym miejscu – wiadomości z innych miejsc są relacjonowane.
  • Chór obecny obowiązkowo – komentuje, ocenia, relacjonuje wydarzenia.
  • Tragedia prowadzi bohatera od nieświadomości do poznania – od szczęścia do nieszczęścia. Jego los zależy od Fatum i woli bogów.
  • Części tragedii to: prologos, parodos, epejsodiony i stasimony, exodos.
  • Twarda zasada trzech jedności.
    • 1. Akcja rozgrywa się w jednym dość ograniczonym miejscu – są to na przykład schody pałacu. Wszystko wiemy z dialogów. Jeśli coś dzieje się gdzieś – przybywa posłaniec, by o tym powiadomić. Żadnych okrutnych scen – najwyżej relacje.
    • 2. Skupiamy się na jednym wątku, np. kwestia pochówku brata w Antygonie.
    • 3. Czas – akcja rozgrywa się najlepiej w parę godzin, najwięcej doba.
  • Liczba osób na scenie – góra trzy. Żadnych scen grupowych.
  • Scen okrutnych nie rozgrywa się na oczach widzów.
  • Koncepcja theatrum mundi.
    Ludzki los to igraszka bogów – od ich woli i wyroczni zależy los człowieka. Nie ma sensu z tym walczyć. Wyraża ideę, iż życie ludzkie to cień cienia – fortuna może w każdej chwili odwrócić szczęście w nieszczęście… i czyni to, bo ludzie to zabawki w boskich rękach.
  • Koncepcja katharsis
    Spektakl teatralny niesie oczyszczenie (katharsis).
    W jaki sposób?
    Poprzez uczucie litości i trwogi., jakiego doznaje widz. Litości – gdy patrzy na nieszczęścia człowieka niewinnego. Trwogi – gdy bohater okazuje się podobny do widza… Wtedy ten zaczyna rozumieć swoją kondycję. Patrząc na losy bohaterów, nabiera pokory.
  • Tragizm
    Bohater tragiczny nie jest niegodziwy. Po prostu nie ma wyboru. Wpada w taki splot zdarzeń, że nie ma wyjścia – nawet jeśli usiłuje uniknąć nieszczęścia. Nie może umknąć przeznaczeniu. Jakkolwiek postąpi – będzie źle, poniesie klęskę.
  • Bohaterowie – niezmienni
    Są reprezentantami ogólnej postawy, charakteru, powziętej decyzji. Król to król, buntowniczka Antygona nie zmieni zdania. Za to czyhają na nich zmiany losu, czyli perypetie – zdarzenia odmieniające niespodziewanie, lecz zdecydowanie kierunek biegu akcji; stawiające postać wobec nowych okoliczności i powodujące przełom w jej kolejach życiowych. Dlatego Edyp z wielkiego króla, szczęśliwego małżonka, ojca zamienia się w ślepego i zhańbionego nędzarza. Antygona z królewny – w przestępczynię, samobójczynię.
    „O śmiertelnych pokolenia – życie wasze to cień cienia”
    (Król Edyp – słowa Chóru).
  • Zasada decorum
    Zasada odpowiedniości stylu do gatunku. Osoby i ich mowa muszą pasować do tragedii – czyli żadnych tu wątków komediowych ani osób z pospólstwa. Tacy gorsi bohaterowie mogą występować w komedii.
  • Finał – dlaczego bohater tragiczny musi zginąć?
    Bo wykazał się pychą i wiarą w wielką moc czło­wieka. Bogowie go wyśmiali. Za pychę się płaci, za próbę przeciwstawienia się losowi się płaci, za bunt przeciw bogom się płaci. Najwyższą cenę.

 

TEATR ELŻBIETAŃSKI (Anglia)

NACZELNA IDEA:

Teatr jest miniaturą świata realnego, świat jest teatrem!

  • Świat – dzieło boskie, jego prawem jest jedność.
  • Twórcy teatru czasów królowej Elżbiety:
    • Christopher Marlowe,
    • William Szekspir.

Typowe dla teatru elżbietańskiego

  • Umowność jest wyrazem idei: świat przedstawiony na scenie jest metaforą świata rzeczywis­tego.
    Zamiast scenografii w tle napisy:„Las”, „Pole bitwy”.
  • Odejście od zasady trzech jedności: miejsca, czasu i akcji.
  • Realna przestrzeń miesza się ze światem fantazji i baśni.
  • Szekspir dzieli tragedię na akty i sceny!
  • Tragizm w sztukach Szekspira jest odmienny od antycznego. Bohater jest niegodziwym zbrodniarzem. Tu jednostka ludzka może dokonać wyboru, jeśli odstąpi od praw ustalonych przez Stwórcę – naruszy porządek istnienia, poniesie klęskę. Ale nie musi tego czynić, jest postacią aktywną, sprawczą – bierze w ręce swój los.
  • Nowe źródła utworów: wierzenia ludowe, podania, baśnie, misteria.
  • Sztuka teatru w teatrze (play within the play)
    Najważniejszy przykład: Zabójstwo Gonzagi w Hamlecie – spektakl, który organizuje Hamlet. Unaocznia zbrodnię zabójstwa ojca Hamleta przez stryja Klaudiusza. Przedstawienie ma – zdaniem królewicza – doprowadzić do prawdy, poruszyć sumienie zbrodniarza. Staje się zwierciadłem hańby Klaudiusza, dowodem prawdy dla Hamleta – ma moc sprawczą, odmieni życie bohaterów. Jest to wyraz renesansowej wiary w związek sztuki z życiem.
  • Koncepcja theatrum mundi
    Świat jest teatrem, aktorami ludzie.
    Świat to scena – ludzkie życie toczy się według scenariusza odgórnie ustalonego, od dawna nakreślonego przez siły wyższe.
  • Całościowa wizja świata.
    • Ważna koncepcja: makro- i mikrokosmosu, świata stworzonego przez Boga.
    • Tylko zachowanie boskiego ładu daje gwarancję szczęścia, jest konieczne w życiu.
    • Człowiek, przyroda, kosmos są jednią – nierozerwalnie związaną, bo stworzoną przez jednego Stwórcę w jednym akcie stworzenia.
    • Świat funkcjonuje według mądrej myśli – boskiego ładu. Burzy go tylko niedoskonały człowiek.
    • Zbrodnia powołuje do przestrzeni realnej fantastyczne postacie – duchy zamordowanych. Zaburzenia natury są na przykład odzwierciedleniem zaburzeń ładu moralnego Makbeta – w noc zbrodni na Dunkanie drży ziemia, rumaki dostają szału, chcą walczyć z ludźmi, pożerają się…
  • Wątki komediowe w tragedii.
  • Upadek rygorystycznego wymogu decorum. Pomieszanie wątków realistycznych z fantastycznymi, komicznych z tragicznymi, odzwierciedlają one różnorodność, bogactwo życia.
  • Okrutne sceny – jak najbardziej pokazane widzom.
  • Zmienna natura bohaterów.
    Makbet przeistacza się z prawego rycerza w haniebnego mordercę.
    Lady Makbet z twardej wspólniczki zbrodni – w obłąkaną kobietę.
  • Postacie fantastyczne.
    Przerażający wygląd, symbolizują zachwianie równowagi świata, wywołane zbrodnią;

    • Czarownice z Makbeta (świat zła),
    • Duch ojca Hamleta,
    • Duch Banka.
  • Finał – dlaczego Makbet musi zginąć?
    Ujawnia się tu Szekspir moralista. Zbrodnia musi zostać ukarana. Człowiek jest cząstką i gwarancją ładu świata.

Zobacz:

Jaka była geneza teatru antycznego?

Dramat antyczny

Jakie zasady rządziły tragedią grecką?

Z jakich części składała się tragedia grecka?

Czym odznacza się dramat szekspirowski?

Co należy wiedzieć o dramacie Szekspirowskim?

Charakterystyka rycerza Szekspirowskiego

Na podstawie Hamleta lub Romea i Julii przedstaw cechy dramatu szekspirowskiego.

Teatr – najważniejsze informacje

Teatr

Teatr – pojęcia związane z teatrem