Klasycyzm
To główny kierunek artystyczno-literacki, który ma swe źródła w kulturze antycznej (czyli klasycznej: grecko-rzymskiej, stąd nazwa prądu). Narodził się w połowie XVII w. we Francji, gdzie pojawiali się twórcy, którzy zamiast zachwycać się barokową ozdobnością, wyżej cenili sobie antyczny ład, harmonię i elegancję.
- Nazwa „klasycyzm” pochodzi od łacińskiego classicus – pierwszej klasy, wzorowy, doskonały.
- Sztuka klasycystyczna często nawiązywała do tradycji antyku, wykorzystując jego wzorce. To epoka spokojna, wyważona, elegancka.
- W literaturze natomiast przedstawiciele klasycyzmu dążyli do wypracowania uniwersalnych norm twórczości literackiej i podporządkowania im praktyki pisarskiej.
Główne założenia klasycyzmu:
- piękno jest jedyne i obiektywne – istnieją ustalone kanony piękna,
- sztuka ma wyrażać harmonię i zachowywać ład (proporcje, równowaga, statyczność),
- należy tworzyć według ustalonych reguł (poetyk, podręczników sztuki) i wzorować się na sztuce antycznej (greckiej i rzymskiej), która najlepiej oddawała harmonię natury,
- piękno ma wynikać z prostoty,
- racjonalizm podstawową ideologią.
Typowe gatunki:
- satyra,
- bajka,
- powiastka filozoficzna,
- komedia.
Sentymentalizm
To prąd umysłowy i literacki, który narodził się w dojrzałym oświeceniu. Został stworzony przez francuskiego filozofa Jeana Jacquesa Rousseau.
- Klasycznym przekonaniom o harmonii i ładzie świata przeciwstawiał on emocje, serce, uczuciowość, czułość i naturę.
- Sentymentalizm ukształtował nowego bohatera literackiego – człowieka czułego, ożywił zainteresowanie przyrodą i jej drobiazgową obserwacją.
- Innymi hasłami tego nurtu było głoszenie niebezpieczeństw płynących z darów cywilizacji i zainteresowanie wewnętrznym życiem człowieka.
Ponieważ ten nurt zachęcał do zastanowienia się nad sobą i dokładnego przyjrzenia się swoim uczuciom, sentymentalizm wpłynął na rozwój bardzo osobistej poezji analizującej każdy przejaw uczuć.
Głównym przedstawicielem polskiej literatury sentymentalnej jest Franciszek Karpiński.
Typowe gatunki:
- sielanka,
- powieść sentymentalna.
Rokoko
To styl najbardziej ulotny, uważany też za ostatnią fazę baroku. Dotyczył głównie architektury, sztuki użytkowej i malarstwa – najmniejszy udział miał w tworzeniu dorobku piśmienniczego. W literaturze zaznaczył się głównie w poezji dworskiej – w pewnego typu komediach i operach.
Główną wartością dla twórców rokoka było piękno, które dawało przyjemność obcowania z wytworami sztuki. Poza literaturą rokoko najpełniej zostało zrealizowane w małych formach architektonicznych oraz w architekturze pałacowych i salonowych wnętrz.
Charakteryzowało się elegancką ornamentyką, lekkością i dekoracyjnością wystroju i malarskimi miniaturami.
Podsumowanie
- Jeśli dzieło charakteryzuje się spokojem, ładem, harmonią, nawiązaniem do antyku i tradycyjnymi formami literackimi to jest to klasycyzm.
- Jeśli dostrzeżesz uczuciowość, prostotę i idealizację natury, to masz do czynienia z sentymentalizmem.
- Wdzięk, lekkość, piękno i przyświecające cele rozrywkowe to cechy wskazujące na rokoko.
Zobacz:
Mapa literacka epoki: ośrodki, prądy i twórcy polskiego oświecenia
Franciszek Karpiński jako przedstawiciel polskiego sentymentalizmu