Wolter
Był synem paryskiego urzędnika naprawdę nazywał się François Marie Arouet. Przybrał pseudonim Wolter, utrzymywał, iż jest nieprawym synem pewnego księdza – czy to aby uatrakcyjnić swą biografię, czy też aby wyjaśnić patronat, który nad edukacją młodzieńca sprawował ów duchowny. Wolter był człowiekiem błyskotliwym i inteligentnym, o niezależnych poglądach, których zażarcie bronił. Był więźniem Bastylii (za przekonania), faworytem monarchów: przyjacielem pruskiego Fryderyka Wielkiego. Autorytetem doby oświecenia, ważną postacią, od jego nazwiska wywiedziono nawet termin „wolterianizm”. Zmarł w roku 1778, w tym samym roku co Rousseau, z którym podobno się nie lubili.
- Wolter napisał powiastki filozoficzne: Zadig, Kandyd
- oraz uprawiał publicystykę, np. Listy o Anglikach.
Słowa Woltera:
- Życie otrzymuje się bez podziękowania, zażywa się go nie wiedząc jak, daje się innym bez świadomości o tym, i traci się nie spostrzegając kiedy. (Zadyg)
- Jeżeli to jest najlepszy ze światów, jakież są inne? (Kandyd)
- Trzeba uprawiać swój ogródek, nie wrzucać kamyków do cudzego ogródka. (Kandyd)
- Jeśli nie byłoby Boga, trzeba by go wymyślić.
.
Jean Jacques Rousseau
,Ojciec sentymentalizmu” rozpoczął swą karierę udziałem w konkursie Akademii w Dijon. Pytanie brzmiało: ,,Czy odrodzenie nauk i sztuk przyczyniło się do naprawy obyczajów?”. Oczywiście, wszyscy uczestnicy twierdzili, że tak – natomiast Rousseau zaprzeczył. Podobno zresztą sam na to nie wpadł, lecz podpowiedział mu tę inną od wszystkich drogę Diderot. Rousseau potrafił jednak rozwinąć i zażarcie bronić tej tezy – wywiódł z niej całą koncepcję o człowieku i jego związku z naturą. Twierdził, że odejście od niej przynosi ludzkości tylko zło, dobro przynieść może tylko życie zgodne z prawami natury. Filozof głosił także, jak należałoby wychowywać dzieci – właśnie w oddali od zepsutego świata, a w bliskości przyrody. Owocem tych przemyśleń jest Emil… – powieść o ,,dobrym dzikusie” wychowanym w izolacji od zwykłego świata. Myśl i utwory Rousseau bardzo silnie oddziałały na literaturę europejską, np. na Goethego i Mickiewicza.
Utwory Rousseau:
- Nowa Heloiza, Emil, Umowa społeczna, Wyznania
Słowa Rousseau:
- Człowiek jest z natury dobry, nie jest obarczony grzechem pierworodnym.
- Złym czyni człowieka odsunięcie od natury, postęp cywilizacji, wzrost nauk, które nie przynoszą szczęścia.
Denis Diderot
Główny redaktor encyklopedii, autor wielu haseł. Był podobno uczuciowy, inteligentny i gwałtowny – otwarcie głosił swoje poglądy, narażał się więc rozmaitym osobistościom. Miał potężną protektorkę – przyjaźnił się z carycą Katarzyną II, która zadbała o sprawy finansowe filozofa, a nawet ściągnęła go do dalekiej Rosji na ponad półroczną wizytę. Diderot był materialistą, a oznacza to, że nie wierzył w istnienie Boga. Pogląd tak śmiały zawiódł go do Bastylii – filozof nie omieszkał bowiem ujawnić światu, iż jego zdaniem dla ślepca ważniejszy jest zmysł węchu niż wiedza o istnieniu Boga. W literaturze Diderot to głównie dramaturg – jest twórcą tzw. dramatu mieszczańskiego i autorem ponadczasowej powieści pt. Kubuś Fatalista i jego pan. Pełna humoru opowieść o podróży Kubusia – i jego pana – jest w zasadzie wykładem na temat teorii predestynacji. Innymi słowy – poglądu, iż całe nasze życie w najdrobniejszych szczegółach zostało zaplanowane, a ów scenariusz zapisany jest w górze i tak go sobie tu na ziemi żyjąc, wypełniamy. Jak można się domyślić, pierwsze skrzypce w tym duecie gra Kubuś, ale i jego pan bierze ważny udział w ich filozoficznych debatach.
Utwory Diderota:
- Kubuś Fatalista i jego pan, Kuzynek mistrza Rameau, Zakonnica
Słowa Diderota:
- Żaden człowiek nie otrzymał od natury prawa rozkazywania innym. Wolność jest darem niebios (…), jeśli natura ustanowiła jakąkolwiek władzę, to władzę ojcowską.
- Wszystko jest zapisane w górze – mówi Kubuś Fatalista, bohater słynnej powieści Diderota. Jest to wyraz przekonania o predestynacji człowieka, przeznaczeniu mu odgórnie danego losu.
.
Jonathan Swift
Angielski pisarz, któremu ludzkość zawdzięcza Podróże Guliwera. Urodził się w Dublinie i tam zmarł. Sam przygotował sobie epitafium na swój grób, miało brzmieć: ,,Gdzie już więcej nie zdoła rozraniać serca srogie oburzenie”.
Co zapamiętać o Swifcie?
Okazał się człowiekiem obdarzonym niezwykłą wyobraźnią, a także odwagą, bo światy stworzone przez niego w Podróżach… to przecież fantastyczna satyra na współczesne społeczeństwo. Był osobowością niejednoznaczną, z jednej strony nad wyraz inteligentny – z drugiej podejrzewano go o pomieszanie zmysłów, pod koniec życia nawet o obłęd. Fakt ten nawet nie dziwi, jeśli pomyśleć, że informował domowników, iż chce zamieszkać w stajni, bowiem konie szlachetniejsze są od ludzi. Twierdził też, że krainy, jakie zwiedził Guliwer, faktycznie istnieją. Czy tak myślał, czy kpił – nie wiemy.
- Podróże Guliwera (1726 r.) to najsłynniejsze dzieło Jonathana Swifta, napisane w formie fikcyjnego dziennika czterech podróży. Wędrówka Lemuela Guliwera, lekarza, kapitana ocalałego z rozbitego okrętu, pozwala spojrzeć na człowieka z różnych punktów widzenia, często z niezwykłej perspektywy.
- Powieść Swifta, nazywaną bajkową albo fantastyczno-utopijną, chętnie uważają za poprzedniczkę swoich tekstów twórcy literatury fantastyczno-naukowej.
.
Daniel Defoe
Anglik zwany prekursorem światowego dziennikarstwa, tego w dzisiejszym, amerykańskim stylu, czyli błyskawicznej reakcji na sensacyjny temat, pogoń za wydarzeniami, szalone tempo pracy. Poza tym był Defoe podwójnym agentem oraz ówczesnym biznesmenem, handlował, zajmował się publicystyką. No, i napisał Przypadki Robinsona Crusoe – powieść wszystkich pokoleń. Niestety, młodzież od lat czyta ją w formie okrojonej, w oryginale rzeczy między Robinsonem a Piętaszkiem mają się zupełnie inaczej – Anglik sprawuje władzę, a nie nawiązuje przyjaźń. Pierwowzór Robinsona – Aleksander Selkrik faktycznie zaznał losu rozbitka i spędził na bezludnej wyspie sześć lat.
.
Charles de Montesquieu (Monteskiusz)
Czwarty z czołowych filozofów francuskiego oświecenia. Nie tak popularny może jak Wolter czy Rousseau, wart jednak kilku zdań. Uczony arystokrata, napisał Listy perskie, w których zobrazował francuską rzeczywistość widzianą oczyma podróżujących po Europie Persów. Inne dzieło Monteskiusza mieści się w dziedzinie prawa – O duchu praw – tam zawarł na przykład podział na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, który obowiązuje w wielu państwach do dziś.
.
Immanuel Kant
Filozof z Królewca, po którym filozofia nigdy nie była już taka jak przedtem. To Kant wymyślił, że poznanie świata przez człowieka nie odbywa się bezpośrednio i swobodnie. Otóż w umyśle naszym tkwią odpowiednie formy, które przykładamy do różnych zjawisk – wszystko na przykład postrzegamy w kategoriach czasu i przestrzeni, nie umiemy wyjść poza te formy. Tę refleksję uznano za wielką na miarę przewrotu kopernikańskiego.
To Kant powiedział słynne zdanie:
„Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie”.
Rozwiązanie problemów ludzkości widział w rygorystycznym trzymaniu się ustalonych zasad – regułę „nieczynienia nikomu tego, czego nie chciałbyś, by uczyniono tobie” uznawał za wyznacznik postępowania.
Zobacz:
Wolter, Diderot, Rousseau – najważniejsi myśliciele oświecenia
Jakie cenne i przydatne człowiekowi współczesnemu myśli zawiera filozofia oświecenia?
Refleksje o świecie i naturze człowieka w utworach pisarzy oświecenia europejskiego.