Teksty określonej epoki rozpoznajemy nie tylko dzięki typowym dla niej motywom i tematom, lecz także przez elementy językowe. Analizując słownictwo tekstów romantycznych czy powtarzające się w nich środki stylistyczne, czytelnik przede wszystkim dostrzeże i tutaj bunt przeciwko klasycyzmowi. Rygorystyczne zasady poprzedniej epoki – jasność, prostota, harmonia – nakazywały na przykład unikanie języka potocznego, ale także „wyrazów dawnych, zarzuconych, prowincjonalnych, cudzoziemskich i niepowszechnie znanych”, jak pisał Kazimierz Brodziński. Romantycy wszystko to wprowadzą do swoich dzieł – nie tylko po to, by sprzeciwiać się zasadom klasycyzmu. Realizacją haseł wolności twórczej i oryginalności jest poszukiwanie nowych środków wyrazu. Romantyczni twórcy używają wyrazów w nowych kontekstach i połączeniach, wprowadzają do literatury elementy mowy codziennej, ale też słowa rzadkie czy przestarzałe. Jednocześnie łączą je z tradycyjnymi elementami stylistycznymi (ciekawe kontrasty!).
Nowy język poetycki skojarzyć należy także z nowymi źródłami inspiracji, na przykład ludowością lub orientalizmem, które niosą ze sobą specyficzne słownictwo. Elementy ludowe czy egzotyczne zaczęły pojawiać się w nowych gatunkach literackich, jak ballada, dumka, powieść poetycka. Zainteresowanie odmiennością jednostki, targającymi nią emocjami łączyło się także ze skłonnością do indywidualizacji języka i wprowadzania wyrazów potocznych, słów mocniej wyrażających wrażenia i uczucia. Zmiany w języku wiązały się też po części z ukształtowanym w romantyzmie nowym typem czytelnika. „Mowa salonowa” była obca mieszczaństwu czy zubożałej szlachcie, która zaczynała się już przekształcać w inteligencję miejską.
Wniosek: język tekstów romantycznych cechuje bogactwo elementów oraz ich niejednorodność stylistyczna, swoisty synkretyzm.
Od razu skojarz!
Wyrazistość stylu romantycznego
powodowała, że nie tylko wielu go naśladowało, ale też wielu parodiowało. Parodia to naśladowanie cudzego stylu w celu jego ośmieszenia. Polega na przerysowaniu, wyolbrzymieniu najbardziej charakterystycznych cech stylu – i dzięki niej dużo łatwiej te cechy zobaczyć!
Nawet sami romantycy czasem wyśmiewali swoją skłonność do tajemniczych nastrojów. Oto fragmenty tekstu Słowackiego i Odyńca, który zatytułowali Nie wiadomo co, czyli Romantyczność:
Szło dwóch w nocy z wielką trwogą,
Aż pies czarny bieży drogą.
Czy to pies?
Czy to bies?
[…]
Lecz obadwaj tak się zlękli,
Że weszli w rów i przyklękli.
Czy to pies?
Czy to bies?
Drżą, potnieją, włos się jeży –
A pies bieży, a pies bieży.
Czy to pies?
Czy to bies?
Zobacz:
Omów na wybranych przykładach cechy charakterystyczne i tematy poezji europejskiego romantyzmu
Co nowego wniósł romantyzm do myślenia o sztuce? Wymień główne cechy romantycznej poetyki.