Zawsze możesz o nim pisać
- Podróż do Grecji, Egiptu i Palestyny wywarła wielki wpływ na jego twórczość – wzbogaciła go wewnętrznie, wpłynęła inspirująco na dalszą twórczość. Owocem tej podróży jest np. poemat Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu.
- Gorzką ocenę Polaków przedstawił Słowacki w Grobie Agamemnona (który jest fragmentem Podróży…) oraz w melancholijnym poemacie Anhelli.
- Słowacki przez krótki czas należał do Koła Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. Odszedł z niego, ale duchowe przeżycia pozwoliły mu sformułować własny system filozoficzny. Główne założenia tego systemu to koncepcja metempsychozy (wędrówki dusz) i konieczności ciągłego doskonalenia się ducha, co na ogół następuje przez dramatyczne, rewolucyjne zniszczenie poprzedniej formy. Dlatego właśnie poeta akceptował krwawe rozruchy – one miały doprowadzić ludzkość na wyższy stopień uduchowienia.
- Podobnie postrzegał losy Polski – uważał, że duchy formujące nasz naród przeszły wielką liczbę wcieleń, są więc bliskie doskonałości, jednak Bóg zsyła Polsce cierpienia, by zmusić ją do dalszej wędrówki pozwalającej osiągnąć doskonałość.
Jego rola w literaturze polskiej
To jeden z najwybitniejszych poetów polskiego romantyzmu, jeden z trójki (obok Adama Mickiewicza i Zygmunta Krasińskiego) polskich wieszczów. Z Krasińskim przez pewien czas łączyły go dość ciepłe stosunki (przyjmował nawet od niego dyskretną pomoc finansową), a z Mickiewiczem… – nigdy. Przez krótki czas działali jednak wspólnie w Kole Sprawy Bożej, z którego Słowacki wystąpił.
Debiut poety nie spotkał się z większym zainteresowaniem emigracji. Sam Adam Mickiewicz wyraził mało pochlebny sąd (później powtarzany przez krytyków ku zgryzocie Słowackiego!): „Jest to gmach piękną architekturą stawiony, jak wzniosły kościół – ale w kościele Boga nie ma”. Konflikt twórców podsyciła III cz. Dziadów, gdzie ojczym Słowackiego, Becu, został ukazany jako Doktor.
Twórczość Juliusza Słowackiego trochę zaprzecza „tyrtejskiemu” schematowi postrzegania literatury romantycznej. Na ogół niepublikowane za życia utwory Słowackiego z lat 1842-1849 przywołują tradycje mistycyzmu europejskiego:
- jako dzieje formacji duchowej związanej z chrześcijaństwem, choć nie zawsze zgodnej z ortodoksyjną religią (Teresa z Avila, Jan od Krzyża, Swedenborg)
- jako historię dzieł literackich, tzw. mistycznych
Trudność w zrozumieniu utworów Słowackiego powstałych w okresie mistycznym wynika z tego, że konstruują one wizję świata opartą na jedności rzeczywistości materialnej i duchowej. Tę kwestię poeta najpełniej wyłożył w traktacie nawiązującym do biblijnego opisu stworzenia świata – Genezis z Ducha.
Twórczość mistyczna Słowackiego dotyczy wzajemnego przenikania się bytów, istnienia duchowego pierwiastka w materii i niezbędności materii, by mógł pojawić się duch. Sposób istnienia poszczególnych zjawisk jest podobny – warunkuje je duch wcielony chwilowo w określoną materialnie postać.
Winkelriedyzm – ta koncepcja roli narodu polskiego w dziejach Europy była często zestawiana z mesjanizmem Adama Mickiewicza. Idea „Polska Winkelriedem narodów” pojawia się w dramacie pt. Kordian. Te słowa wypowiada tytułowy bohater na szczycie Mont Blanc.
Pojęcia związane z Juliuszem Słowackim
Winkelriedyzm – postawa charakteryzująca się całkowitym poświęceniem dla ojczyzny, złożeniem dobrowolnej ofiary ze swego życia. Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego na Mont Blanc wypowiada zdanie „Polska Winkelriedem narodów”.
- Winkelried był to szwajcarski bohater narodowy, który podczas bitwy z wojskami austriackimi pod Sempach (1389) powstrzymał wrogów, kierując ich włócznie we własną pierś, przez co stworzył wyłom w szeregach wroga i umożliwił swoim atak.
Polacy powinni postąpić podobnie, zwrócić ku sobie siły wrogów, aby umożliwić walkę o wolność innym narodom.
Mistycyzm – jest to pogląd uznający możliwość bezpośredniego kontaktu człowieka z Bogiem (lub absolutem), osiąganego na drodze kontemplacji lub ekstazy. Mistycyzm oparty jest na przekonaniu o wyższości poznania duchowego, intuicyjnego nad wiedzą intelektualną. Pojawia się w wielu koncepcjach filozoficznych i religijnych; jest podstawową doktryną buddyzmu, hinduizmu i taoizmu.
Poemat dygresyjny – gatunek poetycki nawiązujący do poematu epickiego. Ciąg narracji jest ciągle naruszany przez partie eseistyczne i refleksyjne – filozoficzne, autotematyczne, estetyczne. Stanowią one rodzaj dygresji. Fabuła w poemacie dygresyjnym jest tylko pretekstem dla wypowiadania przez autora własnych refleksji. Narrator, który często utożsamia się z autorem, czasem – autoironicznie – wypowiada się na temat własnego poematu.
- Poemat dygresyjny to gatunek, który ukształtował się w romantyzmie. Autorem pierwszych dzieł tego typu był George Byron (Wędrówki Childe Harolda, Don Juan). Najlepszym przykładem takiego poematu w naszej poezji jest Beniowski Juliusza Słowackiego.
- Głównym wyznacznikiem tego gatunku jest łączenie elementów epickich, lirycznych i dyskursywnych.
- Kompozycja poematu jest luźna i fragmentaryczna, wątkiem spajającym wszystkie elementy jest postać tytułowego bohatera.
- W Beniowskim wyraźnie zaznaczona jest ironia romantyczna będąca wyrazem sprzeczności między artystą a światem oraz między fikcją a rzeczywistością.
Utwory
Twórczość wczesna:
- 1829-1830 – powstają młodzieńcze utwory o charakterze bajronicznym: Mnich, Hugo, Jan Bielecki, Maria Stuart oraz utwory patriotyczne, które przynoszą wieszczowi popularność: Hymn (Bogarodzica! Dziewico!), Kulig i Oda do wolności.
- 1832 – wychodzi t. 1-2 Poezji zawierający utwory napisane w młodzieńczym okresie życia. Tomik ten nie spotkał się z uznaniem intelektualnych kręgów emigracyjnych.
Okres genewski:
- Dramaty:
- Liryki: 1835-1836 liryki związane z wyprawami do Włoch: Rozłączenie, Rzym, Sumnienie.
- Poemat: W Szwajcarii. Powstanie utworu zainspirowane zostało wycieczką (sierpień 1834) odbytą z rodziną Wodzińskich. Główna bohaterka poematu ma rysy Marii Wodzińskiej, którą Słowacki się interesował.
- 1833 – wychodzi t. 3 Poezji, zawierający: powieść poetycką Lambro, poemat Godzina myśli oraz liryki.
Twórczość związana z podróżą na Wschód:
- 1836-1839 – poemat dygresyjny Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu (wydanie pośmiertne). Pieśń VIII tego utworu znana jest jako Grób Agamemnona, a opublikowana została w 1840 r. jako dodatek do Lilli Wenedy.
- 1837 – Anhelli (wydany w 1838) – początki systemu genezyjskiego w twórczości Słowackiego.
Utwory florenckie (powstały w latach 1837-1838, wydane później):
- 1839 – powstaje wydany bezimiennie Poemat Piasta Dantyszka herbu Leliwa o piekle.
Ukazują się Trzy poematy zawierające: Ojca zadżumionych, Wacława, W Szwajcarii (pisany wcześniej).
Utwory paryskie:
- 1840 – wydane zostają dwie tragedie Mazepa i Lilla Weneda.
- 1841 – wydanie poematu dygresyjnego Beniowski (pieśni I-V, dalsze części poematu powstały ok. 1846 r.). Utwór ten zrobił duże wrażenie w kręgach emigracyjnych. W lirycznych dygresjach Beniowskiego wspomina Słowacki swoje młodzieńcze miłości: Ludwikę Śniadecką (Pieśń IV) i Julkę Michalską (Pieśń II).
Okres zafascynowania mistycyzmem:
- 1843 – wydany zostaje Ksiądz Marek.
- 1844 – wydanie dwóch dramatów: Snu srebrnego Salomei oraz przekładu Księcia Niezłomnego (utwór Calderona).
W tym czasie powstaje też najprawdopodobniej Fantazy (wyd. pośmiertne 1866 r.), - Genezis z Ducha (genezyjska filozofia Słowackiego).
- 1845 – dramat Samuel Zborowski (wydany pośmiertnie).
- 1844-845 – dramat Zawisza Czarny.
- 1845-1849 – epos historyczny Król-Duch.
- 1848 – polemika z filozofią Krasińskiego: Odpowiedź na Psalmy przyszłości.
Zobacz:
Biografia poety romantycznego jako klucz do interpretacji jego twórczości