Europejska sztuka realizmu
Wiernie odtworzyć realny świat! Takie zadanie postawili sobie pisarze epoki – i nie tylko oni. Identyczny cel przyświecał twórcom sztuk plastycznych. Realizm jest więc najważniejszym nurtem w malarstwie tych czasów. Malarz realizmu chce mówić prawdę o swoim świecie, stwarzać fotografie ludzkiego życia, a nie tylko wybierać uznane przez autorytety akademickie. Oprócz realizmu odnotujmy też modny wówczas nurt historyczny (naszym mistrzem w tej dziedzinie był przecież Jan Matejko), a dla ciekawych – zjawisko prerafaelitów.
Gustaw Courbet, Autoportret z psem; Dzień dobry, panie Courbet
Courbet zasługuje na to, aby go wyróżnić, był bowiem czołowym przedstawicielem realizmu we Francji. Gdy nie przyjęto na Wystawę Światową jego obrazów, sam wybudował w Paryżu salon i nazwał go Pawilonem Realizmu. Działo się to w roku 1855 i tę datę przyjmujemy za narodziny realizmu. Samego Courbeta możemy oglądać na obu obrazach – na obu nieco z góry spogląda na świat, i widać, iż człowiek zna swoją wartość. Na Autoportrecie z psem – elegancki młodzieniec. Na drugim płótnie – już starszy, witają go jako gościa w Montpellier bogaci gospodarze, mecenasi sztuki. Ale to Courbet jest tu górą – pieniądze składają hołd talentowi artysty. Przynajmniej tak to widział sam Courbet.
John Everett Millais, Ofelia
Topielica Millaisa jest przykładem dzieła stworzonego w myśl założeń prerafaelitów. Jest to Ofelia – szalona bohaterka tragedii Szekspirowskiej, odtrącona narzeczona Hamleta. Samobójczyni z miłości – dziewczyna, którą życie potraktowało okrutnie, bo zawiódł ją i ojciec, i narzeczony. Czy tak wyglądała? Wielu malarzy będzie nawiązywało do tego obrazu, sięgając po temat topielicy, niekoniecznie Ofelii. Z kolei temat z Szekspira był bardzo modny w wiktoriańskiej Anglii. Millais wiernie trzymał się tekstu Szekspira, nawet w kwestii malowanych roślin. Przypatrzmy się obrazowi: nie oglądamy zmarłej Ofelii, ona dopiero tonie, ciężka suknia wciąga ją pod wodę, ale na twarzy znać jeszcze obłęd – może wciąż śpiewa? Drastyczne, prawda? Za to obraz kupiono, jeszcze zanim opuścił pracownię artysty.
Sztuka w Polsce (pozytywizm)
Pozytywizm polski kocha historię. Czy nie jest dowodem na to zbiór dzieł Henryka Sienkiewicza, a w malarstwie zbiór płócien Jana Matejki? Malował wizerunki królów, wskrzeszał wielkie bitwy i wiekopomne wydarzenia historyczne, choćby bitwę pod Grunwaldem czy hołd pruski. Portretował też postacie sobie współczesne. Był profesorem i mistrzem innych polskich malarzy tego czasu.
Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem; Kazanie Skargi
Rok 1410, starcie Krzyżaków ze sprzymierzonymi siłami Polski i Litwy, zwycięstwo Jagiełły i polskiego rycerstwa. Opisał je Sienkiewicz w Krzyżakach, utrwalił na płótnie Matejko. To wielki obraz, zarówno w sensie przenośnym, jak i dosłownym – jest największym dziełem również pod względem rozmiarów. Oddaje zgiełk bitewny i chaos walki. Można zauważyć symultanizm scen (wiele akcji rozgrywa się równocześnie). Matejko rezygnuje z perspektywy przestrzennej, nie tworzy trzeciego wymiaru. Najlepiej widać Witolda (książę uosabia unię Polski i Litwy) i wielkiego mistrza (symbol klęski i śmierci). Takie obrazy Matejki niektórzy krytycy uznają za „pradziadków”… filmu!
Księdza Skargę kojarzymy z nawoływaniem do reform i Kazaniami sejmowymi. Prawdopodobnie nie wygłaszał ich kapłan przed takim zgromadzeniem jak to, które przedstawił Matejko, lecz nie jest to ważne. Postać Skargi stała się symbolem – troski o ojczyznę, profetyzmu i przestrogi. Popatrzmy na natchnionego księdza. Mówi, być może, fragment kazania ósmego: „Będziecie pośmiewiskiem narodów, w dym i perzynę pójdzie chwała wasza […]. Będziecie wrogom waszym służyli w głodzie, w pragnieniu, w obnażeniu i włożą jarzma żelazne na szyje wasze”… Tak też się stało – w końcu wieku XVIII.
Wojciech Gerson, Odpoczynek po kąpieli
W surowej, zdawałoby się, patriotycznej i wzniosłej epoce malowano także akty. Rudowłosa dziewczyna, na którą patrzymy nie bez przyjemności, porównując ją z dzisiejszymi kanonami piękna – uważana jest przez wielu za najpiękniejszą uwodzicielkę z dawnych płócien. Inni w związku z tym obrazem wskazują na coś bardziej prozaicznego: jest wzorcem polskiego malarstwa akademickiego. Moderniści zarzucą Gersonowi konserwatyzm i akademizm i będą malować jeszcze inaczej…
Juliusz Kossak, Nauka polowania z sokołem
Historię malował Matejko, góry i kobiety Gerson, a Kossak – konie. Oczywiście nie tylko, ale zwykło się uważać, że to właśnie Kossak stworzył mitologię cudownego konia w polskim malarstwie. Ponieważ pokazywał świetność dawnej Polski, możecie przeczytać o nim, iż był tym, „który zapowiedział Trylogię Sienkiewicza pisaną w celu pokrzepienia serc”
Prerafaelici
Kilku angielskich malarzy protestuje przeciw sztywnym wymaganiom akademizmu i zakłada Bractwo Prerafaelitów. Nazwa stąd, że za swój wzorzec i jedyną prawdziwą sztukę uznają oni malarstwo przed Rafaelem (a zatem średniowiecza i wczesnego renesansu). Najsławniejszym prerafaelitą jest chyba Dante Gabriel Rossetti – autor Zwiastowania.
Dante Gabriel Rossetti – Zwiastowanie
Akademizm
- wzniosłe tematy,
- wątki biblijne i mitologiczne,
- idealizacja, korygowanie niedoskonałości ludzkiego ciała w zgodzie z wzorcami antycznymi.
Tego życzyła sobie Akademia Francuska, a to jej profesorowie nadawali ton ówczesnemu malarstwu i dopuszczali dzieło do salonu (lub je odrzucali). Jest to styl konserwatywny i utalentowani malarze rychło się będą buntować przeciw zasadom wpajanym przez akademie.
Zobacz: