Hymn do Nirwany Tetmajer
Tytuł
- Nirwana (sanskr. nirwana – wygaśnięcie) to w filozofii Wschodu zanik pragnień i wyzwolenie się od kolejnych cierpień w życiu, osiągnięcie oświecenia. Ten stan wiecznej błogości jest równoznaczny z zanikiem ego. Tego stanu nie da się podobno racjonalnie wytłumaczyć ani zadowalająco oddać za pomocą słów. Osiągnięcie nirwany możliwe było na drodze praktyk medytacyjnych stworzonych przez Buddę.
- Za sprawą Artura Schopenhauera stan nirwany błędnie interpretowano jako roztopienie się jednostkowego istnienia w nicości. To rozumienie nirwany rozpowszechniło się w literaturze końca XIX w., m.in. w wierszach Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
- Hymn – utwór liryczny o uroczystym charakterze, wychwalający bóstwo, bohatera lub idee (wartości) takie jak ojczyzna, wolność i inne. Styl hymnów jest podniosły, pełen patosu.
- Modernistyczny ból istnienia.
- Nirwana to termin przejęty z filozofii hinduskiej przez Schopenhauera, jednego z głównych filozofów epoki. Uważał on nirwanę za najlepszą formę ukojenia – a przecież życie jest pasmem cierpień…
Adresat i nadawca
- Adresat został wyraźnie wskazany w tytule utworu – to nirwana, upersonifikowane pojęcie. Zwróćmy uwagę na pisownię – wielka litera świadczy o tym, że autor wiersza traktował to pojęcie z wielką powagą i namaszczeniem. „Ja” liryczne zwraca się właśnie do tego upersonifikowanego pojęcia: „Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie, Nirwano!”, „Od oczu moich odegnaj złe i nikczemne twarze, Nirwano!” itd. Nirwana została ukazana tu jako wybawicielka od wszelkich trosk, jedyna nadzieja udręczonego człowieka.
- Nadawca przemawia w pierwszej osobie liczby pojedynczej:
„podnoszę głos do ciebie”,
„I w bólach konwulsyjnych tarza się ma dusza” itd.
- Silnie jest tu podkreślony indywidualizm osoby mówiącej w wierszu.
Spróbujmy scharakteryzować nadawcę.- To człowiek „utrapion srodze”, który chciałby się wyrwać ze szponów zła.
- Człowiek zmęczony i załamany ludzką podłością; przepełnia go wstręt do ludzi.
- Człowiek, który chce uciec od myśli i pamięci, pogrążyć się w niebycie.
- Człowiek o zbolałej duszy, któremu trudno jest żyć.
Nawiązania religijne w tym wierszu
- Wiersz nawiązuje do formy modlitwy błagalnej. Łatwo możemy go skojarzyć:
- z chrześcijańską modlitwą Ojcze nasz:
„Przyjdź twe królestwo jako na ziemi, tak i w niebie” Słowa „Przyjdź twe królestwo…” oraz „I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie” otwierają i zamykają dzieło, tworząc klamrę. - Z biblijnym Psalmem 129 (130) De profundis clamavi ad Te, Domine („Z głębokości wołam do Ciebie, Panie”)
„Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę do ciebie głos, Nirwano!”
- z chrześcijańską modlitwą Ojcze nasz:
- Ten wiersz można potraktować jako wyznanie nowej wiary – nihilizmu. Wiersz formalnie jest bardzo podobny do litanii – popularnej modlitwy chrześcijańskiej, w której wyznawcy tej religii zwracają się do Maryi, Jezusa czy świętych z prośbą o łaski i opiekę. „Ja” liryczne zamiast tradycyjnie do świętych osób, zwraca się do nirwany, co konserwatywnym odbiorcom mogło wydać się obrazoburcze…
Dekadenckie nastroje
- To niejedyny wiersz, w którym poeta daje wyraz swoim dekadenckim nastrojom. Podobnie czyni w znanych utworach takich jak Nie wierzę w nic…, Koniec wieku XIX.
- W wierszu Nie wierzę w nic… poeta przedstawia definicję pojęcia nirwany:I jedno mi już tylko zostało pragnienie
Nirwany, w której istność pogrąża się cała
W bezwładności, w omdleniu sennym, tajemniczym
I nie czując przechodzi z wolna w nieistnienie.
Dusza ma, która w wnętrzu swoim tworzy…
Budowa wiersza
Ten wiersz zaliczymy do liryki bezpośredniej. Nadawca wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej: „dusza ma”, „głos żaden uszu mych nie trąca” itd. Wiersz składa się z trzech czterowersowych zwrotek o rymach okalających (typu abba, cddc). Ma regularną budowę.
Dusza – bohaterka utworu
I strofa
- Dusza ukazana jest jako byt aktywny, który „w wnętrzu swoim tworzy”, lecz ta aktywność nie ratuje jej przed poczuciem pustki i marazmem.
II strofa
- Dusza pogrąża się coraz głębiej i głębiej w sobie, lecz jej właściciel nadal czuje się jak bez duszy.
III strofa
- Dusza leci kędyś poza obręb bytu. Nadchodzi nirwana:
Nirwana świat mi szarą okrywa zasłoną
i wszystko się pogrąża w otchłaniach niebytu.
- Dusza ukazana została jako dynamiczna, „kreatywna”. Tę jej cechę podkreślają dynamiczne czasowniki: „wejdzie”, „leci”, „tworzy”.
- Dusza to jedyna możliwość kontaktu ze światem, gdyż zmysły pozostają wyłączone:
słucham, ale żaden głos uszu mych nie trąca,
patrzę, lecz bezmiesięczna mi noc i bezgwiezdna.
Bezkresne przestrzenie
- Poeta wyolbrzymia wielkość przestrzeni; ukazuje je jako bezkresne, przeogromne, nieograniczone: „bezdenne głębie”, „coraz niżej tonie”, „coraz szersze błonie”, „bez czasu”, „bez końca”, „otchłanie niebytu” itd.
- W I strofie poeta zastosował przerzutnię dla pokazania nieograniczoności.
- W III strofie mowa jest o przekraczaniu zdawałoby się nieprzekraczalnych granic: „Dusza ma leci kędyś poza obręb bytu”. Poza obrębem bytu brak rzeczywistości – jest nicość, niebyt… I tam właśnie zmierza dusza szukająca ukojenia.
Nirwana
- Jest ratunkiem, pocieszeniem, ukojeniem:
- świat mi szarą okrywa zasłoną.
- Jest trwałym elementem w świecie pozbawionym granic.
- Jest to odniesienie do filozofii Schopenhauera.
Motywy dekadenckie
- Typowe dla dekadentyzmu motywy to:
- Puste, wielkie przestrzenie: „błonie (…) puste, głuche i bez zorzy”.
- Poczucie wyobcowania, alienacji, zamknięcia na świat: „głos żaden uszu mych nie trąca”.
- Noc, ciemność: „bezmiesięczna mi noc i bezgwiezdna”.
- Mgła: „w jakąś rozwiej przestrzenną, cichą i zamgloną”.
- Nirwana: „świat mi szarą okrywa zasłoną”.
- Ten wiersz to przykład typowej liryki modernistycznej. Bohaterem utworu poeta uczynił duszę. W tym wierszu mamy do czynienia z dekadencko-pesymistycznym nastrojem, symbolizmem, poszukiwaniem ratunku w nirwanie.
Zobacz:
Ukaż Hymn do Nirwany Kazimierza Przerwy-Tetmajera jako przejaw dekadenckich nastrojów epoki.