Dramat młodopolski
Dramat naturalistyczny
- Gabriela Zapolska – Żabusia, Ich czworo, Skiz, Panna Maliczewska, Moralność pani Dulskiej;
- Włodzimierz Perzyński – Lekkomyślna siostra, Aszantka, Szczęście Frania;
- Tadeusz Rittner – W małym domku;
- Jan August Kisielewski – W sieci, Karykatury.
Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej
Gabriela Zapolska przedstawia mieszczańską rodzinę zatopioną w filisterskim kołtuństwie. Jest to swoista satyra na fałsz, obłudę i zakłamanie mieszczaństwa, rozgrywająca się w konwencji tragifarsy.
Mieszczuch i niewola fałszywego konwenansu są także tematem często grywanych sztuk: W sieci i Karykatury Jana Augusta Kisielewskiego oraz Aszantka i Lekkomyślna siostra Włodzimierza Perzyńskiego.
Dramat ekspresjonistyczny
- Tadeusz Miciński, W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu oraz Kniaź Patiomkin.
Miciński, zafascynowany problemem walki dobra i zła oraz demonologią, tematykę tę podejmuje między innymi w dramatach. Są nowatorskie, a nawet prekursorskie, autor bowiem wykorzystuje stylistykę ekspresjonizmu.
Dramat symboliczny
- Stanisław Wyspiański, Warszawianka, Wesele, Wyzwolenie, Noc listopadowa;
- Stanisław Przybyszewski, cykl Taniec miłości i śmierci, Śnieg.
Wesele Wyspiańskiego stało się dramatem narodowym i wielkim wydarzeniem literackim. Punktem wyjścia jest wesele inteligenta, poety, z chłopką, które ma miejsce w chłopskiej chacie. Rozegrają się tu jednak sceny inne, fantastyczne, wizyjne, wypełnione postaciami z zaświatów. Podjęte zostaną tematy:
• zrywu narodowego,
• niemocy społecznej,
• charakterystyki inteligencji,
• charakterystyki wsi,
• ludomanii i dekadencji.
W dramacie napotykamy różnorakie symbole: przedmioty, jak podkowa, złoty róg, osoby, jak Stańczyk, sceny – jak finalny chocholi taniec.
Tetmajer, Kasprowicz, Miciński. Który z poetów najsilniej do Ciebie przemawia?
Powieść młodopolska
Władysław Stanisław Reymont
Noblista roku 1924.
Utwory: Komediantka, Ziemia obiecana, Chłopi.
Chłopi
Epopeja nagrodzona Noblem. Dzieje rodziny Borynów i polskiej wsi Lipce. W rzeczywistości problematyka wykracza poza wiejski konkret i dotyczy kwestii ogólnoludzkich, filozoficznych:
• ludzkich namiętności;
• związku człowieka z naturą;
• mentalności i systemu wartości chłopów;
• walki o władzę;
• rywalizacji o kobietę;
• związku człowieka z ziemią.
Kompozycja
Chłopi mają cechy:
• epopei (bogactwo, szczegółowość opisu, uniwersalizm czasu i miejsca akcji, mitologizacja postaci, sceny „batalistyczne”);
• powieści realistycznej;
• powieści naturalistycznej;
• powieści impresjonistycznej.
Stefan Żeromski
Wkrótce autorytet polskiej literatury.
Utwory: Opowiadania, tom nowel Rozdzióbią nas kruki, wrony…, a wśród nich Zmierzch, Siłaczka, O żołnierzu tułaczu; Syzyfowe prace, Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, dramat Róża, Popioły, Przedwiośnie.
Ludzie bezdomni
Dzieje społecznika doktora Judyma, który jest człowiekiem szlachetnym i wrażliwym na biedę i nędzę społeczną. Sam pochodzi z nizin i pragnie oddać się leczeniu warstw niższych. Poświęca dla tej idei całą prywatność, także możliwość założenia domu, rodziny i małżeństwa z kobietą, którą kocha. Dzieje Judyma ukazują też ówczesne polskie społeczeństwo, jego bolączki, strefy takie jak miasto i wieś, różne warstwy społeczne. Istotna jest kategoria ,,bezdomności” – jako efekt moralnego wyboru bohatera.
Kompozycja
Ludzie bezdomni to powieść modernistyczna. Cechują ją:
• kompozycja otwarta;
• subiektywizm narracji;
• ,,wysepkowy” układ rozdziałów;
• epizodyczność akcji.
.
Inni twórcy
- Wacław Berent
Autor powieści: Fachowiec, Próchno i Ozimina.
W pierwszej z nich dokonuje krytycznej analizy hasła pracy organicznej. Podejmując temat artysty i sztuki, analizuje środowisko moderny (Próchno), a także krytykuje polską elitę (Ozimina).
- Władysław Orkan
Autor powieści: Komornicy, W roztokach.
Najwybitniejszy epik Podhala, z którego pochodził.
- Wacław Sieroszewski
Autor pracy etnograficznej Dwanaście lat w kraju Jakutów oraz utworów prozatorskich Na kresach lasów, Ucieczka.
Pisarz, który był zesłany na Syberię i właśnie egzotyczne kultury i krajobrazy Syberii, Kaukazu i Dalekiego Wschodu opisał w swoich utworach.
Poezja młodopolska
Twórcy
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Poeta młodopolskich nastrojów. W swojej twórczości zawarł pesymistyczną filozofię dekadentyzmu, niepokoje końca wieku.
Główne motywy poezji:
• przyroda,
• sztuka,
• miłość,
• śmierć.
Niektóre utwory:
Koniec wieku XIX (swoisty program dekadentów), Nie wierzę w nic, Hymn do Nirwany, Lubię, kiedy kobieta…, Evviva l’arte, Melodia mgieł nocnych.
Cechy poezji Tetmajera:
• umuzykalnienie,
• operowanie metodą synestezji,
• impresjonizm (operowanie barwą, ruchem, zmiennością obrazów)
.
Leopold Staff
Poeta trzech pokoleń. Będzie tworzył w Polsce międzywojennej i po drugiej wojnie światowej. W dobie młodopolskiej w jego poezji wyróżniamy:
• aktywizm o charakterze nietzscheańskim (tom Sny o potędze, wiersz Kowal);
• dekadentyzm (wiersz Deszcz jesienny);
• franciszkanizm (tom Ptakom niebieskim);
• klasycyzm (tom Uśmiechy godzin).
Staff upodobał sobie formę sonetu, pragnął chaos świata przetworzyć w ład artystyczny.
.
Jan Kasprowicz
Poeta, który przechodził przemiany ideowe.
- I etap twórczości
Początkowo rzecznik skrzywdzonych, porusza tematy społeczne, nędzy wsi, zaniedbania dziecka wiejskiego: cykl sonetów Z chałupy.
- II etap twórczości
Przełom modernistyczny: Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach (1898 r.) i Hymny (lata 1901 i 1902).
Motywy i cechy poezji:
• symbolizm,
• uroda gór,
• bunt wobec Boga, bluźnierczy prometeizm,
• wizja apokaliptycznej zagłady,
• pogarda wobec tłumów.
- III etap
Pogodzenie się z Bogiem, postawa franciszkańska: zbiory Ballada o słoneczniku i Księga ubogich.
W poetyce Kasprowicza zwracają uwagę: symbolizm i ekspresjonizm.
.
Tadeusz Miciński
Polski demonolog, zafascynowany tematem walki dobra i zła, osobą szatana jako istoty zbuntowanej przeciw Bogu, ale cierpiącej.
Utwory: tom W mroku gwiazd, wiersze Ananke, Jam ciemny jest wśród wichrów płomień Boży.
Także w poezji wykorzystuje techniki ekspresjonistyczne i barokowe oksymorony.
.
Charakterystyczne motywy poezji młodopolskiej
Piękno przyrody górskiej:
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Melodia mgieł nocnych;
- Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach.
Motyw szatana:
- Leopold Staff, Deszcz jesienny;
- Tadeusz Miciński, Lucifer;
- Jan Kasprowicz, Dies irae.
Filozofia franciszkańska:
- Jan Kasprowicz, Hymn św. Franciszka z Asyżu, Chwile, Księga ubogich;
- Leopold Staff, Biedaczyno Asyski!, Sonet szalony, O miłości wroga, przekład Kwiatków św. Franciszka.
Motyw artysty i sztuki:
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte, Nie wierzę w nic;
- Leopold Staff, Kowal.
Filozofia dekadentyzmu:
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec wieku XIX, Nie wierzę w nic, Hymn do Nirwany, Evviva l’arte;
- Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach;
- Stanisław Korab-Brzozowski, O przyjdź;
- Leopold Staff, Deszcz jesienny.
Zobacz: