Analiza i interpretacja wiersza

  • Analiza dotyczy kompozycji utworu. tropów stylistycznych i innych zabiegów, których dokonał poeta. w analizie trzeba będzie ustalić wszelkie sprawy konstrukcyjne jak: podmiot liryczny, typ utworu, rodzaj liryki itd.
  • Interpretacja to jakby „wykrycie” i odczytanie sensu utworu, jego przesłania, tematu, problematyki, które „odczytujemy” – wreszcie wzruszeń lub doznała estetycznych. Specjalnie napisałam .,odczytujemy”. bo po raz tysięczny drugi powtórzę: nie piszcie nieszczęsnego: „co poeta chciał przez to powiedzieć”, „autor wiersza mówi nam”. To nie tak – i choć czasem wyraźnie widać co „autor chciał”, to po stokroć istotniejsze co rzekł i co my – nawet bez jego wiedzy – odnaleźliśmy.

Uwaga: analiza i interpretacja jako dwie części pracy mogą następować po sobie lub można dokonywać jednocześnie analizy i interpretacji.


I kolejne uwagi techniczne, może przydatne przy analizie i interpretacji:

Zachowaj porządek kolejnych działań. Wybierz klucz, według którego będziesz analizował wiersz: czy pójdziesz strofami, obrazami składającymi się na utwór. czy dokonasz innego podziału (np. gdy wiersz składa się z różnych głosów, jest dialogiem lub ma bardzo wyraźny podział).

  • Określ we wstępie czym jest utwór (wypowiedź, wyznanie, apostrofa, pejzaż, obraz. scena, list poetycki. refleksja itd.).
  • Sprawdź, czy nie posiada ukształtowanej formy: powinieneś rozpoznać: sonet, bajkę, fraszkę, hymn, balladę, panegiryk, tren, wiersz biały. wiersz wolny.
    Uwaga! W poezji współczesnej można spotkać się z parodią odkształceniem lub elementami tylko klasycznych gatunków. Bardzo cenne byłoby spostrzeżenie takiego zabiegu. Poza tym mogą pojawić się w partiach utworu – np. cechy hymnu lub panegiryku, trenu, rapsodu itd.
  • Określ, kto (co) jest podmiotem lirycznym (głosem mówiącym) utworu i czy jest to liryka bezpośrednia czy pośrednia.
  • Sprawdź „język” utworu: czy jest zbliżony do mowy potocznej, czy bardzo bogaty w metafory, epitety, porównania, poetyzmy itd.
    Czy nic nie rozgrywa się w warstwie

    • fonetycznej (operacja dźwiękami np. onomatopeje),
    • leksykalnej (dobór słownictwa),
    • składniowej (budowa zdań),
    • morfologicznej (np. neologizmy, archaizmy).
  • Przyjrzyj się budowie wersów: może rozpoznasz stopy rytmiczne (np. popularny amfibrach) lub nazwiesz wers, gdy będzie to np. eposowy heksametr.
  • Gdy przejrzysz kolejne strofy – obrazy – człony utworu pod względem kompozycyjnym lub równolegle, w trakcie przeglądu – szukaj cały czas sensów, szukaj celu, który spełnia taka a nie inna konstrukcja.
  • Pytaj się też siebie: czy ci się podoba czy nie, czy zgadzasz się z refleksją, którą odczytujesz.
  • Sprawdź, czy nie odwołuje się utwór do jakiegoś źródła kulturowego – to bardzo ważne spostrzeżenie. A zatem czy nie ma odwołań do: Biblii, antyku, dzieł sztuki, muzyki, dzieł literatury, eposu, filozofii, wielkich postaci przeszłości.
  • Sprawdź też czy utwór nie podejmuje jakiejś odwiecznej dyskusji – np. na temat poezji, artysty lub zderzenia postawy racjonalnej i idealistycznej, albo o istocie władzy lub wartościach etycznych.


Jeśli będziesz pisał analizę porównawczą

Wszystkie powyższe czynności będziesz musiał wykonywać w dwóch płaszczyznach i przenosić z jednego utworu na drugi, i porównywać, zgodnie z tematem. Lepiej robić to równolegle (obrazami, motywami. strofami). a nie opracowywać „jeden po drugim”.

Dlaczego?
Oto te utwory nigdy nie są dobrane przypadkowo. na pewno mają coś wspólnego: temat, motyw, inny pogląd na tę samą sprawę.

  • Co je dzieli?
  • Czas, miejsce, powstanie, inny krąg kulturowy lub światopoglądowy autora?
  • Czy mogą być dialogiem, dyskusją. czy są jednobrzmiące? I o czym to świadczy? I gdzie ty – czytelniku się w tym znajdujesz? Być może musisz wypowiedzieć się po jednej tylko stronie – a może masz przed sobą poetyckie dopełnienie?


Jeśli będziesz pisał esej interpretujący

Ta forma daje ci większą swobodę. Przeprowadzasz interpretację, nie uwolnisz się od analizy, lecz możesz wybrać oryginalną formę swojej wypowiedzi, wypróbować własne talenty literackie. Esej to próbka prozatorska. Możesz i powinieneś rozbudować partie refleksji i komentarza na temat utworu. Ważne też będą skojarzenia z innym dziełami literackimi lub z innych dziedzin sztuki na podobny temat. Nie obawiaj się wprowadzać tu adekwatne tytuły filmów, prozy lub cytatów z poezji. W przypadku eseju, oprócz umiejętności zbadania wiersza poddajesz pod ocenę swoją dojrzałość czytelniczą, oczytanie. inteligencję – umiejętność skojarzeń, wreszcie dojrzałość swoich sądów. I jak zawsze: biegłość stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną – jak to w pracach pisemnych.

 

Zabiegi (tropy) poetyckie):

fonetyczne:
onomatopeja – inaczej wyrazy dźwiękonaśladowcze,
eufonia – celowy dobór sylab, zbitek głosek
rytm, rym

leksykalne:
poetyzmy,
zgrubienia,
zdrobnienia,
neologizmy,
archaizmy

składniowe:
apostrofa,
inwokacja,
refren,
powtórzenia (epifory, anafory),
elipsa (skrót myślowe),
inwersja szyku w zdaniu

figury stylistyczne:
metafora,
epitety,
porównania,
kontrast.


Rodzaje liryki

  • Ze względu na typ wypowiedzi (formę)
    • bezpośrednia (podmiot mówi w 1. osobie) – inaczej liryka „wyznania”;
    • pośrednia – opis (liryka opisowa) np. krajobraz lub sytuacyjna np. scena, dialog, fabuła;
    • inwokacyjna – w 2 osobie, zwrot do kogoś, także: liryka apostroficzna;
    • maski – podmiot nie równa się autorowi, jest wykreowaną przez niego postacią – jego maską – bo wypowiada poglądy i myśli poety;
    • aktora – tu już zupełnie nie można utożsamiać poety z podmiotem, który wy–powiada obce poglądy, autor utworu nie podpisuje się pod nimi.
  • Ze względu na temat
    • filozoficzno-refleksyjna;
    • agitacyjna, agitacyjno-polityczna;
    • miłosna;
    • religijna;
    • biesiadna;
    • żałobna.

Zobacz:

Analiza i interpretacja (esej interpretacyjny) na maturze

Czy poradziłbyś sobie z interpretacją wiersza?

Analiza i interpretacja wiersza – instrukcja postępowania