Przypomnij sobie Prolog III cz. Dziadów. Więzień, który „budzi się strudzony i patrzy w okno”, pisze węglem na ścianie: D.O.M, GUSTAVUS, OBIIT M.D.CCC. XXIII, CALENDIS NOVEMBRIS, a z drugiej strony: HIC NATUS EST, CONRADUS, M.D.CCC.XXIII, CALENDIS NOVEMBRIS.
Zinterpretuj krótko znaczenie tych symbolicznych napisów na ścianie.
Odpowiedź:
Bohater dramatu przeżywa przemianę wewnętrzną. Oto narodziło się w nim powołanie do służby ojczyźnie, do duchowego przywództwa nad narodem. Dawny nieszczęśliwy kochanek, który rozpamiętywał nieszczęśliwą miłość, znalazł w życiu nowy cel. Staje się bojownikiem o wolność ojczyzny. „Zrzeka się” więc imienia Gustaw – symbolu nieszczęśliwie zakochanego samobójcy i przybiera nowe imię – Konrad.
Jaka jest rola Prologu w dramacie?
Odpowiedź:
- Prolog zapowiada antynomiczny układ przestrzeni w całym dramacie: strona prawa i lewa, duchy dobre i złe, aniołowie i szatani. „Duchy z lewej strony” i „Duchy nocne” pragną zawładnąć duszą Więźnia, „Duchy z prawej” i „Anioł” przepowiadają zaś mu, że będzie wolny.
- Prolog uwypukla rolę snu.
- Prolog odwołuje się do kontekstu filozoficznego romantyzmu: sen to stan, w którym umysł człowieka uwalnia się od rzeczywistości, otwiera jego duszę na świat nadprzyrodzony i płynące stamtąd znaki.
Udowodnij, że III cz. Dziadów jest dramatem romantycznym. Podaj pięć argumentów i krótko je uzasadnij.
Odpowiedź:
- Zerwanie z zasadą trzech jedności: miejsca – akcja rozgrywa się w celi więziennej, w siedzibie Senatora i innych miejscach; czasu – wydarzenia nie rozgrywają się od wschodu do zachodu słońca; akcji – w dramacie mamy wiele wątków, np. wątek martyrologii młodych patriotów, wątek Senatora itd.
- Synkretyzm – w dramacie spotkamy partie epickie – np. opowieść o bohaterstwie i poświęceniu Cichowskiego – i liryczne
– najbardziej wyrazistą i najsłynniejszą jest Wielka Improwizacja. - Zjawiska nadprzyrodzone i istoty fantastyczne – duchy dobre i złe, ich walka o duszę Konrada, sceny mistyczne, widzenia.
- Kompozycja otwarta – sceny nie są ze sobą powiązane związkiem przyczynowo-skutkowym. Akcję poznajemy we fragmentach; końcowa scena z udziałem Konrada nie ukazuje nam jasno jego przyszłości i nie daje pewności co do dalszych jego losów.
- Niesceniczność dramatu – to dzieło trudno było (i nadal napotykamy trudności, mimo niesłychanego postępu w technice i nieporównywalnie większych możliwościach teatru) przenieść na scenę.
Przedstaw biografię bohatera romantycznego na przykładzie Gustawa-Konrada z Dziadów.
Młodość – wrażliwy, samotny, wyalienowany, niezrozumiany przez społeczeństwo. Owładnięty wielką, czystą miłością, zostaje odtrącony przez ukochaną. Nierzadko ta porażka wiedzie bohatera – jak Wertera i Gustawa, do samobójstwa.
Przemiana wewnętrzna – bardzo ważny punkt w życiu bohatera romantycznego. Nie zawsze tak wyrazista jak w przypadku bohatera Dziadów… Mamy z nią do czynienia np. w przypadku Jacka Soplicy z Pana Tadeusza.
Walka o wielką ideę – zwykle o sprawę narodową. Bohatera cechuje postawa prometejska, próby podjęcia niezwykłych wysiłków dla dobra sprawy oraz nieetyczny czyn czy bluźnierstwo, których motywacje są szczytne – w przypadku Konrada takim czynem jest wystąpienie przeciwko Bogu.
Dlaczego postawę Konrada można porównać do postawy mitycznego tytana Prometeusza?
Odpowiedź:
Konrad, podobnie jak Prometeusz, jest wyjątkową jednostką i podobnie jak on postanawia poświęcić się dla dobra ludzi. Prometeusz był dobroczyńcą ludzkości, stwórcą człowieka, jego opiekunem. Konrad pragnie poświęcić się dla swoich rodaków. Tak jak mitycznego tytana, przepełnia go wielka miłość do ludzi: „Ja kocham cały naród!”. Słynny jest również fragment Wielkiej Improwizacji, gdzie bohater wyznaje: „Nazywam się Milijon, / Bo za milijony kocham i cierpię katusze”. Ważny jest również bunt Konrada przeciwko Bogu, sprzeciw wobec Jego bezduszności – przypomnijmy, że Prometeusz zbuntował się przeciwko bogom, wykradając im ogień, który miał być niedostępny ludziom oraz ucząc swoich podopiecznych składania ofiar – bogowie zostali oszukani, co ich rozwścieczyło.
Przedstaw dwa stronnictwa w scenie Salon warszawski.
Odpowiedź:
I – arystokratyczna elita, oficerowie, urzędnicy: omawiają bal, rozmawiają o wyjeździe Nowosilcowa, narzekają na brak Nowosilcowa, który organizował wspaniałe imprezy. Rozmawiają o literaturze – lecz najbardziej podoba im się francuska poezja, lekceważą rodzimych twórców.
Są lojalni wobec zaborcy, myślą głównie o rozrywkach, polskość uważają za zaściankową. Nie są patriotami.
II – patrioci (głównie młodzi ludzie): omawiają sytuację polityczną w Polsce i na Litwie, są załamani sytuacją w kraju i cierpieniem rodaków, dużą część rozmowy zajmuje opowieść o Cichowskim, uważają, że poezja powinna poruszać takie tematy jak historia, tragiczne dzieje narodu, chcieliby, aby bohaterami literackimi byli tacy ludzie jak Cichowski.
To patrioci oddani sprawie narodowej, żywo zainteresowani problemami kraju. Boleją nad losem ojczyzny i są gotowi na największe wyrzeczenia w imię jej wolności.
Scena ukazuje kontrast między elitą a młodymi patriotami. Wzorowa jest postawa tych drugich.
Zobacz: