Autor

William Szekspir (1546-1616), najwybitniejszy przedstawiciel teatru epoki elżbietańskiej i jeden z największych, najbardziej liczących się dramaturgów wszech czasów. Był związany z trupą Słudzy Lorda Szambelana i teatrem The Globe. W Anglii uważany jest za jednego z największych poetów epoki – jest autorem ponad stu sonetów i pięciu poematów. Świadomie łamał zasady dramatu antycznego, np. naruszając zasadę decorum, mieszając liryzm z wisielczym humorem, wprowadzając postacie fantastyczne i bohaterów niskiego pochodzenia. Jego najbardziej znane tragedie nazywane są tragediami namiętności (np. Otello – zazdrości, Romeo i Julia – miłości i nienawiści). Głębokie analizy ludzkiej psychiki, których dokonał w swoich dramatach, zadziwiają aż do dziś.

Epoka

Późny renesans i barok, epoka elżbietańska. Twórczość Szekspira na pewno była wyjątkowym zjawiskiem na tle owych czasów. Choć podobne motywy spotkać możemy u współczesnych Szekspirowi dramaturgów, mistrz ze Stratford pokonał najgroźniejszych rywali, takich jak Christopher Marlowe.

Dzieło

Ten dramat powstał około 1606 roku. Makbet, król Dunkan i Banko są postaciami historycznymi: pracując nad sztuką, dramaturg korzystał z historii opowiedzianej w kronice Ralfa Holinsheda. Rzecz jasna, nie zrzynał z niej słowo w słowo, lecz artystycznie przetworzył dramatyczną historię, dokonał w niej sporo zmian, np. uwznioślił postać Banka, przyjaciela Makbeta.

Forma utworu

Dramat (nazywany również dramatem szekspirowskim) w pięciu aktach. Zapamiętaj pojęcie dramat szekspirowski. W Makbecie (jak w wielu innych dramatach) Szekspir rezygnuje z obowiązujących w dramacie klasycznym jedności. Losami bohaterów, jak w antycznych tragediach, nie rządzi wcale fatum. Upraszczając sprawę, mówimy często, że bohaterami Szekspira rządzą ich własne namiętności.

Teatr antyczny i szekspirowski

Makbet Szekspira

Czas i miejsce akcji

Akcja dramatu toczy się w Szkocji i Anglii w XI wieku.

  • Początek i zawiązanie akcji to wrzosowisko, na którym spotykają się trzy wiedźmy i przepowiadają Makbetowi przyszłość.
  • Później akcja przenosi się na zamek Makbeta, gdzie dochodzi do mordu. Makbet zostaje wybrany królem.
  • Ostatnie sceny to pole bitwy, w czasie której Makbet zostaje zabity, a królem Szkocji zostaje Malcolm.

Bohaterowie

Makbet – dzielny rycerz, oddany ojczyźnie i królowi. Wierny, lojalny przyjaciel, człowiek honoru. Choć na polu walki Makbet wyróżnia się jako wódz, paradoksalnie jest człowiekiem rozchwianym wewnętrznie, o słabej psychice, podatnym na wpływy innych. Wrażliwy początkowo Makbet poprzez kolejne zbrodnie „hartuje się” – w końcu staje się cynicznym tyranem. A jednak pamięć o zabójstwie dobrego władcy nie opuszcza go…

Lady Makbet – władcza, dumna, energiczna, żądna czynu. Ambitna i uparta, umiejętnie podsyca w mężu chore ambicje. Wykorzystuje siłę swojego charakteru i pragnienie Makbeta, by zaimponować żonie. Gdy marzenie o władzy w końcu się spełnia, nie dane jej jest długo się tym cieszyć. Popada w obłęd – despotyczna kobieta zmienia się w lękliwą, niepewną istotę. Mąż, dla którego niegdyś była tak ważna, na wieść o jej śmierci reaguje cynizmem i obojętnością.

Macduff – szkocki arystokrata. Od początku nie wierzy w niewinność Makbeta, odmawia mu posłuszeństwa, ucieka do Anglii. Dowiaduje się, że Makbet kazał wymordować jego rodzinę. Wraca z armią do Szkocji i w bitwie zabija Makbeta. Macduff został „wypruty przed porodem” z łona matki, więc przepowiednia, że nie zabije Makbeta człowiek zrodzony z kobiety, się sprawdza.

Król Dunkan – idealny władca: sprawiedliwy, opiekuńczy, waleczny. Obdarza szacunkiem i przyjaźnią oddanych mu wodzów, ma do nich zaufanie.

Malcolm – pierworodny syn Duncana. Wraca do Szkocji, by po śmierci Makbeta objąć władzę w państwie.

Wiedźmy – to właśnie one na początku tragedii przepowiadają Makbetowi, że zostanie królem. Pojawiają się jeszcze raz w IV akcie, łudząc Makbeta obietnicami bezpieczeństwa. Są symbolem zła istniejącego obiektywnie lub w umyś­le Makbeta.

 

Ważne motywy

  • Bunt przeciwko władcy: Makbet, zabijając Dunkana, targnął się na życie władcy dobrego i mądrego. Pogwałcił wszelkie panujące prawa. Karą za to będzie dalsze zbrodnicze życie, od którego nie będzie odwrotu.
  • Zbrodnia: Makbet targnął się na życie bezbronnego władcy, a winę zrzucił na spitych służących. Pierwsza zbrodnia pociągnęła za sobą następne. Knucie, podłość i mordy doprowadziły lady Makbet do obłędu i śmierci, a Makbeta do hańby.
  • Przepowiednia: to słowa wiedźm doprowadziły Makbeta, w którym zrodziła się nadzieja, że zostanie władcą, do popełniania czynów niegodnych i okrutnych.
  • Przemiana: Makbet pod wpływem przepowiedni zmienia się z dobrego poddanego w żądnego władzy i krwi potwora. Taką przemianę przechodzi także jego żona, lady Makbet, która wspiera męża w zbrodniach, a nawet namawia do nich.
  • Rycerz: na początku utworu Makbet był wzorowym rycerzem, posłusznym swemu panu i kochającym go. Pod wpływem wiedźm staje się jednak zdrajcą, uzurpującym sobie prawo do korony, co prowadzi go do zbrodni i niegodnego rycerza zachowania.
  • Koszmar: świat tragedii przypomina potworny majak senny, w którym rozum miesza się z obłędem, wszystko ocieka krwią, a sceneria tonie w mrokach nocy.
  • Szaleństwo: Oboje małżonkowie popadają w rodzaj obłędu. Objawia się to przede wszystkim wolą mordu, który pociąga za sobą następne. Lady Makbet popada w chorobę psychiczną, ma urojenia – widzi na swych rękach krew.
  • Problem winy i odpowiedzialności: Makbet popełnia najgorszą ze zbrodni dla średniowiecznego rycerza – zabija swego pana i przejmuje władzę. Jego winy doprowadzają, co prawda, do zemsty – w końcu tron zostaje mu odebrany i zasiada na nim prawowity spadkobierca. Jednak największą karą jest świadomość Makbeta, jak niegodne czyny popełnił.
  • Władza: Makbet to tragedia o marzeniu o władzy, która prowadzi do wyrzeczenia się człowieczeństwa. Bohaterowie są tak owładnięci chęcią panowania, że zapominają o swym obowiązku, honorze. Płacą za to surową karę.

 

Władza jako namiętność niszcząca człowieka

Makbet Szekspira, określany czasem jako krwawa tragedia, jest przede wszystkim utworem o władzy, która stanowi tak wielką pokusę, że kruszy najszlachetniejsze charaktery i wpycha człowieka w otchłań zbrodni.

Akcję dramatu umiejscowił autor w czasach mrocznego średniowiecza i wiele z mitologii tej epoki przeniósł do swojego utworu. Szczególny klimat tworzą posępny urok starego zamczyska, chłód pałacowych komnat, groźna sceneria wrzosowiska, na którym wodzowie armii szkockiego króla Dunkana – Makbet i Banko – spotykają czarownice. Nie mniej istotny jest etos rycerski i wszystko, co się z nim wiąże: smak zwycięstwa w walce, blask sławy, szlachetność serca, uczciwość, oddanie królowi i wierność kochance. Określają głównego bohatera w wyjściowym punkcie akcji, kiedy to wraz z przyjacielem powraca z pola bitwy jako wielki triumfator, waleczny wódz wojsk szkockich, z oddaniem służący królowi i ojczyźnie. Pod wpływem przepowiedni czarownic budzą się jednak w Makbecie chore ambicje: pragnie sławy, władzy, wielkości. Ostatnie skrupuły pomaga mu przełamać żona, zachęcająca do zabicia króla i sięgnięcia po tron. I tak się staje: Makbet morduje Dukana i zostaje królem Szkocji.

Pierwsze zabójstwo pociąga jednak za sobą następne. Bohater, który raz wkroczył na drogę występku, nie jest już w stanie wyrwać się z zaklętego kręgu zbrodni. Jego życie zaczynają wypełniać chorobliwe obsesje, strach przed wykryciem zabójstw, lęk, że utraci zdobytą władzę. Dlatego nie cofa się przed niczym: nie oszczędzi swego przyjaciela Banka ani bezbronnej kobiety i dzieci (każe zamordować rodzinę Makdufa).

Jednocześnie urok dopiero co zasmakowanej władzy tłumi rozterki, hartuje charakter, powoduje diametralną przemianę osobowości. Makbet traci dawną wrażliwość. Nie przeżywa już moralnych rozterek, staje się władcą okrutnym i apodyktycznym. Wprowadza tyranię, a po wysłuchaniu drugiej przepowiedni czarownic nabiera pewności, że żadna siła nie jest w stanie mu zagrozić. Władza oparta na zbrodni staje się jego żywiołem, wielką namiętnością, której nie sposób się oprzeć, nic bowiem tak nie upaja jak możliwość decydowania o życiu i śmierci innych, nic tak nie zdobi jak upiorny kostium Wielkiego Szachmistrza, beznamiętnie przesuwającego pionki na szachownicy historii.

Los Makbeta jest dowodem, że władza zmienia ludzi. Może ich nawet zniszczyć, tak jak zniszczyła bohatera tej tragedii: przez nią Makbet stał się złym człowiekiem, wyrzekł się swojego systemu wartości, a w momencie klęski utracił sens życia. A przecież Makbet – gdy marzył o władzy – nie chciał być tyranem… Zapomniał jednak, że ktoś, kto zdobył tron, łamiąc prawo i porządek moralny, nie może stać na straży tego porządku.

Szukaj powiązań:

  • Mitologia grecka – pierwsi bogowie walczą o władzę;
  • Antygona Sofoklesa – także ostrzeżenie przed tyranią;
  • Król Edyp Sofoklesa – tragizm władcy, który wydał wyrok na samego siebie;
  • Pieśń Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie… Jana Kochanowskiego (jedna z pieśni chóru w Odprawie posłów greckich) – władza jako odpowiedzialność;
  • III cz. Dziadów Mickiewicza – krytyka despotyzmu carskiego; żądza władzy Senatora;
  • Balladyna Słowackiego – tytułowa bohaterka także stanie się ofiarą swych ambicji;
  • Który skrzywdziłeś…Miłosza – tyran nigdy nie powinien czuć się bezpieczny.

Dramat o skomplikowaniu ludzkiej natury

Wstępna charakterystyka bohatera wydaje się niespójna. Eksponuje przede wszystkim kontrast pomiędzy wielkimi ambicjami, pragnieniem rzeczy wielkich a słabością i niestabilnością osobowości. Bohater jest człowiekiem o delikatnym, wrażliwym sercu i uduchowionej naturze. Mówi niczym poeta, zdradzając subtelność i finezję. Makbet jako człowiek o delikatnej strukturze osobowościowej, ale o rozbudzonych ambicjach, staje się niezwykle podatny na wpływy otoczenia, łatwo ulega podszeptom i sugestiom nie tylko żony, ale także własnej wyobraźni. Trudno bowiem jednoznacznie określić, czy spotkane na wrzosowisku wiedźmy to niezależne byty metafizyczne, postacie świata grozy czy też projekcje wewnętrznych, ukrytych pragnień bohatera, który marzy o władzy i potędze.

Szekspir pokazuje przemianę osobowości Makbeta. Kolejne zbrodnie sprawiają, że bohater traci dawną wrażliwość, przestaje odczuwać wyrzuty sumienia. Makbet zmienia się w autokratycznego władcę, który pod maską tyranii skrywa lęk i obawę, że zostanie zdemaskowany.

Skomplikowanie ludzkiej natury Szekspir pokazuje także na przykładzie Lady Makbet. W powszechnej opinii kobieta ta jest żelazną damą, osobą o silnym, stanowczym charakterze i niezbyt wyrafinowanej duszy. Sądy te nie są pozbawione słuszności, ale też nie kreślą pełnego obrazu tej postaci. Pamiętajmy, że Lady Makbet nie jest bohaterką antycznego dramatu i raczej nie przypomina dostojnej i konsekwentnej Antygony.

Ważny fragment: akt piąty, scena pierwsza

To fragment mówiący o szaleństwie Lady Makbet. Bohaterka jest stanowcza i nieugięta tylko do pewnego momentu, do chwili zabójstwa króla, potem jej mocna osobowość zaczyna się kruszyć. Mroczna strona natury nie wytrzymuje konfrontacji z rzeczywistością, o której śniła bohaterka. Lady Makbet czuje się odpowiedzialna za wszystkie zbrodnie męża, nie tylko za tę pierwszą. Popada w obłęd – wciąż zmywa z rąk widziane oczami wyobraźni krwawe plamy. Dama, która jej towarzyszy, widzi wielkość udręki swej pani: „Nie chciałabym mieć jej serca w moim łonie za wszystkie zaszczyty świata”.

Bardzo trafny jest też zamykający tę scenę komentarz lekarza:

Czyny przeciwne naturze
Rodzą przeciwny naturze niepokój.

Powodem szaleństwa bohaterki jest popełniona zbrodnia.

Skojarz: także Balladyna z dramatu Słowackiego nie mogła zmyć krwawej plamy – świadectwa popełnionych zbrodni.

Szukaj powiązań:

  • Skomplikowanie psychiki bohaterów romantycznych (Konrada, Kordiana, Jacka Soplicy)
  • Zbrodnia i kara Dostojewskiego – po zabiciu lichwiarki Raskolnikow również zachowuje się jak obłąkany.
  • Balladyna, tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego, po popełnionej zbrodni (zamordowaniu siostry) nie mogła zmyć krwawej plamy – świadectwa tego czynu.

 

Jakie wnioski?

  • Człowiek to istota pełna sprzeczności; nie jesteśmy w stanie pojąć sami siebie.
  • Makbet i jego żona uczą nas, że człowiek jest jedynie niewolnikiem własnych żądz i namiętności i że to one rozporządzają jego losem.
  • Ciemna strona natury człowieka jest źródłem zła i zbrodni.
  • Skomplikowanie ludzkiej psychiki sprawia, że człowiek jest istotą dynamiczną: przechodzi duchowe przemiany, nie jest określony raz na zawsze.

 

Człowiek wobec zbrodni; wina i kara

Ważny fragment: akt drugi, scena druga

To rozmowa Makbeta i jego żony bezpośrednio po zamordowaniu króla Dunkana. W scenie tej, którą można uznać za punkt kulminacyjny tragedii, widać różnicę postaw bohaterów. Morderstwo okazało się dla Makbeta wstrząsem. Czuje strach i wstyd, ma świadomość, że popełnił zbrodnię. Ma wyrzuty sumienia, wie, że nigdy nie pozbędzie się poczucia winy i nigdy nie zaśnie spokojnie. Nawet ocean nie zmyje krwi z jego rąk:

raczej by ta moja ręka
zdołała wszystkich mórz wody zrumienić
i ich zieloność w purpurę zamienić.

Poetyckie słowa, jakich używa bohater, świadczą o jego wyobraźni i wrażliwości. Tych cech brakuje Lady Makbet; jej komentarz jest prosty, potoczny:

Kilka kropel wody
Oczyści nas wnet z plamy tego czynu.

Skrupuły męża są dla niej jedynie dowodem słabości charakteru. Nazywa go „kaleką na duchu”. Jeśli sama czegoś się obawia, to tylko wydania się prawdy o popełnionej zbrodni.

Dalsze losy bohaterów są dowodem, że zbrodnia nigdy nie pozostaje bez następstw. Lady Makbet w wyniku wyrzutów sumienia popada w obłęd i popełnia samobójstwo. Jej mąż także rozumie, że dokonane zło jest nieodwracalne. Gdy ukazuje mu się duch zabitego Banka, Makbet wyznaje:

Jużem tak głęboko
W krwi zagrzązł, że wstecz iść niepodobieństwo.

Nie możne zapomnieć, a ciągłe analizowanie tego, co się stało, okazuje się straszliwą torturą. Samoświadomość okazuje się dla Makbeta drogą do samozagłady.

Ważny fragment: akt piąty, scena piąta

Makbet w czasie oblężenia dowiaduje się o śmierci żony. Dokonane zbrodnie nie zacieśniły między nimi więzi, lecz oddaliły od siebie. Makbet nie okazuje żalu z powodu śmierci kobiety, którą kiedyś przecież kochał. Mówi tylko: „Powinna była umrzeć nieco później”. Teraz nie czas na żal – król spodziewa się szturmu na zamek. Makbet czuje duchową pustkę. Odrzucił wartości moralne dla korony, która nie dała mu szczęścia. Życie jest dla niego teraz

powieścią idioty,
Głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą.

To wyraz wielkiej goryczy człowieka, który wszystko stracił.

Szekspir pokazuje, że człowiek jest zdolny do największych zbrodni. Jednak jego utwór nie jest tak do końca pesymistyczny. Szaleństwo Lady Makbet dowodzi, że psychika ludzka nie jest w stanie unieść ciężaru zbrodni – nie można bezkarnie wybierać zła. Konstrukcja losów głównych bohaterów Makbeta zawiera moralne przesłanie o tym, że nie ma zbrodni bez kary. Człowiek, który nie respektuje zasad etycznych, musi zawsze ponieść konsekwencje swoich czynów, zapłacić za nie utratą spokoju, wyrzutami sumienia, cierpieniem. Przekonanie to zaczerpnął Szekspir z ludowego światopoglądu.

Szukaj powiązań:

  • Biblia – historia Adama i Ewy, potop
  • Boska komedia Dantego – piekielne kary dla grzeszników
  • ballady Mickiewicza: Lilie, Świtezianka, Świteź
  • Zbrodnia i kara Dostojewskiego
  • Mistrz i Małgorzata Bułhakowa – kto żałuje, temu będzie wybaczone

 

Bohater tragiczny

Momentem zwrotnym w dziejach bohatera jest dokonanie okrutnej zbrodni na królu Dunkanie. Makbet stanie w sytuacji tragicznego, ale jakże kuszącego wyboru. Może zyskać wszystko: koronę Szkocji, władzę, pozycję, miłość i uznanie ukochanej kobiety. Może również wiele stracić, przede wszystkim to, co dla rycerza najistotniejsze: honor, szacunek dla samego siebie, wartości, którymi się do tej pory w życiu kierował. Wybór Makbeta jest w głównej mierze wyborem moralnym pomiędzy przyzwoleniem na zbrodnię a niezgodą na nią. Tragizm decyzji potęgują ponadto wieloletnia przyjaźń z królem oraz dręcząca świadomość, że się wykorzysta zaufanie, jakim władca darzy walecznego rycerza. Ale z drugiej strony działa magia przepowiedni, naciski żony – i Makbet ulega… Przełamuje w sobie wszystkie opory, pomaga w tym także doświadczenie zdobyte na polu walki, które oswoiło Makbeta z potwornością, sprawiło, że zbrodnia nie przerażała w aż tak wielkim stopniu.

Wystarczyła jedna spełniona przepowiednia, aby bohater uwierzył, że nie decyduje sam o własnym losie, lecz jest tylko marionetką w rękach jakichś wyższych, metafizycznych sił, powołaną przez nie do odegrania wyznaczonej roli. Wywiązał się z niej nad wyraz gorliwie. Wiara w nadrzędny, metafizyczny porządek, który arbitralnie rozporządza ludzkim losem, uwolniła bohatera z jakiejkolwiek odpowiedzialności za swoje czyny. Była jednakże tylko wygodnym usprawiedliwieniem, kłamliwą ucieczką przed prawdą, że natura ludzka jest zła. Bohater przegrał swoje życie, ale sam jest za to odpowiedzialny. Jego los nie zależał od fatum – przepowiednie czarownic nie zmuszały go wcale do zbrodni. Sam wybrał i sam musi za to zapłacić.

Szukaj powiązań:

Różne oblicza tragizmu:

  • Król Edyp – jego los jest zależny od fatum
  • III cz. Dziadów, Konrad Wallenrod – tragizm bohaterów ma swoje źródło w historii
  • Proces Kafki – bohater uwikłany w absurdalną sytuację, nie mający wpływu na swój los

 

Makbet tragedią o ścieraniu się dobra i zła

Dzieje Makbeta są świadectwem nieobliczalnych możliwości czynienia zła przez człowieka. To przecież nie fatum, nie perfidnie sformułowana przepowiednia, ale ciemna strona ludzkiej natury napisała ten krwawy dramat.

Makbet udowadnia, że każdy człowiek jest tylko więźniem własnych namiętności. Owszem, poszukuje usprawiedliwienia dla swych niecnych postępków, przypisując zło nie sobie, nie swojej nikczemnej naturze, ale zewnętrznym elementom rzeczywistości. Dla Makbeta uosobieniem zła były wiedźmy, bo go w efekcie oszukały, uspokajając sumienie wizją niemożliwych do spełnienia wypadków. Bohater sądził, że zło istnieje gdzieś poza nim, a to nieprawda… W ludzkiej duszy trwa ciągła walka dobra i zła, siły i słabości. Wyrazem tej walki są duchowe rozterki, wyrzuty sumienia, czasem szaleństwo. Obłęd Lady Makbet jest przecież dowodem, że są pewne zasady moralne, których łamać nie wolno. I że bohaterka ma tego świadomość.

Skojarz: podobnie dzieje się w średniowiecznych moralitetach, w których upostaciowane siły dobra i zła walczą o ludzką duszę. W zależności od tego, co człowiek wybiera, zostaje później zbawiony lub potępiony.

Uwaga
Rola wiedźm w Makbecie nie jest jednoznaczna. Z jednej strony symbolizują one myśli i pragnienia głównego bohatera, z drugiej zaś mogą być postrzegane jako upostaciowanie zła istniejącego w świecie, nie w człowieku, ale poza nim. Wiedźmy pojawiają się na początku sztuki i poprzez tajemniczą przepowiednię stają się głównym bodźcem działań Makbeta. Wprawiają zatem w ruch cały mechanizm akcji.

Konteksty:

  • Mitologia starożytna – warto wspomnieć przykłady kobiet – żon, które miały ogromny (często tragiczny) wpływ na losy swych mężów (np. Hera, Dejanira, Medea).
  • Biblia – Herod bojąc się utraty władzy, każe mordować niewinne dzieci.
  • Dzieje Tristana i Izoldy – Tris­tan-rycerz walczy z Tristanem-kochankiem. Jako rycerz powinien być bezwzględnie posłuszny władcy, jako kochanek, zdradza go, uwodząc jego żonę.
  • Mickiewicz, Lilie – przykład bezwzględnej i okrutnej kobiety, dopuszczającej się zbrodni.
  • Mickiewicz, Dziady – obecność zjaw, duchów, mających wpływ na postępowanie bohaterów.
  • Słowacki, Kordian – podszepty szatana, postępowanie jednostki.
  • Słowacki, Balladyna – tytułowa postać wykazuje spore pokrewieństwo z lady Makbet.
  • Dostojewski, Zbrodnia i kara – problem winy i odpowiedzialności, obłęd.

Szekspirowska Anglia

Szekspirowska reforma teatru

Makbet może być dobrą ilustracją zmian, jakie wprowadził Szekspir w teatrze. Bo też autor ten dokonał prawdziwej rewolucji! Jego teatr:

  • Narusza przede wszystkim klasyczną zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Utwory Szekspira rozgrywają się w kilku przestrzeniach, akcja trwa nawet kilkanaście lat i obok wątku głównego zawiera również wiele motywów pobocznych.
  • Łamie zasadę decorum, czyli odpowiedniości stylu do tematu, która tragedii przypisywała styl wysoki, pełen powagi i patosu, a komedii styl niski, bardziej rubaszny, nacechowany elementami komizmu. Dramaty Szekspira nie są tak koturnowe i teatralne jak tragedie antyczne. Autor stosuje również humor oraz elementy farsy. Nie przestrzega także drugiego wymogu decorum, dotyczącego postaci. Wprowadza w obręb tekstu oprócz osób wysokiego stanu postacie o rodowodzie plebejskim.
  • Narusza wprowadzoną przez Sofoklesa zasadę występowania co najwyżej trzech aktorów w jednej scenie. Komponuje obrazy zbiorowe, swobodnie operuje tłumem.
  • Nie unika przedstawiania w dramacie scen krwawych, drastycznych. Ukazuje je bezpośrednio, a nie opowiada o nich, jak to się działo w przypadku tragedii antycznej.
  • Przeciwstawia się klasycznym wzorom konstruowania postaci, które w dramacie starożytnym przejawiały niezmienność charakteru. Bohaterowie Szekspira ulegają często transformacjom zarówno pozytywnym, jak i negatywnym, popadają w najbardziej skrajne stany emocjonalne: od pragnienia czynu do obezwładniającej niemocy, od miłości do nienawiści, od słabości do poczucia siły itp. Są postaciami wielowymiarowymi, bardziej skomplikowanymi. Mają bogate życie psychiczne.
  • Odznacza się dwuplanową kompozycją; obok płaszczyzny realistycznej zawiera także sferę fantastyki. Autor wprowadza do tekstów postacie ze świata grozy: duchy, widma, upiory, czarownice. To one pozwalają czytelnikowi otrzeć się o sferę niezwykłości i niesamowitości. Świat dramatów Szekspira jest o wiele bardziej złożony, bogatszy o plan metafizyki, o wiarę w rzeczy funkcjonujące poza porządkiem intelektu. Z tego też względu nazywa się Szekspira prekursorem romantyzmu.

Widać więc, że typ dramatu ukształtowany przez Szekspira nie respektuje rygorystycznych zasad tragedii starożytnej. Wprowadza nowatorskie rozwiązania formalne, jest także wyrazem nowego światopoglądu. Manifestuje przekonanie, że oprócz namacalnej rzeczywistości istnieje jeszcze inny wymiar bytu, że „więcej jest rzeczy na ziemi i w niebie, niż się ich śniło waszym filozofom”.

Szukaj powiązań

  • Antygona czy Król Edyp Sofoklesa – zasady rządzące tragedią antyczną zostały przez Szekspira odrzucone.
  • III cz. Dziadów Mickiewicza czy Kordian Słowackiego – twórcy dramatu romantycznego wyraźnie odwoływali się do twórczości Szekspira.

Makbet może być odczytany jako:

  • moralitet, bo zderzają się w nim potęgi dobra i zła, wolna wola i pokusy szatańskie;
  • dramat o uwikłaniu jednostki w mechanizmy procesów dziejowych.

Tematy, z którymi można powiązać Makbeta:

  • dobro i zło; bohaterowie moralni i niemoralni
  • zbrodnia i zbrodniarze
  • władca i władza
  • samotność
  • duchowe rozterki, przemiana osobowości
  • kobieta fatalna
  • odpowiedzialność
  • przeznaczenie, fatum (polemicznie)

Makbet jako dramat o:

  • wpływie władzy na psychikę człowieka,
  • ambicjach i żądzy władzy,
  • przemianie bohaterów,
  • ludzkiej naturze, moralności,
  • ludzkich namiętnościach
  • teatrze świata,
  • walce dobra ze złem,
  • jednostce uwikłanej w historię.

Charakteryzując Makbeta, ujmij:

  • przemianę, która się w nim dokonała;
  • wrażliwość i chwiejność charakteru na początku akcji;
  • determinację i upór w końcu zdarzeń;
  • żądzę władzy.

Zadaj sobie pytanie – czy Makbet ponosi odpowiedzialność za zbrodnię królobójstwa czy tylko stał się narzędziem w ręku czarownic?

Ważne pojęcia

Teatr elżbietański – teatr stworzony w Anglii w XVI wieku, nazywany tak od imienia królowej Elżbiety I. Nie respektował zasad klasycznego rygoryzmu; w dużym stopniu stworzył go Szekspir – śmiały eksperymentator. W teatrze elżbietańskim najważniejszy był tekst; zapotrzebowanie na nowe, ciekawe utwory spowodowało rozkwit dramaturgii.

Zapamiętaj
Słynna tragedia Szekspira obrazuje ludzką ambicję, niszczącą żądzę władzy, zawiera odwieczny morał, że nie można zbudować nic trwałego na przemocy i krzywdzie oraz że zło rodzi kolejne zło. Dowodzą tego dzieje Makbeta, szkockiego wodza, który uwierzył przepowiedni czarownic, iż będzie królem. Uwierzył do tego stopnia, że dokonał królobójstwa, a potem kolejnych morderstw. Do działania zachęca go lady Makbet. To niepowtarzalna literacka kreacja kobiety demonicznej, femme fatale. Oboje małżonkowie przechodzą przemianę. Oboje giną. Nie mogą unieść ciężaru popełnionej zbrodni.

Ważny jest w tej tragedii świat fantazji – demonów i czarownic, które właściwie uruchamiają machinę zbrodni, częściowo przepowiadając Makbetowi przyszłość. Czy zdejmują z niego część odpowiedzialności? Czy są może literackim upostaciowaniem ludzkich żądz i pragnień, utajonych w psychice, lecz czekających na sprzyjający moment? Czym jest życie ludzkie? Czy „bajką opowiedzianą przez głupca”, jak konstatuje nieszczęsny Makbet? Warto rzecz przemyśleć.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Makbet Williama Szekspira

Przedstaw treść dramatu Szekspira pt. Makbet

Makbet – bohater literacki

Lady Makbet – bohaterka tragedii Szekspira

Makbet – bohater literacki

Zasady dramatu szekspirowskiego

Istota tragizmu w dramatach Williama Szekspira

Hamlet – bohater literacki

Charakterystyka rycerza Szekspirowskiego

Lady Makbet – charakterystyka

Czym odznacza się dramat szekspirowski?