Maciej Boryna

Maciej Boryna, zwłaszcza w scenie siewu, jest stylizowany na wzór homeryckiego herosa albo króla Piasta. W tym na co dzień skąpym, apodyktycznym, nieustępliwym człowieku jest wiele godności i siły! Juliusz Krzyżanowski pisał o nim: „Tyle w nim siły woli, tyle panowania nad sobą, tyle poczucia własnej wartości”.


Znaczenie postaci

Maciej Boryna jest jednym z najbardziej wyrazistych bohaterów Chłopów. Choć bywa czasem zabawny lub denerwujący, w scenie siewu, poprzedzającej jego śmierć, autor czyni go wielkim. Maciej staje się symbolem chłopa Piasta, chłopa żywiciela, nierozerwalnego związku człowieka z naturą i miłości do ziemi. Poza tym stary Boryna jest symbolem odchodzącego pokolenia – on ostatni sprawuje silną patriarchalną władzę w domu i na wsi. Wiejski patriarchat, wraz ze śmiercią co starszych mieszkańców Lipiec, na oczach czytelników odchodzi w przeszłość. Antek, syn Macieja, nie będzie miał już tak silnej pozycji w domu (Hanka stała się niezależna i nabrała pewności siebie, a zdaje się, że i Józka nie da sobą rządzić) ani w gromadzie (Antek trochę boi się gromady – jak zaklęcie powtarza, że w sprawie wypędzenia Jagny dostosuje się do mieszkańców wsi).


Charakterystyka

  • Imię: Maciej.
  • Nazwisko: Boryna.
  • Stan cywilny: dwukrotny wdowiec, żonaty po raz trzeci ze sporo od siebie młodszą Jagną.
  • Rodzina: ojciec Antka, Magdy (żony kowala) i Józi, zięć Marcjanny Paczesiowej zwanej Dominikową, teść Hanki i kowala.
  • Majątek: gospodaruje na trzydziestu morgach ziemi, jest najbogatszym gospodarzem we wsi (sześć morgów zapisał Jagnie, swojej żonie), ma też oszczędności i bogato zaopatrzoną spiżarnię. Święta i wszelkie inne uroczystości są u niego bogate, dostatnie.
  • Wygląd: ma 58 lat, jest krzepki, barczysty, silny. Z czasem jednak widać już oznaki starości…
  • Zwolennik: patriarchatu.
  • Zainteresowania: właściwie żadne poza pracą i pieniędzmi.
  • Stosunek do pieniędzy: bardzo skąpy – żałuje Antkowi złotówki na posiłek, żałuje wydatku na dwie chustki (dla Jagny i Józi) – kupuje tylko jedną, nawet własnym dzieciom wypomina, że jedzą jego chleb, czuje się wykorzystywany.
  • Mocne strony: cieszy się autorytetem, charyzmatyczny, pracowity, przywiązany do ziemi, zaradny, dobry organizator, stateczny, pewny siebie, odważny, konsekwentny, zna życie, zdarza mu się powiedzieć coś mądrego.
  • Słabe strony: bardzo skąpy, zawzięty, porywczy, bezwzględny, wyrachowany, egoistyczny, pozbawiony skrupułów, kłótliwy, apodyktyczny, bywa okrutny, rogacz, nie umie upilnować Jagny.


Biografia

Maciej Boryna, choć zbliża się do sześćdziesiątki, trzyma żelazną ręką domowników. Własny syn pracuje u niego jak parobek. Jest szanowany we wsi i raczej lubiany, jest również jednym z najbogatszych gospodarzy. Od około roku jest wdowcem, ale rozgląda się za nową żoną, bo samemu ciężko „biedować” w życiu.

Wpada mu w oko śliczna Jagna i po wybadaniu gruntu śle do niej swaty. Zostaje przyjęty, jednak tak na dobre dopiero po przyrzeczeniu zapisu sześciu morgów ziemi przyszłej żonie. Planowane małżeństwo Macieja i w ogóle kandydatka na żonę są przyczyną zdziwienia dzieci i obawy o własny los… Martwią się, że nigdy nie przejmą gospodarki. Dochodzi do wielkiej kłótni, której rezultatem jest wypędzenie Antka. Boryna jednak ciągle pamięta słowa syna o plotkach dotyczących złego prowadzenia się Jagny…

Dochodzi jednak do zawarcia małżeństwa i Boryna wyprawia huczne wesele. Jest szczęśliwy, czuje się młodo, godnie ugaszcza całą wieś.

Boryna nie może sobie poradzić z temperamentem żony. Wiele przemawia za tym, że Jagna go zdradza, i to z jego własnym synem… Rozmowy z mieszkańcami wsi podsycają te obawy i Maciej zastanawia się nad słusznością powiedzenia „Jak stary bierze młodą, złego nie odegna i święconą wodą”.

Zastawia pułapkę na Jagnę – informuje ją, że jedzie do miasteczka, zostaje jednak we wsi i śledzi poczynania żony. Przyłapuje ją i Antka baraszkujących w stogu siana. Podpala siano i zaczaja się na nich z widłami, ale kochankom cudem udaje się uciec. Konflikt z synem pogłębia się, Boryna szczerze go teraz nienawidzi, a związek z Jagną bardzo się psuje. Nic dziwnego.

Maciej obejmuje rolę przywódcy chłopów w walce o las. Decyduje się na czynną obronę interesów wsi. Przeciwstawia się księdzu, który jest za załagodzeniem konfliktu, a już na pewno przeciwko walce „zbrojnej”. Podczas walki o las z dworskimi Antek mierzy do Boryny z flinty. Gdy jednak widzi, że ojciec pada od ciosu leśnika, biegnie mu na ratunek.
W czasie choroby Macieja gospodarstwem opiekuje się Hanka – Boryna docenia w końcu synową – pracowitą, energiczną, zaradną. Tylko jej zdradza, gdzie ukrył pieniądze.

Antek idzie do więzienia, a Boryna ciężko choruje. Przez długi czas nie odzyskuje przytomności. W czas sianokosów zrywa się jakby na zew ziemi (wszyscy są zdziwieni, ale nikt nie śmie go zatrzymać) i wychodzi w pole siać – boso, w koszuli. Zbiera ziemię do poły i rozrzuca ją ruchem siewcy. Zdaje mu się, że słyszy wołanie pól i pastwisk „Gospodarzu! Gospodarzu!”, które proszą „Ostańcie z nami”. Niestety, Boryna umiera. Po jego śmierci Hanka wypędzi młodą wdowę z domu.


Ważne momenty w życiu bohatera

  • Śmierć drugiej i poszukiwanie kandydatki na następną małżonkę.
  • Zaręczyny z Jagną, najpiękniejszą dziewczyną we wsi, zapisanie jej sześciu morgów ziemi.
  • Wypędzenie z domu Antka i Hanki.
  • Ślub z Jagną.
  • Przyłapanie Jagny z Antkiem – w niedwuznacznej sytuacji.
  • Przygnębienie i wściekłość Boryny.
  • Walka o las (Maciej jest przywódcą chłopów), w czasie której zostaje poważnie ranny.
  • Długa choroba, przekazanie „władzy” Hance, sympatia i zaufanie do pogardzanej dotąd synowej.
  • Ostatni siew – półprzytomny Boryna w ostatnich chwilach życia wychodzi na ukochane pole.


Bohater a inne postacie utworu

  • Maryś – zmarła nie tak dawno żona Macieja – najprawdopodobniej dobra gospodyni, mądra i łagodna kobieta. Boryna czuje się bez niej jak… sierota. „Pyta” swoją Maryś, czy ożenek z Jagną to dobry pomysł…
  • Jagna – żona, ale niezbyt wierna i oddana. Bardziej niż gospodarstwo interesują ją stroje, marzenia i potajemne spotkania z Antkiem. Boryna jednak jest w nią zapatrzony, podziwia urodę dziewczyny, jej siłę fizyczną. Gdy Jagna robi się marudna, na przemian radosna i chmurna, podejrzewa, że jest w ciąży. To sprawia, że jest bardzo szczęśliwy… Niestety, był to fałszywy alarm… Mimo że tak zapatrzony w Jagnę, Boryna nie ma klapek na oczach. Gdy znajduje w śniegu jej zapaskę, jest prawie pewien, że młoda kobieta ma kochanka. Staje się zimny, nieufny i podejrzliwy. Już nie jest tak serdeczny i nie klei się do niej, a żona czuje się w jego towarzys­twie nieswojo. Był jednak bardzo zakochany w Jagnie, bo pokonał dla niej wrodzone skąpstwo. A ciężko mu było rozstawać się z każdą złotówką.
  • Antek – uparty, namiętny, zapalczywy i skłonny do gniewu tak jak Maciej. Mimo to nie mogą się obaj dogadać i stosunki między nimi są tragiczne. Młody Boryna chciałby jak najszybciej przejąć gospodarkę, tymczasem wcale się na to nie zanosi – staremu Borynie wygodnie jest mieć syna za parobka, poza tym jest jeszcze krzepki, czuje się młodo i szykuje się do ślubu z… dziewczyną, z którą Antek zdradza Hankę. To wyjątkowo niezręczna sytuacja – Jagna zostanie macochą swojego kochanka. W ostrych słowach upomina się o swoją część majątku, a Boryna, nie przebierając w słowach, odmawia. W końcu Maciej wyrzuca z domu syna i synową. Kiedy ojciec przyłapuje go w stogu siana z Jagną, ledwie uchodzi z życiem. Boryna bowiem podpalił stóg i czatował na kochanka swej żony z widłami. To zwiększa nienawiść między ojcem a synem. W czasie bitwy z dworskimi ludźmi syn zamierza… zabić rywala, jednak na widok Macieja, który ze starcia z leśnikiem wychodzi z rozłupaną głową, coś w nim pęka i przytula rannego ojca. Pomścił jego ranę, zabijając leśnika i przypłacił to długim pobytem w więzieniu. Dlatego nie może być przy łożu śmierci starego Boryny.
    Antek i Maciej są do siebie bardzo podobni i to może być przyczyną ich konfliktów. Silni, niezależni, krewcy, zapalczywi, chcieliby władzy i posłuchu, i jak najwięcej ziemi. Gorzej, że łączy ich namiętność do tej samej kobiety…
  • Hanka – początkowo Boryna nią gardzi – uważa ją za zalęknioną, płaczliwą i rozlazłą babę. Wypomina jej, że nie wniosła prawie żadnego wiana do małżeństwa z Antkiem (jej ojciec, Bylica, był dość biedny). Bez skrupułów wypędza ją ze swojego domu. W czasie choroby Boryny okazuje się, że Hanka świetnie prowadzi gospodarstwo, ma liczne talenty organizatorsko-gospodarskie. Maciej zaczyna ją lubić i szanować. Staje się przedsiębiorcza, zaradna i energiczna. To jej, a nie synowi, stary Boryna powierza opiekę nad domem i polem. Hanka zyskuje zaufanie teścia i miłość Antka, bo okazuje się ich godną partnerką – jest tak samo praktyczna i pracowita.
  • Józka – córka Boryny, jeszcze prawie dziewczynka. Po śmierci matki opiekuje się gospodarstwem. Stosunek Boryny do córki jest dobry, docenia starania dziewczynki, ale nie zawsze jest wobec niej fair. Obiecał Józce piękną chustkę, jednak gdy na jarmarku spotyka Jagnę, ofiarowuje jej prezent kupiony dla córki, a na drugą chustkę chyba szkoda mu pieniędzy.
  • Witek – sierota, którego Boryna przygarnął. Pełni funkcję młodszego parobka, pastuszka – chłopaka od wszystkiego. Ponieważ Witek jest na jego łasce, Boryna nie waha się wyładowywać na nim swojego gniewu – bije chłopca bez litości. Nie docenia artystycznych zdolności Witka, który podobnie jak Antek, bohater noweli Prusa, jest utalentowanym rzeźbiarzem. Nie bierze też pod uwagę uczuć chłopca i każe mu oddać księdzu oswojonego, ulubionego bociana. Uważa tego sierotę za niezdarę, któremu robi łaskę. Jest dla niego niedobry.
  • Kuba – były powstaniec, parobek Boryny. Bardzo dobry pracownik, świetnie opiekuje się końmi, sumienny i pracowity. Gospodarz tak bardzo chce zatrzymać Kubę u siebie, że z bólem serca, przezwyciężając skąpstwo, zgadza się płacić mu więcej. Traci dobrego parobka – Kuba umiera podczas wesela Macieja.
  • Rocho – człowiek dobry, bardzo religijny, wędrowiec i żebrak, stara się budzić patriotyzm w chłopach. Maciej jest jednak zbyt zadziorny i pewny siebie, by coś do niego dotarło.
  • Ksiądz dobrodziej – miły, dobrotliwy, ale chciwy i przestający z bogatszymi gospodarzami. Dlatego trzyma między innymi z Boryną – do czasu bitwy o las. W sporach zajmuje też częś­ciej stronę starszych niż młodych – jest lawirantem. W bezpośrednim starciu z Boryną, kiedy usiłuje pogodzić zwaśnione małżeństwo – przegrywa.


Podobne postacie literackie

  • Siewca z przypowieści Jezusa o siewcy.
  • Józef Ślimak z Placówki Bolesława Prusa – chłop tak samo uparty i wytrwały jak Boryna, przywiązany do ziemi.
  • Bohaterowie Ziemi Emila Zoli – dla kawałka ziemi daliby się zabić – i tak się staje – ciężarna kobieta zostaje nadziana na widły przez swoją siostrę! Ale to fanatyczne przywiązanie do ziemi posunięte jest jeszcze dalej – aby tylko grunt pozostał w rodzinie, Franciszka nie wydaje siostry-zbrodniarki i uparcie twierdzi, że na widły nadziała się przez przypadek.
  • Jan i Cecylia oraz Jan Bohatyrowicz (Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej) – założyciele rodu Bohatyrowiczów kochali ziemię, praca była dla nich wielką wartością. Janek bardzo dbał o gospodarskie zwierzęta, a przy pracy wesoło śpiewał.
  • Gospodarz ukazany w Żywocie człowieka poczciwego Mikołaja Reja – chociaż to szlachcic, można go chyba uznać za bratnią duszę Macieja – z jaką miłoś­cią mówi o gospodarce i płodach sadu i ogrodu!
  • Czepiec i Gospodyni z Wesela Stanisława Wys­piańskiego – Czepiec, podobnie jak Maciej, ma silną pozycję we wsi. Jest pewny siebie, zapalczywy, skory do bójki (mimo niemłodego już wieku!). Obaj są dumni z tego, że są chłopami i bynajmniej nie chcieliby awansu na szlachciców. Maciej uważa, że każdemu Bóg wyznaczył miejsce na ziemi i grzechem jest sprzeciwiać się Jego woli. Natomiast Gospodynię z Boryną łączy chciwość, skąpstwo i chłopska pazerność.

 

O utworze źródłowym

Chłopi to najsłynniejsze (może obok Ziemi obiecanej) dzieło Reymonta. Ta powieść przyniosła mu międzynarodowe uznanie, a w 1924 r. – Nagrodę Nobla. To utwór przesiąknięty polskością, ale atrakcyjny także dla Europejczyków, bo pisany w zgodzie z nowinkami literackimi i modnymi nurtami. W Chłopach znajdziemy elementy impresjonizmu, naturalizmu, mitologizacji chłopa. Juliusz Kleiner nazwał Reymonta „Homerem pracy chłopskiej i wiejskiego bytu”.

 

Dzieło

Chłopi

Autor

Władysław Reymont

Czas i miejsce akcji

Wieś Lipce (istniała naprawdę!), koniec XIX w.

Co to za typ bohatera?

  • Chłop z dziada pradziada.
  • Przywódca wiejskiej gromady.
  • Symbol chłopa Piasta i godności chłopskiego stanu.

Pojęcia związane z tym bohaterem

  • Chłopomania (ludomania) – zjawisko w literaturze i kulturze przełomu XIX i XX w., które objawiało się szczególnym zainteresowaniem wsią i jej mieszkańcami. Najwspanialszym dziełem tego zjawiska w kulturze jest, oczywiście, epopeja Reymonta. Zauroczenie malowniczą przyrodą wiejską, zwyczajami chłopów i ich barwnymi strojami zaowocowało wyprawami za miasto w poszukiwaniu ukojenia duszy oraz licznymi w owym czasie małżeństwami chłopsko-inteligenckimi. Żony chłopki mieli m.in. Włodzimierz Tetmajer, Lucjan Rydel, Stanisław Wyspiański.
  • Mityzacja – zabieg literacki polegający na nadawaniu wybranym elementom świata przedstawionego znaczeń sakralnych, upodabnianiu wykreowanych obrazów do wyobrażeń mitycznych, trwale wpisanych w ludzką świadomość. Byt ukazany w wymiarze niemal świętym, z głębszym wymiarem, można odnaleźć w Chłopach (to koronny przykład!) w scenie przedśmiertnego siewu Boryny.
  • Dialektyzacja – stylizacja gwarowa polegająca na wprowadzeniu do całości lub części utworu słownictwa, zwrotów i form gramatycznych pochodzących z danego dialektu (tzw. dialektyzmów). Jest to świadomy zabieg literacki, który pozwala lepiej oddać lokalny koloryt danego środowiska, scharakteryzować poszczególnych bohaterów lub/i całe środowisko.

Maciej Boryna symbolizuje:

  • chłopa Piasta,
  • związek człowieka z naturą,
  • godność chłopa,
  • silną władzę patriarchalną.

 

Zobacz:

Maciej Boryna – charakterystyka

Naturalizm Chłopów Reymonta – w czym się przejawia?

Jagna – bohaterka Chłopów

Charakterystyka Jagny, bohaterki Chłopów Reymonta

Chłopi w pytaniach i odpowiedziach

Zaprezentuj zawartość treściową powieści Reymonta pt. Chłopi

Chłopi Władysława Reymonta jako księga chłopów polskich, powieść społeczna i narodowa oraz studium psychologiczne.

Chłopi Reymonta na maturze