Zenon Ziembiewicz

Zenon Ziembiewicz to główny bohater Granicy Zofii Nałkowskiej. Jego biografia przedstawiona jest w sposób zagadkowy – na początku utworu czytelnik dowiaduje się, że jego kariera była „krótka i piękna (…), zakończona tak groteskowo i tragicznie”, a dopiero w trakcie lektury poznaje przyczyny jego życiowego upadku. Nałkowska po mistrzowsku operuje tu czasem, wprowadzając retrospekcję, co sprawia, że zainteresowanie życiem bohatera rośnie. Wydarzenia w powieści nie są zatem przedstawione chronologicznie.


Znaczenie postaci

Śledząc losy Zenona Ziembiewicza, ma się możliwość zapoznania się z rzeczywistością tamtych czasów, charakteryzującą się ogromnym rozwarstwieniem społecznym. Dzięki wykreowaniu takiego bohatera autorka powieści zwróciła uwagę na złożoność prob­lemów związanych m.in. z karierą, przypadkowym romansem, stopniowym przekraczaniem granic moralnych. Nałkowska świetnie przedstawiła życiorys Ziembiewicza, który początkowo pragnął zreformować stosunki społeczne, a w konsekwencji sam stał się ich ofiarą. Jako student chciał walczyć z niesprawiedliwością społeczną, a w miarę rozwoju swojej kariery zmieniał się w bezwolną „maszynkę”, zależną od innych.

Krok po kroku pozwalał sobie na większe kompromisy, co w konsekwencji doprowadziło go do przekroczenia granic odpowiedzialności moralnej i uczciwości – nakłonił przecież kochankę do aborcji (dał jej pieniądze na zabieg, nie określając wprost celu ich przeznaczenia), za wszelką cenę piął się po szczeblach kariery, zrobił z Elżbiety wspólniczkę swego młodzieńczego grzechu, prawdopodobnie (bo w powieści nie jest do końca powiedziane, być może zrobił to Czechliński) to on wydał rozkaz strzelania do robotników itd. Autorka podpowiada, że tragizm człowieka polega na wybraniu przez niego drogi uległości wobec otoczenia – gdyby od samego początku Zenon odmawiał wykonywania zadań, będących w niezgodzie z jego sumieniem, może jego życie potoczyłoby się inaczej… Nałkowska zwraca również uwagę na fakt, że własne wyobrażenie człowieka o sobie może różnić się od oceny innych – Ziembiewicz na wiele sobie pozwalał, większość jego czynów (np. romans z Justyną) miała, według niego, usprawiedliwienie. W rzeczywistości było inaczej…


Charakterystyka Zenona Ziembiewicza

  • Pochodzenie: ziemianin. Jego ojciec (Walerian Ziembiewicz) chwalił się herbami: swoim i żony (Joanny z Niemierów). Zenon wychował się jednak w boleborzańskim dworze, którego ojciec nie był właścicielem, ale zarządcą. Dwór należał do dziedzica Tczewskiego.
  • Stosunek do świata: jako młody człowiek widział niesprawiedliwość społeczną i przeciwstawiał się jej, ale już jako dojrzały mężczyzna powoli dostosowywał się do otoczenia, które od niego wymagało konkretnej postawy – uległości (m.in. będąc prezydentem miasta prawdopodobnie to on wydał rozkaz strzelania do strajkujących robotników, a w każdym razie wziął odpowiedzialność na siebie).
  • Zdolności: Zenon to człowiek inteligentny, zdolny – bo przecież w szkole miał najwyższe noty, studiował w Paryżu, a po powrocie w rodzinne strony objął posadę publicysty w lokalnym piśmie, potem redaktora naczelnego, aż wreszcie został prezydentem miasta. Może gdyby nie miał znajomości, nigdy by tego nie osiągnął, ale niewątpliwie był osobą światłą. Nie był jednak, jak by się dzisiaj powiedziało, inteligentny emocjonalnie. Pomimo braku akceptacji wcześniejszej rozwiązłości seksualnej swojego ojca sam uwiódł młodą dziewczynę nie ze swojej klasy społecznej, z którą nie miał zamiaru się żenić (groziłoby to przecież mezaliansem!), a karierę robił za wszelką cenę, pozwalając sobie na coraz to większe ustępstwa.
  • Stosunek do kariery: był człowiekiem ambitnym, więc chciał zrobić w życiu karierę. I zrobił, tylko jakim kosztem…
  • Moralność: Zenon pozwalał sobie na wiele, chociaż z początku był wyznawcą dosyć radykalnych zasad. Stopniowo, krok po kroczku, dopuszczał się czynów sprzecznych ze swym światopoglądem, aż przekroczył granice przyzwoitości i uczciwości.
  • Postawa wobec kobiet: na początku przejawiał idealistyczny stosunek do wszystkiego, w tym też do kobiet. Krytykował postawę swego ojca, który dopuszczał się zdrady żony i uwodził wiejskie dziewczyny. Potępiał też matkę, która według niego była rzekomo tolerancyjna – przymykała oko na wybryki swego męża. Z biegiem lat sam powtórzył błąd ojca i uwiódł córkę służącej – Justynę Bogutównę, nie mając wobec niej żadnych planów matrymonialnych. Swoją narzeczoną i późniejszą żonę – Elżbietę Biecką – postawił w tragicznej sytuacji – mimowolnie uczynił ją współwinną swego haniebnego czynu z lat młodości i żądał zrozumienia.
  • Stosunek do rodziny: swoich rodziców nie rozumiał, potępiał ich zachowanie i życie w obłudzie. Swoją żonę i dziecko (oraz, a może przede wszystkim, karierę!) próbował chronić przed nieszczęściem, wspomagając materialnie kochankę, by tylko ta trzymała język za zębami. Jednak nie uchronił! Życie odwzajemniło mu się złem – jego brak konsekwencji w realizowaniu młodzieńczych ideałów doprowadził go do samobójstwa.
  • Usposobienie: na początku zbuntowany wobec niesprawiedliwości społecznej, pełen niezrozumienia dla wielu spraw – z biegiem lat, w miarę rozwoju sytuacji, coraz bardziej znerwicowany, podirytowany, małomówny przy żonie, a przy obcych (na przyjęciach) sztucznie wesoły i wygadany.
  • Zainteresowania: jako młody człowiek widział potrzebę poszerzania horyzontów, interesowała go polityka, tematyka społeczna, natomiast później – znajdował zadowolenie w polowaniu, nie stronił też od alkoholu.


Biografia Zenona Ziembiewicza

Wychował się w podupadłej rodzinie ziemiańskiej. Jego ojciec – Walerian Ziembiewicz, zarządca dóbr dziedzica Tczewskiego w dworku w Boleborzy (wcześniej posiadał własny majątek, ale niestety go stracił) – lubił majsterkować i romansować z prostymi dziewczynami wiejskimi. Jego żona – Joanna Ziembiewicz (Żancia) – jakoś to tolerowała, czego nie mógł zrozumieć ich syn. Zenon, jako uczeń gimnazjum, poznał w domu Cecylii Kolichowskiej swoją przyszłą żonę – Elżbietę Biecką (wówczas też gimnazjalistkę, która opiekowała się swoją ciotką – właś­cicielką kamienicy). W tym czasie poznał atmosferę miasta, granicę, dzieląca bogatych od biednych (w domu pani Kolichowskiej ludzie mieszkali warstwami – w suterenach biedota, a wysoko bogacze).

Na studia pojechał do Paryża, ale dokładnie rok przed ich ukończeniem wrócił do rodzinnej Boleborzy – niby na wakacje, ale też w celu znalezienia środków na ukończenie uczelni. Dopiero wtedy dostrzegł zaściankowość domu, w którym się wychował. Był zdesperowany swoim odkryciem. Wówczas ostro przeciwstawiał się złu i niesprawiedliwości społecznej. Pośród tej dwulicowości, którą zastał w boleborzańskich stronach, jedyną oazą prawdy okazała się młodziutka dziewczyna – córka długoletniej służącej w Boleborzy – Justyna Bogutówna. Mimo że był przeciwnikiem rozwiązłości seksualnej ojca, pod wpływem chwili sam uwiódł tę kilkunastoletnią dziewczynę.

Po tym krótkim romansie z Justyną, Zenon szukał funduszy na dokończenie studiów. Z pomocą pana Czechlińskiego (poplecznika – sprzymierzeńca Tczewskich) otrzymał pracę publicysty w lokalnym piśmie Niwa. W tym czasie wyrażał zdecydowanie postępowe poglądy, dręczyły go problemy zacofanych rodzinnych stron, chciał poświęcić się pracy społecznej. Opuścił Boleborzę i przeniósł się do miasta. Spotkał wówczas starą miłość z czasów gimnazjalnych – Elżbietę, z którą zaczął się częściej widywać. Traf chciał, że spotkał również Bogutównę, która znalazła się w trudnej sytuacji życiowej – zmarła jej matka, zamieszkała w suterenie u swojej znajomej – Joasi Gołąbskiej (w kamienicy pani Kolichowskiej). Zenon zlitował się nad Justyną i zaczął jej pomagać, tym samym odnowił z nią romans. Wkrótce okazało się, że Bogutówna jest z nim… w ciąży. O wszystkim poinformował Elżbietę (już narzeczoną), która za wszelką cenę próbowała mu pomóc – zameldowała dziewczynę u swojej ciotki Kolichowskiej. Wydawało się, że jest tolerancyjna… Nie wytrzymała jednak napięcia – po spotkaniu w cztery oczy z Justyną wyjechała do matki do Warszawy.

Zenon został redaktorem naczelnym Niwy, Justynę namówił („między wierszami”) do aborcji, a z Elżbietą się ożenił. W niedługim czasie urodził im się syn (Walerian – po dziadku!). Z czasem Zenon został prezydentem miasta, był już bardzo wpływową osobą, z której zdaniem należało się liczyć. Natomiast Bogutówna po usunięciu ciąży zapadła na chorobę psychiczną, nachodziła Ziembiewicza, a on czuł się w obowiązku jej pomagać. Powoli zaczął mu się „na głowę walić świat”. Nie tylko sprawa przypadkowego romansu z lat młodości coraz bardziej go przytłaczała, lecz także sytuacja w mieście nie była za ciekawa. Splajtowała huta Hettnera, robotnicy wyszli na ulice, a on został posądzony o wydanie rozkazu strzelania do nich. W tym samym czasie Bogutówna próbowała popełnić samobójstwo, ale udało się ją odratować. Kilka dni po tym wdarła się do gabinetu Zenona i wylała mu na twarz żrący kwas, w wyniku czego stracił wzrok i mowę. Po tygodniu zastrzelił się. Po jego śmierci Elżbieta wyjechała do rodziny za granicę, a syna pozostawiła pod opieką babki.

 

Ważne momenty w życiu bohatera

  • Dorastanie w rodzinie ziemiańskiej.
  • Nauka w gimnazjum i samodzielne życie na stancji w domu pani Kolichowskiej.
  • Miłość do Elżbiety Bieckiej.
  • Studia w Paryżu, przyjaźń z Karolem Wąbrowskim – synem pani Kolichowskiej z pierwszego małżeństwa – i miłość do Adeli (która zmarła na gruźlicę).
  • Powrót do rodzinnej Boleborzy.
  • omans z Justyną Bogutówną.
  • Opuszczenie Boleborzy i praca publicysty w piśmie Niwa.
  • Ponowne spotkanie z Elżbietą.
  • Odnowienie romansu z Bogutówną.
  • Niepożądana ciąża Justyny.
  • Pomoc Elżbiety dla kochanki Zenona.
  • Wyjazd Elżbiety do matki do Warszawy.
  • Zenon redaktorem naczelnym Niwy.
  • Aborcja Justyny.
  • Slub Zenona z Elżbietą i narodziny syna.
  • Zenon prezydentem miasta.
  • Plajta huty Hettnera, wydanie – prawdopodobnie przez Zenona – rozkazu strzelania do robotników.
  • Nieudana próba samobójcza Justyny.
  • Wtargnięcie byłej kochanki do gabinetu Zenona i oblanie mu na twarzy żrącym kwasem.
  • Samobójstwo Zenona.

 

Zenon Ziembiewicz o sobie samym

Wiedział, że swoim młodzieńczym romansem zmarnował życie nie tylko sobie, lecz także (a może przede wszystkim) żonie, rodzinie i sponiewieranej kochance, która była ciepłą i naiwną dziewczyną. Naruszył spokój sobie i innym, ale nie za bardzo się do tego przed sobą przyznawał. Uzależniał swoje zawodowe decyzje od otoczenia, ulegał wpływom innych i, co najgorsze, miał tego świadomość („Wiedział jasno, że jeżeli przystanie ostatecznie na tę drogę, nie mając innej, to nie będzie w porządku ze sobą”). Ale cały czas myślał, że tak będzie tylko na początku kariery, a potem coś się zmieni („To wszystko wydawało mu się jakimś prowizorium, poprzedzającym życie właściwe”). Długo udawało mu się oszukiwać samego siebie. Jednak z biegiem lat miał wątpliwości, co do swoich racji. W rezultacie zdał sobie sprawę, że przekroczył granicę przyzwoitości, i popełnił samobójstwo…

 

Bohater a inne postacie utworu

• Joanna Ziembiewicz (Żancia) – matka,
• Walerian Ziembiewicz – ojciec,
• Elżbieta Biecka – żona,
• Justyna Bogutówna – kochanka, córka służącej Karoliny Bogutowej,
• Cecylia Kolichowska – ciotka Elżbiety i właścicielka kamienicy,
• państwo Tczewscy – właściciele dworu w Boleborzy, którego Walerian był zarządcą,
• Karol Wąbrowski – przyjaciel Zenona, syn pani Kolichowskiej z pierwszego małżeństwa,
• pan Czechliński – poplecznik Tczewskich, późniejszy starosta – to on załatwił pracę Zenonowi.

 

Bohater a inne postacie literackie

  • Zbyszek z Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej – człowiek słaby, nieumiejący wydobyć się z kręgu tzw. dulszczyzny (kołtunerii), rozumianej jak dopuszczanie się nieczystych czynów przy zachowaniu wysokiego mniemania o własnej moralności).
  • Józio z Ferdydurke Witolda Gombrowicza – według niego życie zdeterminowane jest konwencjami i stereotypami społecznymi.
  • Kreon (Antygona Sofoklesa), który dla utrzymania autorytetu władzy zakazał pogrzebu Polinejka i skazał na śmierć Antygonę.

O utworze źródłowym

Granica powstała w 1931 roku, ale najpierw drukowano ją w odcinkach na łamach kilku czasopism. Wydanie książkowe ukazało się dopiero w 1935, kiedy to Nałkowska miała już za sobą spore doświadczenie pisarskie (m.in. Lodowe pola, Romans Teresy Hennert, Niedobra miłość) i pół wieku życia za sobą. Powieść została wydana w okresie, w którym nastąpiło w kraju wzmożone zainteresowanie sprawami społecznymi. Czasy, w których autorce przypadło tworzyć Granicę, charakteryzowały się dużymi konfliktami międzyklasowymi, co ma swój oddźwięk w utworze. Możemy też znaleźć w utworze wątki autobiograficzne. Autorka wychowała się w domu pełnym ideałów, postępowym, ukierunkowanym na społeczne treści. Nic więc dziwnego, że z upodobaniem zajęła się tą problematyką.

Nałkowska była nie tylko obserwatorką ludzkiego życia, lecz także wspaniałą interpretatorką najskrytszych zakamarków duszy człowieka. Granica okazała się zwrotem przełomowym w jej karierze pisarskiej. Żadna z jej wcześ­niejszych pozycji nie osiągnęła tak wielkiego sukcesu.

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

  • człowiek i jego los,
  • dom, rodzina,
  • egoizm kontra altruizm,
  • fałsz, obłuda, zakłamanie,
  • kariera, praca,
  • miłość do kobiety,
  • moralność/niemoralność,
  • nasze wyobrażenie o sobie a ocena innych,
  • problemy egzystencjalne okresu międzywojennego, np. różnice klasowe,
  • samobójstwo,
  • władza.

Dzieło: Granica

Autorka: Zofia Nałkowska

Czas i miejsce akcji

Akcja rozgrywa się w czasach współczesnych autorce w Warszawie. Ważnym miejscem jest także Boleborza – miejsce, gdzie bohater urodził się i spędził dzieciństwo. Tam też zaczął się jego romans z Justyną Bogutówną.

Co to za typ bohatera?

  • karierowicz,
  • konformista,
  • człowiek, który rezygnuje z ideałów młodości,
  • zdegenerowany.

Pojęcia związane z tym bohaterem

Retrospekcja – zabieg narracyjny stosowany w powieściach. Polega na przywoływaniu zdarzeń z życia bohaterów, które miały miejsce przed zawiązaniem akcji. Bardzo często stosuje się monolog wewnętrzny i mowę pozornie zależną. Znaczenie retrospekcji było bardzo duże w powieści psychologicznej XX w., ogromne zaś – w W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta, które to dzieło możemy nazwać – trochę żartobliwie – powieścią retrospekcyjną.

Granica

  • Społeczno-ekonomiczna – podział ludzi na przynależących do różnych klas społecznych, np. ziemiaństwa (Zenon i jego rodzice), dobrze usytuowanego mieszczaństwa (Cecylia Kolichowska, Elżbieta), biedoty ze wsi (Justyna i jej matka) itd. Każda próba przekroczenia tych granic może skończyć się katastrofą – przykładem są tu dramatyczne losy Justyny.
  • Moralna – po jej przekroczeniu człowiek doprowadza do nieszczęścia i krzywdy innego człowieka. Przekracza ją Zenon, kontynuujący romans z Justyną po ślubie z Elżbietą. Krzywdzi obie kobiety.
  • Odporności psychicznej człowieka – jej przekroczenie powoduje, że człowiek przestaje być sobą. Usunięcie ciąży jest dla Justyny punktem krytycznym – bohaterka popada w obłęd.
  • Psychologiczna – granica samopoznania, odkrywania przez człowieka prawdy o sobie.
  • Filozoficzna – pytanie o możliwość poznania ostatecznej prawdy – według pisarki człowiek ma ograniczone możliwości poznania, więc często błędnie ocenia i klasyfikuje siebie i otaczający go świat.

Zenon Ziembiewicz symbolizuje:

  • przekroczenie różnych granic, zwłaszcza moralnej;
  • karierowicza.

 

Zobacz:

Główny bohater Granicy – Zenon Ziembiewicz

Charakterystyka Zenona Ziembiewicza

Czy można określić Zenona Ziembiewicza – bohatera Granicy – jako postać tragiczną?

Granica – Zofia Nałkowska

Na czym polega oryginalność powieści Zofii Nałkowskiej pt. Granica?

Granica – praca domowa

Zaprezentuj kompozycję powieści Zofii Nałkowskiej pt. Granica

Matura może zapytać o młodych: Barykę, Ziembiewicza, Józia

Porównaj sylwetki trzech karierowiczów: Eugeniusza de Ras­tignaca, Aleksandra Łużyna i Zenona Ziembiewicza.