1. Które z poniższych tytułów to utwory Bolesława Leśmiana?
a) Dziejba leśna, Klechdy polskie
b) Klechdy sezamowe
c) Zdziczenie obyczajów pośmiertnych
d) Łąka, Przygody Sindbada Żeglarza
1. Odpowiedź: a), b), c), d)
Komentarz:
Jasne jest, że nie znacie wszystkich utworów wszystkich pisarzy – to jest po prostu niemożliwe. Dla pocieszenia dodam, że tak naprawdę nikt nie przeczytał wszystkiego. Należy jednak orientować się w tytułach dzieł ważnych pisarzy i wiedzieć “co w trawie piszczy”, tzn. o czym jest dany utwór, jaki to gatunek, jednym słowem – umieć podać jakąś charakterystyczną cechę. Jest to bardzo ważne na przykład w przypadku prezentacji maturalnej. Omawiając konkretny utwór, nie zapomnijcie zajrzeć do jakiegoś słownika lub encyklopedii albo chociażby odpowiedniego podręcznika i zapamiętać kilka innych utworów – takie pytanie może paść ze strony komisji. Czy wiedzieliście, że Leśmian pisał oprócz poezji także piękne baśnie?
2. Bolesław Leśmian był spokrewniony z innym znanym poetą. Był to:
a) Leopold Staff
b) Jan Brzechwa
c) Julian Tuwim
d) Juliusz Kossak
2. Odpowiedź: b)
Komentarz:
To pytanie z gatunku plotkarskich. Warto wiedzieć tyle, że Leśmian i Brzechwa to stryjeczni bracia. Oprócz tego trzeba pamiętać, że Brzechwa nie był poetą tworzącym wyłącznie dla dzieci.
3. W twórczości Leśmiana widać inspirację filozofią:
a) Bergsona
b) Nietzschego
c) Schopenhauera
d) buddyjską
3. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Filozofia życia, którą wyznawał Leśmian, opierała się na założeniu, że życie jest dużo bogatsze od języka, jakim się na co dzień posługujemy, dlatego nie sposób nazwać wszystkiego za pomocą istniejących słów i pojęć. Według Leśmiana rozum ludzki działa bardzo schematycznie, dlatego ważniejsza jest intuicja niż intelekt. Teoria ta pochodzi od Bergsona. Leśmian pisał za Bergsonem, że świat jest przedstawiany w sposób uproszczony i bardzo selektywnie, a przecież natura to nie atlas roślin czy zwierząt, krajobraz to nie martwa fotografia, a ludzie to nie dane statystyczne. Tak naprawdę wszystkie zjawiska stale się przenikają i tworzą jedną, dynamiczną całość. Życiem kieruje, a w zasadzie rządzi, pęd życiowy (élan vital), dzięki temu człowiek może własną duchową cząstką przeniknąć duchową cząstkę natury – “uzgodnić się” ze światem.
Bergson uważał, że każdy człowiek ma dwie jaźnie: “powierzchowną”, którą kształtują codzienne wydarzenia, i “głęboką”, która istnieje w człowieku od zawsze i ujawnia się w momentach wyjątkowych – w przypadku poety w momencie tworzenia. Zgadzał się z tym twierdzeniem Leśmian.
4. Dusiołek z wiersza Bolesława Leśmiana to:
a) chłop, któremu ukazała się mara
b) symbol i ludowe wyobrażenie zła
c) ludowy filozof
d) zmora, która usiadła na piersiach chłopa
4. Odpowiedź: b), d)
Komentarz:
Podmiot liryczny ballady wykreowany na ludowego gawędziarza opowiada słuchaczom historię Bajdały. Za pomocą języka stylizowanego na gwarę opisuje, jak we śnie Bajdały pojawił się Dusiołek. Mara senna usiadła mu na piersiach i dusiła go. Dusiołek to symbol i ludowe wyobrażenie zła, które chciało na dłużej zagościć w świecie Bajdały. Każdy człowiek podczas swojego życia spotyka na swojej drodze zło i musi się z nim zmagać. Chłop z ballady Leśmiana jest prosty, nie umie mówić jak filozofowie, dlatego po prostu ma pretensje do Boga, że na świecie przez Niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i zło, na które człowiek jest nieustannie narażony i z którym musi samotnie walczyć.
W balladzie Dusiołek Bajdała w ostatnich wersach zwraca się z wyrzutem do Boga: “Nie dość ci, żeś potworzył mnie, szkapę i wołka,/ Jeszcześ musiał takiego zmajstrować Dusiołka?!”.
5. Najbardziej charakterystycznym i rozpoznawalnym elementem poezji Leśmiana są:
a) neologizmy
b) synestezje
c) przerzutnie
d) anafory
5. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Aby pokazać specyficzną i wyjątkową naturę, używa Leśmian wielu neologizmów, a także stosuje specyficzną składnię i frazeologię. Mieczysław Jastrun te neologizmy Leśmiana (zwane leśmianizmami) nazwał cudotworami słowotwórczymi. Leśmianizmy mają bardzo różny charakter, zwykle opisują to, czego opisać się nie da albo opisać jest bardzo trudno. Są to na przykład wyrazy z przedrostkiem bez- – jak choćby bezcel, bezgwar, bezbożyna, czasowniki z przeczeniem między przedrostkiem a tematem – zaniedyszeć, zanieistnieć, rzeczowniki odprzymiotnikowe z przyrostkiem -ość, np.: bezpolność, najdalszość, niewyśpiewność. W sferze semantyki wyróżniają się takie tropy stylistyczne jak oksymorony: bywalec niebytu, nieistniejące istnienie.
6. Do jakiej grupy poetyckiej należał Julian Tuwim?
a) Pikadora
b) Awangardy
c) Skamandra
d) Drugiej Awangardy
6. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Grupy poetyckie trzeba kojarzyć. Skamander jest z pewnością jedną z najbardziej rozpoznawalnych grup dwudziestolecia. Tuwim był współtwórcą (1919) i czołowym przedstawicielem tej grupy poetyckiej. “Chcemy być poetami dnia dzisiejszego i to cała nasza wiara i cały nasz program” – pisali w pierwszym numerze Skamandra skupieni wokół niego poeci. Programowo bezprogramowi wyżej cenili talent indywidualny niż realizowanie programów poetyckich. Do najwybitniejszych skamandrytów należeli Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz. Nie chcieli poezji zaangażowanej politycznie, pisali współczesnym językiem o codziennych sprawach. Należy pamiętać, że Skamander to nazwa zarówno grupy poetyckiej, jak i założonego przez poetów czasopisma literackiego. Samo słowo Skamander (gr. Skamandros) oznacza antyczną nazwę rzeki Menderes, płynącej dziś na terenie Turcji.
7. Podaj przynajmniej trzy tytuły wierszy Tuwima dla dzieci.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
7. Odpowiedź: Słoń Trąbalski, Lokomotywa, Zosia Samosia
Komentarz:
Z pewnością znacie je ze swojego dzieciństwa. Te wiersze są ponadczasowe i stanowią świadectwo mistrzostwa warsztatu poetyckiego Tuwima. Wbrew pozorom nie jest łatwo napisać dobry wiersz dla dzieci. A te bronią się same. Na pewno potrafisz podać więcej tytułów wierszy dla dzieci tego poety, może nawet znasz jeszcze jakieś na pamięć…
8. Jaki gatunek reprezentują Kwiaty polskie Juliana Tuwima?
a) poemat dygresyjny
b) poemat heroikomiczny
c) balladę
d) dramat niesceniczny
8. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Dygresja to po prostu odstąpienie od głównego tematu narracji i wprowadzenie w obręb wypowiedzi luźno związanych wątków. Kwiaty polskie powstały w Ameryce w czasie wojny, którą Tuwim tam spędził. Najbardziej znany jest fragment poematu, któremu nadano tytuł Modlitwa. Poemat Tuwima łączy w sobie sceny rodzajowe i wspomnieniowe, liryczne wyznania i patriotyczne inwokacje, polemiki polityczne i opisy przyrody. Utwór składa się ze swobodnych dygresji tematycznych i cięć charakterystycznych dla montażu filmowego. Jest to dzieło niezwykłe, łączy w sobie inwokacje do polszczyzny i motyw religijny, spojrzenie na Polskę socjologa i poety patrioty, wątki patriotyczne i pochwałę wielości w wielonarodowości ojczystego kraju, a także smutne rozważania o klęsce wrześniowej i jej przyczynach. W poemacie odnajdziemy także trudny optymizm, co do przyszłości Polski. Kwiaty polskie należy skojarzyć z utworem Juliusza Słowackiego – Beniowskim, również poematem dygresyjnym.
9. Odmiana dowcipu, w której efekt komiczny rodzi się z jawnej niedorzeczności, to:
a) satyra
b) surrealizm
c) ironia
d) pure nonsense
9. Odpowiedź: d)
Komentarz:
Pure nonsense to odmiana dowcipu, w której efekt komiczny rodzi się z jawnej niedorzeczności, np. ze skojarzenia pojęć lub obrazów zaskakująco nielogicznego, pozbawionego motywacji, uderzającego w poczucie zdrowego rozsądku, bezinteresownie absurdalnego. W literaturze polskiej ten rodzaj dowcipu uprawiał głównie Julian Tuwim i Antoni Słonimski, a także Sławomir Mrożek. Specjalistami w pure nonsensie byli także humoryści angielscy: Gilbert Keith Chesterton i Edward Lear.
10. Autorem wiersza Rzecz czarnoleska jest:
a) Jan Kochanowski
b) Leopold Staff
c) Julian Tuwim
d) Bolesław Leśmian
10. Odpowiedź: c)
Komentarz:
Wiersz Rzecz czarnoleska jest odwołaniem się do poezji klasycznej, w tradycyjnej formie i środkach wyrazu, Tuwim dostrzega geniusz twórczości Jana Kochanowskiego.
11. Ulubione formy poetyckie Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej to:
a) miniatury poetyckie
b) fraszki
c) limeryki
d) oktostychy
11. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Miniatury poetyckie to krótkie formy zakończone zaskakującą puentą. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska była ich mistrzynią. Zwróć uwagę na inne gatunki poetyckie podane w pytaniu: czy potrafisz rozpoznać limeryk? Z fraszką nie powinieneś mieć kłopotu, wiele się o nich mówi w szkole przy okazji omawiania twórczości Kochanowskiego – to w końcu jeden z ulubionych gatunków tego poety. A czy wiesz, co to takiego oktostych? Takich wiadomości należy szukać, oczywiście, w Słowniku terminów literackich.
12. Czyją córką jest Maria Pawlikowska-Jasnorzewska?
12. Odpowiedź: Wojciecha Kossaka
Komentarz:
Dzisiejszy test jest wyjątkowo plotkarski. Ale trafili się po prostu ciekawi autorzy. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska pochodzi ze znanej rodziny Kossaków. Jej ojcem był malarz – Wojciech Kossak, a dziadkiem Juliusz Kossak, to nazwisko z pewnością nie jest Wam obce. Z kolei jej rodzona siostra to Magdalena Samozwaniec, również pisarka. Można by się spodziewać, że pierwsze z nazwisk poetki powinno być panieńskie. Otóż nie, obydwa nazwiska pochodzą od nazwisk mężów poetki. Stefan Jasnorzewski był lotnikiem, a Jan Gwalbert Pawlikowski prozaikiem i znawcą folkloru podhalańskiego. Ale to nie wszyscy mężowie poetki. Po pierwszym – Władysławie Janocie Bzowskim, poruczniku armii austriackiej, nie pozostawiła sobie pamiątki w postaci nazwiska.
13. W wierszu Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej Zdobycz polowanie na gronostaja oznacza w rzeczywistości polowanie na:
a) pończochy
b) męża
c) niedźwiedzia
d) futro
13. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Tematem tego wiersza jest tak banalna czynność jak kupno eleganckich, jedwabnych pończoch. Błahy pozornie utwór, świadczy jednak o awansie społecznym kobiety, która sama wydaje swoje pieniądze na co zechce, nawet gdy jest to rzecz tak przyziemna jak para ładnych pończoch. Można mniemać, że jest to wiersz choć w pewnym stopniu osobisty. Autorka wiersza miała zgrabne nogi, nic więc dziwnego, że chciała podkreślać ten atut. Mimo banalnego tematu konstrukcja wiersza jest kunsztowna, oparta na iście barokowym koncepcie, przewrotnie wytłumaczonym już w drugiej strofie. Polowanie na eleganckie pończochy zostaje przyrównane do polowania gronostaja.
14. Czy Maria Pawlikowska-Jasnorzewska należała do którejś grupy poetyckiej?
a) tak, do Skamandra
b) formalnie nie, ale była związana z Awangardą
c) tak, do Awangardy
d) formalnie nie, ale była związana ze skamandrytami
14. Odpowiedź: d)
Komentarz:
Skamandryci byli jej najbliżsi w sensie grupy towarzysko-literackiej. Ich przyjacielskie stosunki znalazły odbicie w literaturze i krytyce literackiej (np. artykuł Lechonia, w którym broni jej przed atakami krytyki i wymiana wierszy: Tuwim jest autorem wiersza o Pawlikowskiej, a Pawlikowska wiersza o Tuwimie). Ponadto poetka żywo współpracowała ze Skamandrem i Wiadomościami Literackimi.
15. Który utwór poetki nawiązuje do motywu tańca?
a) Fokstrot
b) Zaklinacze węży
c) Dansing
d) żaden z powyższych
15. Odpowiedź: a), b), c)
Komentarz:
To nie było łatwe pytanie i nie martw się, jeśli nie udało Ci się na nie odpowiedzieć. Powinieneś znać utwór Fokstrot, bo była o nim mowa w Kursie do Nowej Matury, ale reszta może być Ci nieznana. Ale teraz, po rozwiązaniu testu, znasz już trzy utwory poetki, w których wystąpił ten motyw. Warto wiedzieć, że poetka wyjątkowo go lubiła – powstał cały tomik wierszy pod tytułem Dansing, w którym taniec stanowi centralny motyw.
16. Wymień trzy przestrzenie, z jakimi mamy do czynienia w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
16. Odpowiedź:
Przestrzeń realistyczna, przestrzeń historyczna, przestrzeń fantastyczna
Komentarz:
Na świat przedstawiony powieści składają się wszystkie te trzy przestrzenie. Przestrzeń realistyczna to Moskwa lat 30., przestrzeń historyczna wiąże się z wątkiem o Chrystusie i Piłacie, natomiast przestrzeń fantastyczna pojawia się w związku z postaciami fantastycznymi, mamy z nią do czynienia np. podczas balu u szatana czy lotu Małgorzaty na miotle.
17. Jakie miasto portretuje Bułhakow w powieści?
a) Moskwę
b) Petersburg
c) fikcyjne miasto na Wschodzie
d) żadne z powyższych
17. Odpowiedź: a)
Komentarz:
Bułhakow sportretował Moskwę lat 30. Postacie poruszają się po terenie realnym – Patriarsze Prudy, Arbat, mieszkania, teatr itp. Piekielna rzeczywistość komunistycznej Moskwy jawi się poprzez szereg wymownych znaków. To między innymi sklep, który nie jest sklepem, bo służy tylko uprzywilejowanym, mieszkanie, które nie jest mieszkaniem, bo zostało skrupulatnie zapieczętowane, stowarzyszenie literatów, które nie jest stowarzyszeniem, bo zajmuje się generalnie wszystkim, najmniej czasu poświęcając literaturze. To skrupulatnie obmyślany system arbitralnej władzy opartej na denuncjacjach, aresztowaniach, odosobnianiu niewygodnych twórców w szpitalach psychiatrycznych i zmuszaniu ich do uległości. To świat łapówkarzy i donosicieli w rzeczywistości szarej, smutnej i biednej. Nie bez powodu w trakcie kuglarskiego spektaklu Wolanda w teatrze Variétés moskwianki tracą głowę dla wyczarowanych przez diabła przepięknych toalet.
18. W jakim planie czasowym rozgrywa się powieść?
a) w czasie teraźniejszym
b) w czasie przeszłym
c) w czasie przyszłym
d) w tzw. bezczasie
18. Odpowiedź: a), b), c), d)
Komentarz:
W powieści funkcjonują na równych prawach aż cztery plany czasowe. Czas teraźniejszy to lata 30. XX wieku w Moskwie, kiedy to odwiedził miasto szatan Woland. Akcja rozgrywa się w ciągu czterech dni: od środy do soboty. Czas przeszły obejmuje retrospekcję do czasów Chrystusa i Poncjusza Piłata. Czas przyszły wiąże się z proroctwami i przepowiedniami ukazującymi przyszłość, która się sprawdza – przykład to przypadek Fokicza chorego na raka. Bezczas z kolei to trwanie, którego potrafi dokonać szatan. Z taką mocą mamy do czynienia na jego balu, podczas którego godzina dwunasta trwa bez końca.
19. Wymień co najmniej trzy utwory podejmujące motyw szatana.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Odpowiedź: Mistrz i Małgorzata Bułhakowa, Faust Goethego, Raj utracony Miltona
Komentarz:
To pytanie na skojarzenia. Z pewnością potrafisz wymienić więcej tytułów.
20. Diabeł prześmiewca, figlarz, spryciarz, żartowniś, synonim tego, co tandetne i niewyszukane, to w powieści Bułhakowa:
a) Woland
b) Korowiow
c) Hella
d) Behemot
Odpowiedź: b)
Komentarz:
Wszystkie diabelskie postacie z Mistrza i Małgorzaty są niezwykle barwne i ciekawe, ale jest ich całkiem sporo i mogą się pomylić. Przypomnijcie sobie koniecznie jeszcze raz, kto jest kim.
Zobacz: