1. Epoka oświecenia to:

a) cały wiek XVII
b) przełom XVII i XVIII wieku
c) cały wiek XVIII

Komentarz:
Epoka oświecenia trwała w Europie przez cały wiek XVIII, choć jej korzenie tkwią jeszcze w wieku XVII. Wtedy to w Anglii pojawiły się nowe tendencje, które doprowadziły do rozkwitu nauk eksperymentalnych i przyrodniczych, co zaowocowało licznymi odkryciami w tych dziedzinach. Na bazie tych dokonań zaczęto myśleć o świecie jako o wielkim mechanizmie, funkcjonującym na wzór zegara. Stąd epokę oświecenia nazywa się często mianem rewolucji mechanistycznej. Oświecenie jako prąd literacki i społeczno-kulturowy upowszechnił się początkowo w Niemczech, jednak jego rozkwit przypadł we Francji, a konkretnie na czasy panowania Ludwika XIV, którego nazywano Królem Słońce. Do niego należą słynne słowa: “Państwo to ja”. W Anglii oświecenie nazywano wiekiem rozumu, a we Francji wiekiem filozofów.

2. Epoka oświecenia obfituje w ważne wydarzenia historyczne, z których decydujące znaczenie dla losów późniejszej demokratycznej Europy miał:

a) wybór Katarzyny II na carycę Rosji
b) I rozbiór Polski
c) wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej

Komentarz:
Czasy panowania Ludwika XVI zakończyły się we Francji przewrotem społecznym, który nazywamy Wielką Rewolucją Francuską. To wydarzenie niezwykłej wagi w dziejach Europy, przez niektórych oceniane nawet jako decydujące o kształcie współczesnego świata. Rewolucja francuska była wielkim powstaniem narodowym skierowanym przeciwko absolutyzmowi królewskiemu, dominującej roli Kościoła i, generalnie, ustrojowi feudalnemu. Wydarzenie to dało początek rozwojowi demokracji, najpierw we Francji, a później innych krajach europejskich. Dziś demokrację uważa się za najlepszy z możliwych systemów, co nie oznacza, że jest ona systemem idealnym.

3. Autorem bajki, jako gatunku literackiego, jest:

a) Arystoteles
b) Ezop
c) Nicolas Boileau

Komentarz:
Autorem bajki, jako gatunku literackiego, jest legendarny bajkopisarz Ezop. To on napisał znaną wszystkim bajkę o lisie i kruku. Jednak prawdziwą karierę zrobiła bajka dopiero w okresie oświecenia. Stała się ona ulubionym gatunkiem klasycystów ze względu na jej dydaktyczne walory: możliwość pouczania i ganienia, a także ze względu na zwięzłą i atrakcyjną dla czytelnika, jasną, przejrzystą, formę. Autorzy bajek mogli w ten sposób bez trudu realizować jedno z głównych haseł epoki: bawiąc – uczyć, a ucząc – bawić.

4. Istotą bajki jest:

a) wprost wypowiedziana puenta
b) jej krótka forma
c) to, że jej bohaterami są zwierzęta

Komentarz:
Istotą bajki jest bezpośrednio wypowiedziana puenta kończąca utwór. Często jest ona sugerowana, a nawet sformułowana już na początku utworu. Bajka to utwór alegoryczny, którego bohaterami przeważnie są zwierzęta, rzadziej ludzie. Celem bajki jest sformułowanie pewnej nauki na temat stosunków międzyludzkich lub norm postępowania. Do pozostałych jej cech należą: bohaterowie obdarzeni niezmiennymi jednoznacznymi cechami oraz dyscyplina językowa dążąca do nawiązania kontaktu z czytelnikiem. Świat wyłaniający się z bajek jest pesymistyczny – rządzi w nim prawo silniejszego, a rozum i uczciwość nie zawsze są nagradzane.

5. Bajki dzielą się na:

a) liryczne i epickie
b) ludzkie i zwierzęce
c) epigramatyczne i narracyjne

Komentarz:
Bajki zasadniczo dzielą się na dwa rodzaje: epigramatyczne (głównie takie pisał Krasicki) i narracyjne (w tych specjalizował się La Fontaine). Nazwa tych pierwszych pochodzi od epigramatu, a charakteryzują się one krótką i zwięzłą, przeważnie czterowersową formą. Nakreśla ona sytuację i na jej tle zestawia proste sylwetki bohaterów, oparte na jednej cesze np.: chytry lis, głupi kruk, rzetelny wół. Natomiast bajka narracyjna jest formą dłuższą. Może przybrać kształt nawet niewielkiej noweli o nieskomplikowanej akcji i niewielu bohaterach. Zawiera dialogi i elementy charakterystyki bohaterów.

6. Pierwsze satyry powstały w:

a) renesansie
b) antyku
c) oświeceniu

Komentarz:
Pierwsze satyry powstały jeszcze w starożytności. Pisał je między innymi Horacy. Satyra to utwór literacki, którego zadaniem jest piętnować i ośmieszać przywary i przekonania określonych typów ludzkich i grup społecznych np.: pijaków, fircyków, modnych żon, zacofanych Sarmatów. Autorzy satyr w sposób wyolbrzymiony opisują postawy i zjawiska, by nadać im charakter komiczny. Ośmieszając, chcą walczyć o poprawę moralności i obyczajowości.
Satyry dzielą się na ogólne i konkretne. Ogólne poruszają problemy o charakterze uniwersalnym, konkretne zaś wymierzone są w piętnowanie postaw i zjawisk charakterystycznych dla danego czasu.

7. Podstawowym narzędziem, jakim operuje satyra jest:

a) pouczenie
b) hiperbolizacja
c) zabawna i niespodziewana puenta

Komentarz:
Satyra działa poprzez wyolbrzymienie. Pozostałe środki, które wykorzystuje, to: deformacja, ironia, karykatura i groteska. W satyrze autor nie ujawnia bezpośrednio swoich poglądów w tekście, ale wystarczająco wyraźnie je sugeruje, licząc na to, że my czytelnicy je podzielamy. Autor przemawia z pozycji kogoś lepszego, kogoś, kto jest ponad opisywaną rzeczywistością i spogląda na nią z dystansu. Charakterystyczny dla satyry jest fakt, że autor jedynie zarysowuje problem, jednak nie wskazuje dróg jego naprawy. Pod względem tematycznym dzielą się satyry na: społeczno-obyczajowe, polityczne, osobiste i literackie.

8. Gatunkiem literackim, który pojawił się w oświeceniu jest:

a) satyra
b) bajka
c) powieść

Komentarz:
Gatunkiem typowo oświeceniowym jest powieść. Pojawiła się w wieku XVIII, a kształtowała się pod wpływem następujących gatunków: powieści łotrzykowskiej, romansu rycerskiego i romansu miłosnego. Najpopularniejszą odmianą oświeceniowej powieści była powieść epistolarna, czyli tak zwana powieść w listach. Najbardziej znaną powieścią w listach tego okresu jest Nowa Heloiza Rousseau, nawiązująca do dziejów średniowiecznych kochanków Abelarda i Heloizy. Taką formę zastosował również Goethe w Cierpieniach młodego Wertera. O popularności powieści zadecydowała jego rzekoma autentyczność – książki te miały sprawiać wrażenie zbioru prawdziwych dokumentów dotyczących postaci.

9. Klasycyzm, jako prąd literacki, odwołuje się w swojej istocie do wzorów poezji:

a) renesansowej
b) antycznej
c) dworskiej

Komentarz:
Klasycyzm jako prąd literacki odwołuje się w swej istocie, podobnie jak wcześniej renesans, do wzorów literatury antycznej. Klasycznymi nazywano najdoskonalsze dzieła starożytnych mistrzów, a także sztukę i literaturę okresów późniejszych opartą na tych wzorach. Szczyt klasycyzmu przypada na druga połowę XVII stulecia we Francji, wtedy to powstają najlepsze dzieła Moliera i Racine’a. W Polsce rozkwit klasycyzmu przypada na czasy panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, stąd okres ten nazywa się często epoką stanisławowską. Jego główne cechy w literaturze to: podporządkowanie utworów ścisłym normom, jasny i przejrzysty styl, pozbawiony zbędnych ozdobników, ład, umiar i harmonia, jako zasada budowania dzieła literackiego oraz walka o czystość i piękno języka.

10. Komedia należy do gatunków cenionych w epoce oświecenia, ze względu na swoje właściwości:

a) komiczne
b) dydaktyczne
c) ironiczne

Komentarz:
Komedie, jak i wiele innych gatunków literackich, ceniono w dobie oświecenia głównie ze względu na ich walory dydaktyczne. Do takich dydaktycznych gatunków należą między innymi: powieść edukacyjna, satyra, bajka, poemat heroikomiczny oraz poemat epicki i opisowy. Literatura w czasie oświecenia uważana była za narzędzie tworzenia nowoczesnego i oświeconego społeczeństwa, stąd jej charakter dydaktyczny, a nierzadko wręcz perswazyjno-moralizatorski. Literatura i sztuka miały nie tylko służyć edukacji społeczeństwa, ale również ogólnemu pożytkowi. Stąd autor ponosił odpowiedzialność za swoje dzieło i nie mógł lekceważyć moralnych skutków własnej twórczości.

11. Sentymentalizm to prąd literacko-kulturowy, który rozwinął się w Europie:

a) w drugiej połowie XIX wieku
b) na przełomie XVIII i XIX wieku
c) w wieku XIX

Komentarz:
Sentymentalizm zaczął rozwijać się pod koniec XVIII wieku, a więc u schyłku okresu oświecenia. Jednak nie traktuje się go jako fazy schyłkowej oświecenia, lecz jako odrębny, samodzielny nurt, gdyż kładł nacisk na zupełnie inne wartości niż klasycyzm. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa sentiment, czyli uczucie, a wywodzi się od tytułu powieści Lawrence’a Sterna Podróż sentymentalna. W centrum zainteresowania sentymentalistów stał człowiek i jego uczucia. Prąd ten kładł duży nacisk na relacje międzyludzkie, wzajemną sympatię i życzliwość, które często łączono z krytyką cywilizacji, opartą na fałszywych i pozornych wartościach. Inaczej niż w klasycyzmie, gdzie niezmierne ważne były powinności obywatelskie, sentymentalizm koncentrował się na przeżyciach wewnętrznych człowieka i uczuciach. Ideałem było spokojne życie w zgodzie z naturą. Sentymentalizm odrzucał sztywne reguły tworzenia literatury, na pierwszy plan wysuwając wrażliwość i bezpośredniość odbioru. Stąd dzieło miało być czułe i proste, oddziaływać na odbiorcę i wzruszać go.

12. Ulubionym gatunkiem sentymentalnym jest:

a) oda
b) poezja
c) sielanka

Komentarz:
Ulubiony gatunek sentymentalny to sielanka. Do jej głównych twórców w Polsce należeli Franciszek Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin. Sielanka, często ubrana w kostium pasterski, promowała melancholijną tęsknotę i rozmarzenie, posługiwała się czytelnymi symbolami: zaciszny gaik, wstążka, pamiętnik i łzy. Często powtarzające się motywy to spacer zakochanych, zwierzenia, łagodna zaduma, tęsknota, rozstanie kochanków. Gatunek ten, powtarzając wciąż te same motywy, szybko uległ konwencjonalizacji i schematyzacji, a zarzutem często wysuwanym pod jego adresem były sztuczność i sztampowość.

13. Termin libertynizm pojawia się:

a) w XVI wieku
b) na przełomie XV i XVI wieku
c) jeszcze w starożytności

Komentarz:
Termin libertynizm pojawił się już w XVI wieku, jednak jako prąd filozoficzny i kulturalny rozwinął się w Europie dopiero w drugiej połowie XVII wieku. Jego znaczenie pochodzi od łacińskiego słowa libertinus, co oznacza wyzwolony. Początkowo słowo to oznaczało po prostu postawę światopoglądową, kwestionującą zasady i dogmaty religii chrześcijańskiej. Jako prąd filozoficzny libertynizm opierał się na racjonalizmie, sceptycyzmie i krytycyzmie. Nie posiadał żadnej sformułowanej doktryny. Jego przedstawiciele byli krytycznie nastawieni do Kościoła i jego hierarchii, negowali katolicką wizję świata, przeciwstawiali się wszelkim systemom ograniczającym wolność jednostki, a także potępiali fanatyzm religijny i nietolerancję.

14. Deizm to pogląd, wedle którego:

a) Boga nie ma
b) Bóg istnieje, ale nie interesuje się światem ziemskim
c) Bóg istnieje, ale nie ma mocy rządzenia światem

Komentarz:
Deizm to pogląd, wedle którego Bóg stworzył świat, ale potem przestał interesować się jego losem. Deiści powoływali się na wyobrażenie Stwórcy jako wielkiego zegarmistrza, który wprowadził w ruch mechanizm świata, a następnie zapomniał o jego istnieniu. Zanegowali również ideę opatrzności bożej, którą uważali za nie do pogodzenia ze złem panującym na świecie. Uważali, że gdyby Bóg był naprawdę dobry i wszechmocny, nie pozwoliłby na istnienie zła na ziemi, a ponieważ zło istnieje, Bóg nie jest albo dobry, albo wszechmocny. Jest raczej obojętny na to, co dzieje się na ziemi.

15. Głównym prądem filozoficznym epoki oświecenia był:

a) empiryzm
b) racjonalizm
c) scjentyzm

Komentarz:
Głównym kierunkiem filozoficznym oświecenia był racjonalizm. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa ratio, czyli rozum. Racjonalizm to pogląd, zgodnie z którym rzeczywistość jest racjonalna, czyli podlega prawom rozumu i za pomocą rozumu należy ją poznawać. Za twórcę kierunku uważa się Rene Descartesa, który tę nową metodę filozoficzną wyłożył w dziele zwanym Rozprawa o metodzie. Kartezjusz poszukując nowej metody filozoficznego poznania, doszedł do przekonania, że rozum jest jedynym pewnym źródłem poznania rzeczywistości.
Racjonalizm przeciwstawny jest irracjonalizmowi, czyli wierze w pozarozumową możliwość poznania świata, tę opartą na intuicji, wierze, uczuciu i instynktowi.

16. Bohaterem satyry Pijaństwo jest:

a) szlachcic – Sarmata
b) inteligent
c) bezdomny hulaka

Komentarz:
Satyra Pijaństwo jest dialogiem między dwoma szlachcicami-Sarmatami. Jeden z nich opowiada drugiemu historię pijatyki, w której uczestniczył i jej skutki. Narrator znajduje wytłumaczenie dla picia w obowiązkach towarzyskich, zwyczajach czy w końcu w jego korzystnym wpływie na trawienie. Zdarzenie, o którym opowiada narrator, kończy się bójką, co skłania go do podjęcia decyzji o abstynencji. Jego rozmówca reaguje na to tak długim i nudnym monologiem na temat zgubnych skutków picia, że narrator zrezygnowany postanawia skończyć spotkanie i pójść napić się wódki. Satyra ta jest doskonałym studium psychologicznym i obyczajowym odkrywającym mechanizmy pijaństwa.

17. Satyra Żona modna jest:

a) dialogiem
b) monologiem
c) komedią

Komentarz:
Podobnie jak Pijaństwo satyra Żona modna jest dialogiem pomiędzy dwoma szlachcicami. Główny bohater, pan Piotr, opowiada przygodnie spotkanemu znajomemu o swoim małżeństwie. Żona wprowadziła do jego domu nowe porządki, bezkrytycznie naśladując modę francuską. Kreuje się ona na kobietę arcymodną, niwecząc przy tym majątek męża. Autor z jednej strony ośmiesza bezkrytyczne naśladownictwo zachodnich mód, które nie pasują do rzeczywistości i obyczajowości szlacheckiej, z drugiej strony zaś chciwość szlachecką, gdyż wspomniany pan Piotr zdecydował się na małżeństwo dla korzyści finansowych, jakie płynęłyby z powiązania przylegających do siebie majątków jego i żony. Szkopuł w tym, że roztropna małżonka roztrwoniła majątek, zanim pan Piotr zdołał się nim nacieszyć.

18. Adresatem satyry Do króla jest:

a) społeczeństwo polskie
b) Stanisław August Poniatowski
c) szlachcic-Sarmata

Komentarz:
Satyra Do króla skierowana jest do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Narrator przedstawia królowi pięć zarzutów, krytykując jego szlachecki rodowód, młodość, łagodność, mądrość i pochodzenie. Tym samym, pragnąc ośmieszyć króla, w rzeczywistości ośmiesza samego siebie. W uzasadnieniu każdego z zarzutów kryje się zjadliwa ironia, poprzez którą krytyka władcy – pochodząca z kręgów szlacheckich – ośmiesza w rzeczywistości samą szlachtę. Domniemywane bowiem wady okazują się być zaletami. Poprawnie odczytana satyra ma charakter panegiryku, czyli utworu pochwalnego na cześć władcy.

19. Tematem satyry Świat zepsuty jest:

a) żal za minionymi wiekami
b) narzekanie na zepsucie polityków
c) postulat naprawy współczesności

Komentarz:
Tematem satyry Świat zepsuty jest krytyka współczesności i żal za utraconymi świetnymi wiekami. Jest to wariant toposu ubi sunt? wyrażający żal za utraconą na zawsze przeszłością. Utwór ten zawiera program dydaktyczny Krasickiego, pragnącego przywrócenia utraconego porządku. Obraz kreślony przez autora jest celowo przejaskrawiony. Współczesne zepsucie przeciwstawia on utopijnemu wyobrażeniu czasów minionych, którym rządziły, takie wartości jak: honor, uczciwość, bezinteresowność, religijność, których to miejsce dziś zajęły obłuda i rozpusta. Utwór kończy się obrazem ojczyzny jako tonącego okrętu, który wcześniej wykorzystał już ksiądz Skarga w swoich Kazaniach sejmowych.

20. W bajce Ptaszki w klatce Krasicki czyni aluzje do:

a) sytuacji ówczesnej Polski
b) Wielkiej Improwizacji Adama Mickiewicza
c) swojej sytuacji jako biskupa warmińskiego

Komentarz:
W bajce Ptaszki w klatce Krasicki czyni aluzję do sytuacji Polski będącej pod zaborami. Rozmowa, którą toczy para czyżyków, dotyczy istoty wolności. Starszy z ptaszków, zamknięty w klatce głośno wzdycha i ubolewa nad własnym losem. Drugi, młodszy, dziwi się przyczynie smutku kolegi, bo klatka jest wygodna, ciepła i sucha. Starszy ripostuje, że nie sposób docenić uroków pełnej niewygody i niebezpieczeństw wolności, gdy się urodziło w klatce. Bajka ta ilustruje dwie podstawowe postawy Polaków wobec zaborów: jedni rozpamiętują i wciąż rozpaczają nad utraconą wolnością, drudzy cieszą się spokojem, uważając, że z każdej sytuacji można czerpać korzyści. Autor nie wskazuje, którą z postaw uważa za słuszną, jednak dosadnie ją sugeruje.

 

Odpowiedzi:

1. Odpowiedź: c
2. Odpowiedź: c
3. Odpowiedź: b
4. Odpowiedź: a
5. Odpowiedź: c
6. Odpowiedź: b
7. Odpowiedź: b
8. Odpowiedź: c
9. Odpowiedź: b
10. Odpowiedź: b
11. Odpowiedź: b
12. Odpowiedź: c.
13. Odpowiedź: a.
14. Odpowiedź: b.
15. Odpowiedź: b.
16. Odpowiedź: a.
17. Odpowiedź: a.
18. Odpowiedź: b.
19. Odpowiedź: a.
20. Odpowiedź: a.

Zobacz:

TEST z wiedzy o oświeceniu z komentarzem cz. 2

Oświecenie – Test 1

Oświecenie – Test 2

Oświecenie – Test 3

Oświecenie – Test 4

Oświecenie na maturze

Oświecenie – życiorys kultury

Oświecenie w skrócie TABELA

Jakie prądy literackie zdominowały polskie oświecenie?