MŁODA POLSKA – TABELA
Ta epoka w Polsce to: czas współtrwania dwu epok historycznoliterackich – już schyłkowego pozytywizmu i rodzącej się Młodej Polski; jeszcze w roku 1890 ukazuje się w wydaniu książkowym największe dzieło polskiego pozytywizmu – Lalka Bolesława Prusa; 1891 – pierwsza seria Poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera – całkowicie młodopolskiego tomu poetyckiego; początek XX wieku – pozytywizm jako prąd wymiera, Młoda Polska panuje jeszcze przez dziesięciolecie; wybuch i zakończenie I wojny światowej w 1918 – koniec Młodej Polski.
Nazwa
Młoda Polska – z cyklu artykułów Artura Górskiego, który porównał nowy ruch literacki do ruchów zachodnich, zwłaszcza do tzw. Młodych Niemiec i Młodej Francji.
Neoromantyzm – „nowy romantyzm”, w związku z literackim nawrotem do romantycznych motywów i środków obrazowania.	Modernizm – podkreśla europejskość polskiej twórczości tamtych czasów – jej bezpośredni związek z zachodnimi prądami artystycznymi.	Symbolizm – podobnie jak w Europie poprzez nawiązanie do symbolu w sztuce tamtych czasów.
Ważne daty
1891 – Kazimierz Przerwa Tetmajer, Poezje – seria I 1898 – Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży 1899 – Stanisław Przybyszewski, Confiteor 1900 – Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni 1901 – Stanisław Wyspiański, Wesele 1904-1909 – Władysław Stanisław Reymont, Chłopi 1905 – rewolucja w Rosji i zaborze rosyjskim 1906 – strajk szkolny we Wrześni 1914 – wybuch I wojny światowej 11 listopada 1918 odzyskanie przez Polskę niepodległości
Trzy epoki XIX wieku
Romantyzm mistycyzm, spirytualizm, irracjonalizm motyw szatana i postaci nadprzyrodzonych rozczarowanie wiedzą indywidualizm, kult jednostki kult poety – wyobcowanego wieszcza poezja i dramat w literaturze ludowość kult walki, buntu, konspiracji	Pozytywizm realizm, racjonalizm agnostycyzm – nie wykraczajmy poza to, co można zbadać nauka, wiedza, scjentyzm utylitaryzm, postulat użyteczności sztuki, organicyzm misja poety służącego społeczeństwu proza dominuje w literaturze wieś polem pracy u podstaw kult pracy	Fin de siècle okultyzm, parapsychologia, intuicjonizm motyw szatana i satanizmu rozczarowanie cywilizacją, postępem techniki teoria Nietzschego o nadczłowieku kult artysty, hasło: „sztuka dla sztuki” poezja i dramat wracają po czasach eksplozji powieści ludomania bunt, temat wyzwolenia
Teoretycy epoki
Stanisław Przybyszewski Człowiek legenda – uosobienie epoki, jej duchowy przywódca; Miejsce działania – Kraków; Główne dzieło – Confiteor – wykładnia ideologii modernizmu i kultu artysty i sztuki; Barwna osobowość, skandalista, propagator europejskich postulatów w Polsce. Stanisław Brzozowski Ważny krytyk literacki Młodej Polski, także powieściopisarz, niezwykle wykształcony i bardzo pracowity; Miejsce działania – Warszawa; Ważne prace – Kultura i życie, Legenda Młodej Polski; Brzozowski do dziś pozostaje wzorem myśliciela – genialnego niezważającego na niedostatek, biedę i kłopoty osobiste; Ofiara skandalu – niesłusznie oskarżony o szpiegostwo na rzecz caratu. Artur Górski Teoretyk epok, krytyk literacki, wróg filisterstwa, utylitaryzmu sztuki; Miejsce działania – Kraków; Ważna praca – Młoda Polska – cykl artykułów, manifest programu nowej epoki, źródło nazwy. Miriam – Zenon Przesmycki Krytyk, tłumacz, propagator ideologii młodopolskiej; Zagorzały przeciwnik pozytywizmu, redaktor i wydawca pism Chimera; Miejsce działania – Kraków; Odkrywca i propagator poezji Norwida.
Ważne w kulturze polskiej
Etos inteligencki Inteligencja to klasa ludzi wykształconych, którzy zarabiają na życie, korzystając ze swojego umysłu, wiedzy. Inteligencja jako klasa społeczna w Polsce kształtuje się właśnie w drugiej połowie XIX wieku. Odegra ogromną rolę – według ówczesnych publicystów i ideologów to właśnie na inteligencji ciąży moralny obowiązek służby narodowi. Zespół niepisanych norm obowiązujących tę grupę społeczną w Polsce to właśnie etos inteligencki. Znajdziemy w jego obrębie postulaty bezwzględnej uczciwości, walki o prawdę, wreszcie ograniczania własnych korzyści na rzecz dobra ogółu. Postacią symbolizującą inteligencję wypełniającą misję jest Tomasz Judym – bohater Żeromskiego. Etos inteligencji wyrasta z etosu szlacheckiego, rycerskiego – inteligencja to przede wszystkim zubożała szlachta, która po utracie majątków, by się utrzymać korzystała – z wykształcenia.
Nietzscheańska teoria nadczłowieka Nietzscheański kult jednostki ponadprzeciętnej, wybitnej, ponad prawem moralnym dotarł i do Polski głównie za sprawą Przybyszewskiego i dotyczył modernistycznych koncepcji artysty. Sztandarowym przykładem – Confiteor Stanisława Przybyszewskiego, gdzie artysta uznany zostaje za „pana panów” i jednostkę zwolnioną z wszelkich społecznych obowiązków. Modne i obowiązujące w kręgach twórczych staje się hasło sztuka dla sztuki – czyli postulat odrzucenia jakiegokolwiek utylitaryzmu na rzecz tworzenia dla samej idei twórczej.
Ludomania To kolejne specyficznie polskie zjawisko. Pod koniec wieku – zwłaszcza w Krakowie, w kręgach elit kulturalnych – pojawia się wielka tendencja, czy nawet moda, na wieś i chłopów – którzy stają się obiektem wielkiej fascynacji ludowością. Owocuje to między innymi: serią małżeństw przedstawicieli elit z chłopkami; powstaniem setek utworów literackich opiewających życie wsi; zalewem obrazów o tematyce wiejskiej; wreszcie pojawieniem się motywów folklorystycznych we wzornictwie. Wynikiem mody są dwa arcydzieła. Po pierwsze Wesele Stanisława Wyspiańskiego, w którym kanwą wydarzeń staje się właśnie ślub poety Lucjana Rydla, a jednym z podstawowych tematów jest pytanie o wartość ludomańskiego mitu o jedności i porozumieniu społeczeństwa. Po drugie zaś nagrodzeni Noblem Chłopi Władysława Reymonta – panorama wiejskiej kultury, jej dogłębna socjologiczna i artystyczna analiza.
Filozofia franciszkańska Nurt kulturowy postulujący prostotę ducha i ciała, „pogodzenie z Bogiem”, pokorę, dobroć i życzliwość względem świata i bliźnich – ideologię głoszoną przez świętego Franciszka. Twórcy zwrócili się ku tej koncepcji jakby w odwrocie od dekadentyzmu i w poszukiwaniu uspokojenia duchowego. Do nurtu franciszkańskiego w literaturze zaliczane są późne utwory Jana Kasprowicza, a także niektóre wiersze Leopolda Staffa.
Twórcy Młodej Polski
Jan Kasprowicz (1860-1926) – autor Sonetów z chałupy, Krzaku dzikiej róży, Hymnów Jeden z najważniejszych poetów epoki. Urodził się w rodzinie chłopskiej. W dzieciństwie zaznał biedy – opisał ją w Sonetach z chałupy. Krzak dzikiej róży był przełomem modernistycznym w jego poezji. Hymny to największy poetycki wyraz buntu wobec Boga, apokaliptyczna wizja końca świata. Poeta odniósł sukces i stał się poważanym twórcą. W pierwszych latach XX wieku odsunął się od życia literackiego i zamieszkał w słynnej Harendzie, willi pod Zakopanem. Pogrzeb poety w roku 1926 był wielką uroczystością, na którą zjechały się tysiące ludzi z całej Polski.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940) – autor wierszy modernistycznych i gawęd Na skalnym Podhalu Najpopularniejszy poeta modernizmu – w swojej twórczości utrwalił piękno Tatr, tworzył erotyki, poezję o nastroju dekadenckim. Jego wiersz Koniec wieku XIX stał się manifestem ideologii epoki. Wiersze Nie wierzę w nic, Evviva l’arte, Hymn do Nirwany – wyrażają nastroje epoki. Potomek starego, choć podupadłego i zubożałego, rodu szlacheckiego mającego swą siedzibę w Ludźmierzu koło Nowego Targu. Był zapalonym taternikiem i wielbicielem gór. Przemierzył w Tatrach niejedną naprawdę trudną wspinaczkową drogę. Tetmajer umarł w czasie II wojny światowej.
Tadeusz Miciński (1873-1918) autor tomu liryków pt. W mroku gwiazd Polski poeta zafascynowany ezoteryką i demonologią. Autor dramatów ekspresjonistycznych. Jego poezję cechują gnoza, motyw szatana, ekspresjonizm. Jego poezja jest nowatorska i oryginalna na tle epoki – m.in. przez elementy ekspresjonizmu.
Leopold Staff (1878-1957) – poeta trzech pokoleń Na czas Młodej Polski przypada początek jego poetyckiej kariery, która ma miejsce także podczas dwudziestolecia międzywojennego i pierwszych lat po II wojnie światowej. Przeszedł kolejne etapy: nietzscheanizmu, pesymizmu dekadenckiego, franciszkanizmu – po klasycyzm. Autor znanych wierszy: Kowal, Deszcz jesienny, Curriculum vitae, Przedśpiew. Poeta nie przyjął w swym życiu dekadenckiego światopoglądu – okazał się w końcu poważanym poetą klasykiem.
Stanisław Wyspiański (1869-1907) – najważniejszy dramaturg Młodej Polski Autor koncepcji teatru ogromnego – reformator polskiego dramatu. Twórca teatru symbolicznego i poetyckiego. Wybitny scenarzysta, malarz, poeta. Ulubione tematy: antyk, Kraków, historia Polski. Najważniejsze dzieła: Wesele, Noc listopadowa, Wyzwolenie, Warszawianka. Dzieła malarskie – cykl Macierzyństwo, portrety dzieci, witraże. Twórca, który podejmował tematy wyzwolenia narodowego. Twórca w duchu neoromantyzmu – w największym stopniu spośród artystów epoki.
Gabriela Zapolska (1857-1921) – aktorka, która przeszła do historii jako autorka dramatów Skandalistka, barwna postać epoki związana ze Lwowem i z Zakopanem. Autorka Moralności pani Dulskiej – dramatu będącego atakiem na kołtunerię i zakłamanie. W teatrze twórczyni dramatów naturalistycznych.
Stefan Żeromski (1864-1925) – pisarz, który debiutował w epoce, lecz autorytet i sławę zdobył w okresie międzywojennym. Związany z Kielcami i Warszawą. Do 40. roku życia Żeromski nie mógł poświęcić się wyłącznie pracy twórczej, bo musiał zdobywać środki na utrzymanie. Był korepetytorem, guwernerem, prywatnym nauczycielem, bibliotekarzem. Autor ważnych polskich powieści: Popiołów, Ludzi bezdomnych, Przedwiośnia. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został uhonorowany przez państwo – otrzymywał stałą pensję wypłacaną z kasy prezydenta i mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie.
Władysław Stanisław Reymont (1867-1925) – drugi polski noblista w dziedzinie literatury Autor najważniejszej powieści polskiej o wsi – Chłopów. Autor Ziemi obiecanej – powieści o rodzącym się kapitalizmie i mieście Łodzi.

 

Tabela lektur

 

Rozdzióbią nas kruki, wrony…, Stefan Żeromski

Opowiadanie

Temat:
Tragiczna śmierć powstańca Winrycha – w asyście stada wron, z przykrym epizodem – chłop z pobliskiej wsi grabi rzeczy bohatera, tym samym odziera go nie tylko z butów- ale z heroizmu

Pisarz podejmuje temat przyczyn upadku powstania styczniowego, postawy chłopów wobec powstania.

Co jest ważne

• opowiadanie można określić jako jednocześnie naturalistyczne i symbolistyczne
• scena śmierci jest sceną symboliczną – obrazuje klęskę powstania, deheroizację bohatera
• Chłop przedstawiony jest jako prawdziwa ludzka bestia – jest pozbawiony uczuć wyższych. Winą za to pisarz obarcza izolujące się od chłopstwa klasy posiadające – jest to też odpowiedź na pytane o przyczyny klęski powstania.
• naturalizm ujawnia się w opisie śmierci ataku wron na człowieka i konia, w relacji z obdzierania zwłok powstańca przez chciwego chłopa

Co pisać z czym kojarzyć

• ujęcie Żeromskiego jest kontrastowe wobec noweli Gloria vicits, Elizy Orzeszkowej, z którym może zostać zestawione, warto wówczas porównać tytuły – optymistyczną wymowę „ chwała zwyciężonym” z pesymistyczną wizją: „ rozdzióbią nas kruki i wrony”
• opowiadanie wpisuje się w krąg tematów o powstaniach polskich – do innych należy Noc listopadowa i Warszawianka Wyspiańskiego ( listopadowe ) Nad Niemnem. Gloria victis – Orzeszkowej, Wierna rzeka Żeromskiego ( styczniowe)

 

Ludzie bezdomni, Stefan Żeromski

Powieść społeczna i modernistyczna

Temat

• Powieść o młodym idealiście, Tomaszu Judymie, który, choć pochodzi z biednej rodziny, dzięki wsparciu ciotki kończy studia medyczne i zamierza poświęcić życie lekarskiej służbie potrzebującym.

Co jest ważne:

• Bohater – jego nazwisko stało się symbolem społecznikowskiego idealizmu, poświecenia prywatnego życia idei. Jest postacią idealisty bezkompromisowego twierdzi, że człowieka obdarzonego misją nie stać na własne życie.
• Podobieństwa Judyma do bohatera romantycznego – przy pozytywistycznej wymowie idei społecznikostwa stanowi to ciekawe połączenie
• Tragizm Judyma – coś musi poświęcić – albo własne szczęście, albo wierność misji ( jest tu podobny do Konrada Wallenroda)
• interpretacja tytułu – tytułową bezdomność interpretujemy na dwa sposoby.

Dosłownie dotyczy ludzi ubogich, nędzarzy – warszawskich biedaków z Krochmalnej, chłopów z podcisowskich Mękarzyc. To ludzie albo dosłownie bezdomni, albo tak ubodzy, że bezdomności bliscy

Przenośnie – bezdomność możemy odczytać jako wieloznaczną metaforę sytuacji bohaterów w świecie i w sferze idei.Tytułowe wyrażenie można też odczytywać w kontekście wyrzeczenia się przez Judyma życia domowego i rodzinnego, niemożności zbudowania miłosnego szczęścia.

• Pisarz zastosował w Ludziach bezdomnych wielogłos narracyjny. Jest tu trzecioosobowy narrator główny, lecz także narrator pierwszoosobowy – Joasia jako autorka pamiętnika. Część zdarzeń przekazana jest „ oczami „ boahaterów.

Co pisać z czym kojarzyć?

• z symbolizmem – w powieści znajdujemy, pozostające na marginesie akcji, rozdziały wręcz poetyckie, o charakterze symboliczno-impresjonistycznym: Rozdarta sosna i Przyjdź. Symboliczną wartość mają tez wspomniane tu dzieła sztuki – antyczna Wenus z Milo i obraz Chavanesa – Ubogi rybak.
• Z gatunkiem powieści modernistycznej – Ludzie bezdomni są powieścią społeczną, ale też próbą powieści modernistycznej – o otwartej kompozycji, subiektywizacji narracji, synkretyzmem gatunkowym, epizodyczności akcji,
• Z typową dla Żeromskiego filozofią nadawania utworom tytułów znaczących – Ludzie bezdomni, Siłaczka, Przedwiośnie,
• Z Siłaczką – nauczycielka Stasia Bozowska to druga bohaterka – społecznica prozy Żeromskiego, postać symboliczna w polskiej kulturze

 

Chłopi, Władysław Stanisław Reymont

Powieść – epopeja chłopska

Temat
Na tle czterech pór roku Reymont przedstawił życie podłowickiej wsi.. W ramach jednego roku zamknął wszystko, co stanowi treść życia chłopów: pracę na roli i w obejściu, praktyki religijne, wesela, pogrzeby, wieczornice, zabawy w karczmie. Osią główną są dzieje rodziny gospodarza Boryny, który poślubia młodą żonę – a ta nie stroni od flirtów i zdrady męża. Na tym pozornie banalnym szkicu powstała wielka panorama wsi XIX wieku – ale i uniwersalnej ponadczasowej.

Co jest ważne

• Nad powieścią Chłopi Reymont pracował od roku 1899 do 1908. W latach 1902 – 1909 ukazywała się w odcinkach w Tygodniku Ilustrowanym. To prawdziwe arcydzieło, za które w 1924 r. pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla.
• Reymont potrafił opisać wieś i mentalność chłopa ponad czasem i terytorium – jego obraz dotyczy uniwersum, wsi nie tylko polskiej, jego przekaz zrozumiały jest dla Europejczyków – a przy tym zachowuje i ukazuje wiejski folklor. Za to został nagrodzony Noblem
• Oblicza narracji – narrator to w opisach zdarzeń albo realistyczny obserwator, albo wiejski gaduła przyjmujący konwencje gwarowe, a w opisach przyrody i liturgii kościelnej młodopolski stylizator
• Wielkim osiągnięciem Reymonta jest wyjątkowo umiejętne zastosowanie elementów gwary. Nie jest to jednak gwara dająca się ściśle zlokalizować, lecz stworzona przez pisarza „gwara ogólnochłopska” oparta na zachodnich dialektach Polski centralnej. Odpowiadała ona idealnie duchowi języka ludowego.

Co pisać z czym kojarzyć?

• powieść łączy w sobie elementy realizmu, naturalizmu i impresjonizmu. Jej konstrukcja jest bardzo przejrzysta – każdy z tomów opisuje życie wsi Lipce w czasie jednej pory roku.
• Chłopi to niezwykle sumienny opis chłopskiego życia, wiejskiej obyczajowości i pracy, a zarazem wspaniały przegląd chłopskich „typów” społecznych i osobowościowych.
• Z naturalistycznym ujęciem. Reymont przedstawia biologiczne, bytowe uwarunkowania działań bohaterów.. Kładzie nacisk na ich związek z prawami i rytmem przyrody – przykładem jest postępowanie Jagny, która w swoim erotyzmie idzie za instynktem natury, poddaje się prawu bez analiz norm czy obyczajowości.
• Z mitologizacją – bohaterowie nabierają niekiedy znamion wielkich postaci eposu homeryckiego – ucieleśniają przeznaczenie, tragizm ludzkiego losu, podobnie jak w micie obserwujemy archetypowe zachowania – walkę o władzę i kobietę miedzy synem a ojcem, podobnie jak w eposie – scenę batalistyczna ( bitwa o las)
• Słynna i symboliczna jest scena ostatniego siewu Boryny. Zdaje się on w niej powtarzać pierwotny gest stworzenia, misterium nieskończonego następstwa narodzin i śmierci. Jest to jedna z najważniejszych scen śmierci w polskiej literaturze.

 

Moralność Pani Dulskej, Gabriela Zapolska

Tragifarsa naturalistyczna

Temat:
Historia mieszczańskiej rodziny, której głową jest Dulska – symbol fałszu, kołtunerii mieszczańskiej. Głosi wysokie prawdy moralne, przymyka oko na romans syna ze służącą, by przytrzymać go w domu, a gdy służąca zachodzi w ciążę – opłaca jej odejście i milczenie.

Co jest ważne:

• naturalizm: Konstruując bohaterów, autorka bierze pod uwagę ich uwarunkowania genetyczne i środowisko, w jakim się wychowali. Wskazuje darwinowskie prawo walki o byt – jako podstawową regułę określającą działania bohaterów
• W dramacie Zapolskiej obserwujemy klęskę jednostek wrażliwych, słabych, które zostają zdominowane, „pożarte” przez silniejsze
• Sztuka Zapolskiej daje potomnym dokładny obrazek obyczajowy miejskiego życia końca wieku XICX
• Już w podtytule, który brzmi: Tragifarsa kołtuńska, autorka zaakcentowała celowe zestawienie w utworze cech komedii i tragedii – wynikające z przekonania naturalistów, że gatunki te stanowią dwa różne aspekty tych samych sytuacji życiowych.

O czym pisać z czym kojarzyć?

• Romans panicza ze służącą i efekt w postaci niechcianej ciąży to dość popularny motyw romansów. W ambitniejszej formie wykorzystała go Zofia Nałkowska w Granicy – dziejach Justyny i Zenona.
• Sztuka Zapolskiej wywołała skandal – uderzała bowiem w mieszczaństwo i drwiła z głoszonych przez te klasę wartości
• Dulscy są przykładem literackiej rodziny – autorka podejmuje też temat wychowywania dzieci i kształtuje oryginalny typ męża – pantoflarza. Dulski manifestuje swoją dezaprobatę wobec żony kompletnym milczeniem,
• Całkiem liczne są elementy komediowe – choćby w konstrukcji postaci Dulskiego i jego „spaceru” na Kopiec Kościuszki.
• Moralność pani Dulskiej – to tytuł ironiczny – naprawdę utwór piętnuje brak moralności postaci.

 

Wesele, Stanisława Wyspiańskiego

Rrealistyczno-symboliczny dramat narodowy

Temat
Wesele poety z chłopką staje się inspiracją do podjęcia kilku wątków tematycznych:

• ludomanii i jej wartości
• oceny dwóch klas społecznych: chłopstwa i inteligencji
• weryfikacji polskich mitów narodowych
• roli i wagi poezji
• oceny możliwości zrywu narodowego – gotowości społeczeństwa do podjęcia takiej próby
• obecności mitów romantycznych w polskiej świadomości

Co jest ważne

• Powstanie Wesela związane jest z rzeczywistym weselem Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce w podkrakowskich Bronowicach 20 listopada 1900 r. , a gościł tam Wyspiański.
• Dramat powstawał od końca listopada 1900 r. do marca 1901 r. Można więc powiedzieć, że Wyspiański spisywał wrażenia na gorąco.
• Ocena chłopów: w świetle utworu są wciąż chciwi, egoistyczni, zapatrzeni we własną wieś i zagrodę – Jasiek zgubił złoty róg, bo sięgał po swoją czapkę z piór, i tym zaprzepaścił cały zryw.
• Ocena inteligencji: są słabi, sztuczni, bierni. Wciąż pamiętają o klasowej różnicy a ich ludomania to tylko poza.
• Ważną rolę odgrywa w dramacie poezja – to ona jest siłą sprawczą przywołującą zaświaty.
• Wesele to dramat realistyczno-symboliczny, czyli rozgrywający się na dwóch płaszczyznach:
  realistycznej i symbolicznej. jako dramat realistyczny przypomina jasełka i dotyczy realnego wesela, jako dramat symboliczny skupia się na wizycie gości z zaświatów.
• Wesele to najważniejsze polski dramat symboliczny.
• symboliczne przedmioty ważne dla wymowy utworu – złoty róg, podkowa, sznur, pawie pióra, chochoł.
• Finałowa scena chocholego tańca jest symbolem ogólnego marazmu i bezwładu.

Co pisać z czym kojarzyć?

• wymowa utworu jest pesymistyczna – Wyspiański przedstawia obie warstwy społeczne jako nieprzygotowane do czynu za ojczyznę
• pozostawia nadzieję – symbolika chochoła, to idea martwej róży która rozkwitnie na wiosnę
• wykorzystuje mit agrarny – czyli powracającej po zimie wiosny, która niesie nadzieję
• jest arcydziełem kompozycyjnym – wiele maksym z Wesela przeszło do języka potocznego
• jest dziełem neoromantycznym – w wizyjności, nawiązaniach do Dziadów, temacie wolności i poezji Wyspiański powraca do najważniejszych tematów romantycznych
• utwór wieńczy taniec (tu chocholi) – jak w Panu Tadeuszu (polonez) jak w Tangu (tango)

Zobacz:

Młoda Polska – przegląd najważniejszych lektur

https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c165-modernizm/mloda-polska-zestawienie

Młoda Polska – charakterystyka epoki

https://aleklasa.pl/liceum/c335-wiedza-w-tabelach/mloda-polska-datownik