Samotność – przedstaw motyw, ilustrując wypowiedź przykładami tekstów kultury z różnych epok.

Samotność – przedstaw motyw, ilustrując wypowiedź przykładami tekstów kultury z różnych epok.

Komentarz

Temat jest bardzo szeroki. Samotność to jeden z najczęściej pojawiających się w literaturze i sztuce motywów. Nawet jeśli nie jest bezpośrednim przedmiotem twórczej refleksji, pojawiać się może jako wątek poboczny, tło dla głównej koncepcji dzieła. Przykładów należy szukać w utworach wszystkich epok, ponieważ jest to zagadnienie uniwersalne i ponadczasowe. Na początku warto zastanowić się nad samym rozumieniem słowa „samotność”, gdyż zakres jego pojmowania bywa różny.

 

Inne możliwości sformułowania tematu:

• Samotność, cóż po ludziach… – zaprezentuj najciekawsze, Twoim zdaniem, portrety samotników w literaturze.

• Samotność jest przyjemnością dla tych, którzy jej pragną i męką dla tych, którzy są do niej zmuszeni – rozważ słowa Władysława Tatarkiewicza, odwołując się do dowolnych przykładów literackich.

• Samotność twórcy – człowieka i artysty. Rozważ problem, odwołując się do wybranych dzieł i biografii autorów.

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu
Postawienie pytania: czym jest samotność? Niejednoznaczność pojęcia

Kolejność prezentowanych argumentów

• samotność wynikająca z poczucia inności, wyobcowania – omówienie różnych realizacji
• samotność z wyboru
• samotność w sztuce

Wnioski
Ze względu na szeroki zakres, w tak krótkiej prezentacji temat można najwyżej zasygnalizować. Samotność ma wiele twarzy.

 

Strategie wstępu

Wariant 1

Zacznij od refleksji dotyczącej samego słowa: samotność. Co przez nią rozumiesz? Czy można zróżnicować pojęcia samotności i osamotnienia? Samotność wydaje się być bardzo indywidualnym, głębokim odczuciem wewnętrznym, niezwiązanym z obecnością lub brakiem innych, bliskich nam ludzi. Na pewno znane Ci są choćby takie sformułowania jak: „samotność w tłumie” czy „samotność we dwoje”. Z drugiej strony, człowiek osamotniony przez innych niekoniecznie musi czuć się samotny. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że osamotnionym się BYWA, a samotnym się JEST?

Zadaj sobie pytanie, czy pojęcie samotności można wartościować? Czy istnieje „dobra” i „zła” samotność? Czasami bywa ona przecież konsekwencją świadomego wyboru pewnej drogi życiowej, częściej jednak jest najbardziej niesprawiedliwą karą, jaka może spotkać człowieka, karą za odmienność. Samotny jest i ten, kto doświadcza niezrozumienia lub wręcz odrzucenia ze strony innych, i ten, kto sam, pod presją czynników zewnętrznych, skazuje się na „wewnętrzną emigrację”.

Wariant 2

Powołaj się na nazwiska kilku wybitnych twórców – pisarzy, poetów, artystów, uczonych, filozofów. Dlaczego tak często byli skazani na samotność? Czy może świadomie ją wybierali? Norwid przez całe życie doświadczał samotności – i jako człowiek, i jako twórca. Odrzucany, niespełniony, niedoceniany, został „odkryty” dopiero po latach. Całkiem samotny w swej wielkiej idei był Kopernik. Schopenhauer – którego wielkie dzieło nie znalazło ówcześnie żadnego oddźwięku – dobrowolnie poddał się odosobnieniu, rozgoryczony i zagniewany na świat i ludzi. Wreszcie, Franz Kafka, dla którego samotność stała się głównym, poza pisaniem, doświadczeniem. Na pewno znajdziesz też dużo własnych przykładów.

Wariant 3

Zadaj sobie pytanie o samotność egzystencjalną, która jest przecież doświadczeniem każdego człowieka. Z nią się rodzimy i z nią umieramy. To doświadczenie nie tylko pojedynczego człowieka, ale też i całej ludzkości. Jesteśmy bezradni i zagubieni wobec tajemnic bytu i nieskończoności. Jesteśmy samotni w naszym wewnętrznym świecie. Przeżywając sztukę, obcując z literaturą, doznajemy pewnego ukojenia, odnajdujemy bowiem w innych swoje najgłębsze odczucia i doznania. Z drugiej jednak strony zdarza się, że kiedy kontemplujemy piękno, rodzi się w nas tęsknota, która dodatkowo tę naszą samotność potęguje. Uczucia te, często tak ulotne i nieuchwytne, pięknie wyraża poezja. A najwięksi twórcy i filozofowie głowili się i wciąż się głowią nad tajemnicą ludzkiej egzystencji, której nieodłącznie towarzyszy samotność.

 

Strategia rozwinięcia

Samotność niejedno ma imię

Rodzajów i typów samotności jest bardzo wiele.

• Listę samotników może z pewnością otwierać Hamlet – prototyp wielu późniejszych postaci literackich. Temu Szekspirowskiemu bohaterowi towarzyszy uczucie „przyjścia nie w porę”. Zagłębiony w swoim hermetycznym świecie, zamyka się przed innymi tak, że mają go za szaleńca. W duszy jego rozgrywa się prawdziwy dramat, ale nikt nie ma do niej dostępu.

• Kopalnię bohaterów głęboko i boleśnie odczuwających swą inność i nieprzystosowanie stanowi literatura romantyczna. Romantycy wskrzesili świat ­Szekspirowski także w konstrukcji bohatera. Życie bohatera romantycznego określone jest przez samotność, poczucie wyobcowania, wrażliwość i bunt wobec świata. Samotny jest Giaur, nikt nie zna jego imienia, ani przeszłości. Z perspektywy Turków-muzułmanów, „giaur” oznacza po prostu innowiercę. Jego wyobcowanie jest o tyle silniejsze, że przebywa on wśród ludzi obcych sobie pod względem kultury i wyznania. Z drugiej strony – bohater uciekając od ludzi, sam narzuca sobie swoją samotność, odsuwa się od innych i świata, nie akceptuje go takim, jakim jest. Jego postawa to ucieczka w odosobnienie wraz z zemstą, miłością i rozpaczą, to także zaakcentowanie indywidualności, wielkości własnych uczuć i wolności jednostki.

• Samotny jest Werter w swoim buncie wobec konwenansów i niszczącym uczuciu do Lotty. Indywidualizm romantyczny sprzyjał poczuciu odrębności i wyizolowania jednostki, poczuciu „wyrastania ponad tłum”.

• Samotność Konrada Wallenroda polega nie tylko na zrezygnowaniu z miłości i życia rodzinnego w imię wyższej idei, ale i na podjęciu szczególnego zadania, które łączy się z głębokim zobowiązaniem moralnym. Tą drogą bohater skazuje się na wewnętrzną odrębność, na ciągłe skrywanie swych prawdziwych myśli i uczuć, na stały konflikt sumienia.

• Na czym innym polega samotność Gustawa-Konrada z Dziadów. W części III jest to samotność buntownika obdarzonego potęgą uczuć. Indywidualny bunt przeciw Bogu to efekt romantycznej mocy, wiary we własne posłannictwo, ale też szalony akt rozpaczy. W części IV jest to samotność nieszczęśliwego kochanka. Ogrom uczuć czyni jego miłość i cierpienie niezrozumiałymi dla innych, bohater szuka więc przyjaciół w świecie natury. Cierpienie duszy graniczy tu z obłędem. Dramat Gustawa polega na emocjonalnym opętaniu.

• Jeszcze inna wydaje się być samotność Kordiana. Jego desperacka decyzja pojedynczej walki podyktowana jest niemożnością bycia z tymi, którzy pogodzili się z niewolą. Kordian reprezentuje typ konstrukcji psychicznej, skłonnej do melancholii, kontemplacji, wsłuchiwania się we własne wnętrze.

• Swoją samotność podobnie dotkliwie przeżywa bohater René Chateaubrianda. „Brakowało mi czegoś, aby wypełnić otchłań istnienia” – mówi René. Bohater wciąż „zgłębiał własne serce”. Towarzyszyła mu w tym „bezwarunkowa samotność”, a widok natury, przyroda, wywoływały w nim nieokreślone tęsknoty i przygnębienie. Podobne myśli towarzyszyły zresztą Kordianowi:
  Myśl śmierci z przyrodzenia w duszę się przelewa;
  Posępny, tęskny, pobladły,
  Patrzę na kwiatów skonanie,
  I zdaje się, że mię wiatr rozwiewa
  Chociaż problem samotności, a co za tym idzie, pewien predestynujący do jej odczuwania typ wrażliwości i konstrukcji psychicznej, zastał w znacznej mierze zdominowany przez bohaterów romantycznych, dotykał nie tylko ich.

• Samotny jest Stanisław Wokulski, ponieważ nie przystaje do społeczeństwa, w którym żyje. Wyrasta ponad otoczenie śmiałością planów i rozległością myślowych horyzontów. Samotność Wokulskiego pogłębia dodatkowo jego miłość do Izabeli ­i niemożność identyfikacji z żadną klasą społeczną. Wszędzie jest obcy i odrzucany.

• Samotny jest Tomasz Judym, którego bezkompromisowość w pojmowaniu obowiązków społecznych izoluje go od środowiska lekarskiego, a całkowite poświęcenie się służbie innym skazuje na życie w pojedynkę, odrzucenie miłości i bliskości drugiego człowieka. Taki wybór, w jego przypadku, okupiony jest bolesną rezygnacją.

• Samotny jest bohater Zbrodni i kary Raskolnikow, który świadomie żyje, unikając ludzi, ponieważ sytuuje siebie wśród jednostek wybitnych, które stoją ponad światem i prawem. Później jego alienację pogłębia świadomość popełnionej zbrodni. Jest zupełnie sam ze swoim strachem, wątpliwościami, wyrzutami sumienia. Droga, jaką odbywa od morderstwa do przyznania się do winy, jest także rozpaczliwą próbą ucieczki od tej tragicznej samotności, na którą sam się skazał, popełniając zbrodnię.

• Samotni są bohaterowie utworów Franza Kafki. Beznadziejnie wyizolowani z bezosobowego i bezdusznego społeczeństwa, symbolizują swym położeniem uwięzienie człowieka we wszechświecie, bez możliwości odwołania się do kogokolwiek (Proces, Zamek).

 

Samotność z wyboru

Jest ciężką próbą własnych sił. Jest to wyrzeczenie się wszystkiego dla wzniosłego celu. W średniowieczu spotykamy wiele postaci, które rezygnują z dóbr doczes­nych dla Boga. Jedną z nich jest św. Aleksy. Ten skrajny asceta, szukający poprzez biedę i umartwianie się kontaktu z Bogiem, wyrzeka się rodziny i majątku, by samotnie wybrać się w podróż w głąb własnej duszy szukając zbawienia. Taka postawa wymagała pokory i skromności, unikania chwały i rozgłosu. Odosobnienie ułatwić miało wewnętrzną kontemplację i przybliżyć tajemnicę Boga.

Samotność w sztuce

Równolegle z dziełami literackimi, samotność jako nieuchwytny obraz alienacji pojawiała się w sztuce. Niemożność upostaciowienia samotności prowokuje sztukę do prób przedstawiania jej w sposób rozmaity: od konkretu, poprzez symbol, po malarskie impresje wywołujące u odbiorcy określone stany uczuciowe. W malarstwie religijnym pojawia się często postać Chrystusa na krzyżu – Boga osamotnionego w swoim ludzkim cierpieniu. Także motyw Piety obrazujący martwego Chrystusa na kolanach Boleściwej Matki ukazuje samotność w cierpieniu. Również postacie mitologiczne, tak wszechobecne w malarstwie różnych epok, mogłyby służyć za artystyczny wzorzec samotnego bohatera (samotność przykutego do skały Prometeusza, Syzyf osamotniony w niekończącym się wysiłku, czy tragiczna postać Niobe osamotniona po stracie dzieci). Epoki nowsze, wraz z wkroczeniem impresjonizmu i symbolizmu, starając się wyrazić to, co niewyrażalne, mogły sugerować treści wywołujące subiektywność uczuciową, przeżywany przez ludzką psychikę obraz duszy. W takiej wizji malarskiej w recepcji odbiorcy da się zmieścić uczucie samotności. Niektóre pejzaże przedstawiające potęgę natury, grozę gór czy oceanów mogą wywoływać stany emocjonalnego niepokoju i uczucie znikomości ludzkiej istoty wobec potęgi wszechświata.

Samotność postaci kobiecych

Spróbuj zbadać, jak literatura przedstawia sylwetki kobiet w kontekście omawianego problemu. Koniecznie powołaj się na następujące pozycje:

• Lew Tołstoj, Anna Karenina – tytułowa bohaterka, to postać prawdziwie tragiczna, a zarazem znakomita kreacja psychologiczna. Wyklęta przez otoczenie, napiętnowana, niezrozumiana.

• Gustav Flaubert, Pani Bovary – samotność głównej bohaterki wynika z rozdźwięku między jej oczekiwaniami a możliwością ich spełnienia.

• Bohaterki prozy Jarosława Iwaszkiewicza (Matka Joanna od Aniołów, Panny z Wilka).

• Maria Kuncewiczowa, Cudzoziemka – zamknięta w wewnętrznym świecie, niespełniona i odgrodzona od życia i ludzi Róża wszędzie jest „cudzoziemką”!

• v Ciekawym tekstem, do którego możesz się odwołać, są Biesy Marii Komornickiej. Po olśniewającej, wiele zapowiadającej młodości, autorka resztę życia zmagała się z obłędem. Utwór przynosi wyjątkowo dramatyczne, introwertyczne zapatrzenie tożsamej z autorką bohaterki we własne wnętrze i próbę zrozumienia samej siebie w konfrontacji ze światem innych. Proza ta poprzez głęboką introspekcję i rozłożenie własnej duszy na najsubtelniejsze atomy, stanowi próbę dotarcia do źródeł alienacji, przezwyciężenia jej i dotarcia do rzeczywistości innych.

 

Strategia zakończenia

Najprostszym sposobem zakończenia jest podsumowanie dotychczasowej wypowiedzi. Możesz też odnieść temat do siebie, spróbować odpowiedzieć na pytanie, dlaczego jest Ci szczególnie bliski itp.

 

Pytania do dyskusji

Jakie znasz utwory liryczne mówiące o samotności?

Proponowana odpowiedź
Samotność, obok miłości i cierpienia, jest chyba najczęstszym tematem, a zarazem źródłem, lirycznej ekspresji twórców wszystkich czasów. To tylko niektóre przykłady:

• Adam Mickiewicz, Sonety krymskie
• Juliusz Słowacki, Smutno mi Boże
• Leopold Staff, Deszcz jesienny
• Bolesław Leśmian, różne wiersze, np. Samotność
• wiersze Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej
• Krzysztof Kamil Baczyński, Samotność

Bibliografia

• William Szekspir, Hamlet
• George Byron, Giaur
• Juliusz Słowacki, Kordian
• Adam Mickiewicz, Dziady (cz. III, IV), Konrad Wallenrod
• Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia
• Johann Goethe, Cierpienia młodego Wertera
• Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
• Gustav Flaubert, Pani Bovary
• Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni
• Lew Tołstoj, Anna Karenina
• Bolesław Prus, Lalka
• Joseph Conrad, Lord Jim
• Franz Kafka, Proces, Zamek
• Maria Komornicka, Biesy
• Maria Kuncewiczowa, Cudzoziemka
• Gabriel Garcia Marquez, Sto lat samotności
• George Orwell, Rok 1984
• Gustaw Herling-Grudziński, Wieża
• Jarosław Iwaszkiewicz, Opowiadania
• Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze
• Antoine Saint-Exupéry, Mały książę

Zobacz:

Samotność – motyw literacki

Samotność – przedstaw motyw, ilustrując wypowiedź przykładami tekstów kultury z różnych epok.

Samotność – czym jest? Twoje rozważania na ten temat poparte przykładami z literatury, filmu, teatru

https://aleklasa.pl/liceum/praca-domowa-w-liceum/wypracowania-z-literatury-xx-wieku-c234-praca-domowa-w-liceum/samotnosc-coz-po-ludziach-a-mickiewicz-twoje-refleksje-o-istocie-samotnosci-i-literackich-samotnikach