Uwielbienie Stwórcy na kartach Biblii i w wybranych późniejszych utworach.
Komentarz
Temat wymaga przekartkowania Księgi Psalmów i niezłej orientacji w poezji. Prawdziwe wyzwanie. Podstawowe pytania, które trzeba sobie zadać: za co biblijni autorzy i późniejsi twórcy chwalą Boga? W jaki sposób oddają Mu chwałę? Za co Mu dziękują? Elementy pochwały Stwórcy mogą zawierać także psalmy dziękczynne i błagalne.
Skup się jednak na Księdze Psalmów i kilku wybranych jej fragmentach.
Powołaj się na autorytety
Psalmy to niepowtarzalne zjawisko kulturowe; ich niezwykłość i wielkość jest porównywana do piramid egipskich, greckiego Partenonu i katedr gotyckich.
- Roman Brandstaetter:
Psalmy (…) są pieśnią ludzi, którzy wiedzieli, kim jest Bóg. - Anna Kamieńska:
Cała „Biblia” owiana jest duchem wielkiej poezji. Ale psalmy to sama poezja, po prostu poezja.
Najliczniejszą grupą są psalmy błagalne, których jest 58. Psalmów dziękczynnych mamy 18, zaś pochwalnych 21.
Pochwały Stwórcy i świata
- Te Deum laudamus (Ciebie, Boga, wysławiamy) – hymn przypisywany św. Ambrożemu
- Pieśń słoneczna św. Franciszka z Asyżu – afirmacja istnienia i świata
- Hymn Czego chcesz od nas, Panie… Jana Kochanowskiego
- Ocalenie Czesława Miłosza
(…) I cała ziemia jest niby poemat.
A słońce nad nią przedstawia artystę.
- Modlitwa Pana Cogito-podróżnika Zbigniewa Herberta – osoba mówiąca w wierszu składa podziękowanie za piękne miejsca, w których dane jej było przebywać, a pobyt tam przyniósł ukojenie i zapomnienie o codziennych troskach.
Panie
dziękuję Ci że stworzyłeś świat piękny i bardzo różny
a także za to że pozwoliłeś mi w niewyczerpanej dobroci swej
być w miejscach które nie były miejscami mojej codziennej udręki (…)
- Urodziny Wisławy Szymborskiej.
Księga Psalmów
Nazwa psalm pochodzi z greckiego i łacińskiego określenia psalmos/ psalmus. Oznacza ona utwór religijny o charakterze poetyckim, wykonywany przy akompaniamencie instrumentów strunowych. Kanoniczny zbiór psalmów liczy 150 takich utworów.
Według legendy autorem większości psalmów miał być uzdolniony poetycko i muzycznie król Dawid. W rzeczywistości są one dziełem różnych autorów żyjących w różnych czasach; ulegały licznym przeróbkom i opracowaniom.
Dzielimy je na:
- pochwalne,
- dziękczynne,
- błagalne,
- pokutne,
- dydaktyczne,
- prorockie.
Tłumaczenia Psalmów
Zbiór psalmów nazywamy psałterzem. Najbardziej znane w polskiej kulturze psałterze to Psałterz floriański, Psałterz puławski oraz Psałterz Dawidów (doskonałe, do dziś wzbudzające podziw tłumaczenia – niekiedy parafrazy – Jana Kochanowskiego). Podobnie jak sonety, także i psalmy są dla poetów i tłumaczy wielkim wyzwaniem. Nazwiska poetów, którzy zajmowali się tłumaczeniem psalmów, mówią same za siebie.
Oprócz Jana Kochanowskiego przekładali je np.:
- Mikołaj Sęp-Szarzyński,
- Franciszek Karpiński,
- Leopold Staff,
- Czesław Miłosz,
- Roman Brandstaetter.
Jak zacząć?
Oczywiście, można rozpocząć ogólną charakterystyką Psalmów. Ta garść wiadomości to właściwie prawidłowy, lecz niezbyt efektowny wstęp – jeśli chcesz więc pójść po linii najmniejszego oporu, proszę bardzo.
Znacznie efektowniej byłoby rozpocząć od zacytowania słów Anny Kamieńskiej czy Romana Brandstaettera, fragmentu wybranego psalmu czy utworu z późniejszej epoki, którego przedmiotem jest pochwała Stwórcy, jak choćby słynnego hymnu Czego chcesz od nas, Panie… Jana Kochanowskiego.
Przykład:
„Cała Biblia owiana jest duchem poezji. Ale psalmy to sama poezja, po prostu poezja” – pisze Anna Kamieńska. Trudno nie podzielać jej entuzjazmu – te utwory, powstałe wieki temu, urzekają swoją prostotą, rytmicznością, kunsztem i bogactwem języka. Piękne są niektóre porównania i przenośnie, nierzadko zapadają w pamięć całe wersy. Pochwała Stwórcy, radość istnienia i podziw dla wszystkiego, co zostało przez Niego stworzone, to wspaniałe tematy. Chyba tylko najmniej samokrytyczni spośród czytających psalmy nie poczują się choć przez chwilę jak niewdzięcznicy.
Przykłady psalmów pochwalnych:
Psalm 95 (94) Wielkiemu Bogu chwała!
(…) przystąpmy z dziękczynieniem przed Jego oblicze,
radośnie śpiewajmy Mu pieśni!
Albowiem Pan jest wielkim Bogiem
i wielkim królem nad wszystkimi bogami (…).
Psalm 96 (95) Śpiewajcie Panu pieśń nową!
(…) Rozgłaszajcie Jego chwałę wśród narodów,
Jego cuda – wśród wszystkich ludów!
Bo wielki jest Pan i godzien wszelkiej chwały,
wzbudza On większy lęk niż wszyscy bogowie! (…)
Psalm 117 (116) Wszystkie narody chwalcie Pana!
Alleluja.
Chwalcie Pana, wszystkie narody,
wysławiajcie Go, wszystkie ludy,
bo Jego łaskawość nad nami potężna,
a wierność Pańska trwa na wieki.
Psalm 148 Niebiosa i ziemio, chwalcie Pana!
Alleluja.
Chwalcie Pana z niebios,
chwalcie Go na wysokościach!
Chwalcie Go, wszyscy Jego aniołowie,
chwalcie Go, wszystkie Jego zastępy!
Chwalcie Go, słońce i księżycu,
chwalcie Go, wszystkie gwiazdy świecące! (…)
Psalm 150 Alleluja!
Chwalcie Boga w Jego świątyni,
chwalcie Go na wyniosłym Jego nieboskłonie!
Chwalcie Go za potężne Jego czyny,
chwalcie Go za wielką Jego potęgę!
Chwalcie Go dźwiękiem rogu,
chwalcie Go na harfie i cytrze!
Chwalcie Go bębnem i tańcem,
chwalcie Go na strunach i flecie!
Chwalcie Go na cymbałach dźwięcznych,
chwalcie Go na cymbałach brzęczących:
Wszystko, co żyje, niech chwali Pana!
Alleluja.
Co w rozwinięciu?
Przeanalizuj budowę kilku wybranych psalmów, powtarzające się w nich słowa, spróbuj określić nastrój i język, którym zostały napisane. Zwróć uwagę na bogactwo sposobów, jakimi można chwalić Boga oraz na różnorodność miejsc, w których można oddawać Mu cześć.
Oczywiście, nie wolno zapomnieć Ci o kontynuatorach tradycji wysławiania wszechmocy i dobroci Stwórcy. To część polecenia zawartego w temacie! Jeżeli brak Ci własnych pomysłów, skorzystaj z naszej krótkiej listy. Część utworów na pewno zdążyłeś już poznać.
Przykład sformułowania
W psalmach jednym z najczęściej powtarzających się słów jest „Alleluja” („Hallelu Jah” – chwalcie Pana) oraz czasownik „chwalić” w drugiej osobie liczby mnogiej trybu rozkazującego. Szczególna rola przypada temu radosnemu wykrzyknieniu w „Psalmie 150”, zamykającym cykl – rozpoczyna i kończy utwór. Budowa psalmów jest staranna i przemyślana, można by nawet rzec – kunsztowna, choć te utwory są bardzo rytmiczne i sprawiają wrażenie prostych. I tak np. „Psalm 150” oparty jest na anaforze – kolejne wersy rozpoczyna czasownik „chwalcie”. W wielu psalmach dużą rolę odgrywają także wyliczenia, np. wszystkich istot stworzonych przez Boga, które powinny być za to wdzięczne i chwalić swego Stwórcę. Boga mają więc wysławiać „góry i wszelkie pagórki, dzikie zwierzęta i bydło wszelakie, starcy wraz z młodzieżą” itd. Jednym słowem – wszyscy i wszystko („Psalm 148”). Emocjonalny charakter tych utworów podkreślają wykrzykniki – w każdym psalmie pochwalnym pojawia się ich co najmniej kilka!
Dominujące uczucia to oczywiście radość, wdzięczność, zachwyt dla dzieł Stwórcy i Jego potęgi. Radosny nastrój pieśni ku czci Boga podkreślają dodatkowo często wymieniane instrumenty muzyczne, kojarzące się z pięknymi, łagodnymi dźwiękami – harfy, cytry, flety. Świat jest wspaniały, a Bóg łagodny i łaskawy dla tych, co przestrzegają prawa. We wszystkich chyba tego typu hymnach mamy do czynienia z wysławianiem zasług Najwyższego, Jego mocy i dobroci. W niektórych silnie uwypuklane jest piękno i rozmaitość świata. Podziękowaniem korzystających na co dzień z tych dóbr i Bożej opieki jest śpiewana pieśń.
Dziełom Boga w całości poświęcony jest Psalm 111 (110) Wielkie dzieła Boże – podniosły, patetyczny, poważny. Wśród wymienionych wielkich zasług Pana znajdują się między innymi te: „(…) jest miłosierny i łaskawy, dał pokarm tym, którzy się Go boją, ustanowił na wieki swoje przymierze, (…) sprawiedliwość Jego trwać będzie zawsze”.
Śledząc pochwały Bożych dzieł i mądrości twórców późniejszych epok, zwróć uwagę na podobieństwa i różnice. Odpowiedz sobie na pytania:
- Czy biblijni autorzy chwalą Boga za to samo, co późniejsi twórcy?
- Czy zmieniły się sposoby budowania tych pochwał?
Jak zakończyć?
Nawiązaniem do współczesności.
Przykład:
Podczas pierwszej lektury psalmów pochwalnych te pieśni wyrażające zachwyt nad światem i dobrocią Boga wydawały mi się mocno przesadzone. Tłumaczyłem to sobie konwencją obowiązującą psalmistów. Dopiero gdy przeczytałem wybrane psalmy kilka razy, zdałem sobie sprawę, że psalmiści mieli rację. Podobnie jak większość moich rówieśników nie dostrzegam na co dzień piękna otaczającego świata. Trudno mi zachwycić się drzewem, jaszczurką czy rzeką. Teraz wiem, że byłbym znacznie szczęśliwszy, gdybym umiał spojrzeć na świat ich oczyma.
Zobacz: