„Nie wszystek umrę”… Zaprezentuj wizję poety i poezji, jaką przedstawia Horacy w swych utworach.
To dość łatwy temat. Najistotniejsze jest w nim polecenie „zaprezentuj”. Musi ono znaleźć odzwierciedlenie w sposobie, w jaki zabierzesz się do pracy. W tego rodzaju tematach masz na ogół do wykonania rolę dość odtwórczą. Nie jest Twoim zadaniem ocenianie wizji poezji Horacego, ani szczególnie uważne jej badanie. Zamiast tego autorzy tematu mówią Ci raczej: „znajdź i zniszcz” niczym oficerowie precyzyjnie określający cel wojennej misji. Twoim zadaniem jest wykrycie tych miejsc w utworach Horacego, które wizję poety prezentują, a następnie przedstawienie ich w Twoim własnym tekście. Tak naprawdę więc do wykonania tego zadania wystarczy Ci w zupełności uważna lektura omawianych w szkole tekstów Horacego.
Nie wszystek umrę – motyw poetyckiej sławy
Autorzy tematu nie przypadkiem już w samym jego sformułowaniu odwołali się do Pieśni 30 Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu ze zbioru III Carmina. To chyba najsłynniejszy wiersz o poezji i poetyckiej sławie w całej historii literatury. Lista literackich doń nawiązań jest bardzo długa. W utworze tym Horacy przedstawia wizję poety prawdziwie świadomego swej sławy – i nieśmiertelności, jaka z niej wynika. Tytułowy „pomnik trwalszy niż ze spiżu” – to właśnie symbol wiecznej poetyckiej chwały. By to uzasadnić, mówiąc bezpośrednio o sobie, przedstawia Horacy w pieśni – bez fałszywej skromności – swe literackie zasługi:
pierwszy przeprowadziłem nurt eolskiej pieśni
od Italów przebiwszy najpewniejszą drogę
Bądź dumna z moich zasług i delfickim laurem
Melpomeno łaskawie opleć moje włosy
Zauważ, że „delficki laur” odnosi się wprost do atrybutów Apolla – boga sztuki. To chyba najlepszy dowód na to, że poeta wysoko ocenia swój kunszt…
Warto zwrócić też uwagę na Pieśń 32 ze zbioru I Carmina, w której poeta zwraca się do „wdzięcznej lutni”:
której pierwszy imał
Mąż z Lesbos sławny, co śród szczęku broni
Albo gdy pewny port mu flotę strzymał
Na cichej toni
– To bezpośrednie odwołanie do mitu o Orfeuszu. Nawiązanie do tego mitu świadczy o religijnej wręcz roli, jaką w starożytności przypisywano wielkim poetom. I – rzecz jasna – o świadomości tego zjawiska w wyobraźni twórczej Horacego. Dla współczesnego czytelnika słowa takie jak słynne „exegi monumentum aere perennius” mogą brzmieć bardzo chełpliwie. Nie jest to jednak pycha – mówienie wprost o własnej wartości i sławie, konkurowanie z bogami, to stały element poezji starożytnej i poetyki klasycznej.
Droga poety
Innym rodzajem odniesienia do mitu orfickiego jest motyw poetyckiej drogi – trwale obecny w twórczości Horacego. Poeta ma świadomość tego, że jego kunszt trwale kształtuje jego życie. Orfeusz żył z poetycką lutnią w ręku – ona stała się jego towarzyszką w doli i niedoli – może nawet jego przekleństwem. Poetyckie powołanie staje się w tym kontekście zarówno darem bogów, jak i trudną powinnością. Przede wszystkim jest jednak stałym elementem życia poety. Tak więc w Pieśni 32 ze zbioru I Carmina mówi Horacy:
Ozdobo Feba i wszem bogom w niebie
Miła, co znoje osładzasz łagodnie,
Bywaj mi, lutnio, ilekroć ja ciebie
Przywołam godnie.
To zaś prowadzi do stoickiego przyjęcia darów losu. W Pieśni 32 O co poeta prosi Apollina ze zbioru I Carmina poeta mówi:
Tym żyć daj, Febie, co mam w pogotowiu,
A w dobrej myśli, a w zupełnym zdrowiu.
Niech z daru twego nie doznam smutnie
Gnuśnej starości bez wdzięcznej lutnie.
Podobne słowa wypowiadał wiele wieków później Jan Kochanowski. Jednym tchem w tej szczególnej modlitwie do Apolla przywołane zostają typowe prośby modlitewne: o dobrą myśl, o zdrowie i prośba poety – o to, by do końca towarzyszyło mu natchnienie. To zarówno świadectwo życiowej równowagi, jak i apollińskiego – harmonijnego – pojmowania sztuki. W ten sposób styl poezji wiąże się nierozerwalnie ze stylem życia poety i wyznawanymi przezeń wartościami.
Horacjańskie pojmowanie sztuki
Dwa powyższe motywy tworzą razem pewną całość. Poezja Horacego jest bowiem szczególnym świadectwem klasycznego rozumienia sztuki. Sztuki apollińskiej – czyli podporządkowanej światłu i harmonii, ściśle odnoszącej się do stoicyzmu i epikureizmu. Sztuki, w której ład i porządek wierszy przeplata się z ładem i porządkiem życia czy natury. To sztuka spokojna i uporządkowana, wynikająca bezpośrednio z wyznawanej przez poetę filozofii umiarkowania i równowagi. Stąd też utwory Horacego są swoistym archetypem klasycyzmu – ponadczasowego nurtu w sztuce, przedkładającego światło nad mrok, uporządkowaną formę nad poetyckie natchnienie i artystyczne szaleństwo. Poeta sam zresztą starał się określić zasady tej twórczości – uczynił to w dziele znanym pod dwoma tytułami: Do Pizonów i Sztuka poetycka. Oprócz Poetyki Arystotelesa jest to najsłynniejsza poetyka antyku, powstała w dodatku w szczytowym okresie sztuki klasycznej. Nurt zwany klasycyzmem nie kończy się jednak wcale wraz ze starożytnością – trwa przez wieki w ewoluującej formie aż do dziś. Reprezentantami klasycyzmu są zarówno poeci starożytni, jak Wergiliusz, Owidiusz czy Propercjusz, jak też twórcy renesansu – Klemens Janicki czy Jan Kochanowski. Klasycyzm to jednak nurt obecny także w sztuce XX wieku – za poetów doń przynależnych uważa się twórców tak różnych jak Leopold Staff, Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert czy Wisława Szymborska. Poeci ci różnią się w wielu kwestiach – wszystkim im jednak jest jakoś bliska wizja poety i poezji zaprezentowana przez Horacego.
Zobacz:
Dialog poezji i filozofii. Przedstaw i nazwij obecne w Pieśniach Horacego elementy filozoficzne.