Sarmatyzm – czy taki zły?
Argumenty przeciwników
- Rozrost przywilejów doprowadził do paraliżu władzy.
- Z braku reform i osłabienia kraju doszło do rozbiorów.
- Wiara w zabobon, a nie kształcenie, to wyraz ciemnoty społeczeństwa.
- Wiek następny – XVIII (Krasicki, Naruszewicz, Niemcewicz) – bardzo krytycznie oceni sarmatyzm.
- Głoszono patriotyzm, bohaterstwo i religijność, a praktykowano pijaństwo, pychę i dewocję, nietolerancję.
Argumenty sympatyków
- Sam ideał sarmatyzmu jest szlachetny i pozytywny.
- To szlachta polska w końcu walczyła o wolność kraju.
- Szlachta popadła w przesadę, ale w wartościach takich, jak tradycja narodu, szacunek do własnej wiary, poszanowanie własnej kultury nie ma nic złego.
- W późniejszych czasach – w XIX wieku – utrwalił się mit Sarmaty szczerego Polaka, walecznego i nade wszystko kochającego ojczyznę (Mickiewicz, Sienkiewicz). Z tego wniosek, że nie wszyscy przedstawiciele szlachty byli pijakami, utracjuszami i egoistami.
- To dzięki szlachcie i tradycji sarmackiej polskość przetrwała zabory.
Jakie utwory wykorzystałbyś w referacie: Inni twórcy na temat sarmatyzmu?
- Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska – szlachcic-Sarmata ukazuje ustrój Polski jako idealny i bardzo dla szlachty (jak i kraju) korzystny; mimowolnie obnaża jednak warcholstwo i brak odpowiedzialności, który cechuje zarówno ten stan, jak i jego samego.
- Satyry Ignacego Krasickiego – ostra krytyka ustroju i wad polskiej szlachty, np. braku zmysłu politycznego (Do króla), pijaństwa (Pijaństwo).
- Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza – Starosta Gadulski, jego żona oraz fircyk Szarmancki to ucieleśnienie wszystkich wad współczesnej autorowi zacofanej, nieoświeconej szlachty.
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza i Trylogia Henryka Sienkiewicza – szlachta jest wyidealizowana, ukazana jako waleczna, honorowa grupa obrońców ojczyzny i patriotów. Jacek Soplica, Kmicic, Zagłoba, – nieobce są im szlacheckie grzechy: pijaństwo, bijatyki, pycha. Ale nade wszystko są wielkimi patriotami, w gruncie rzeczy bohaterami pozytywnymi.
Napisz notatkę o Transakcji wojny chocimskiej Wacława Potockiego.
- Dotyczy wojny z Turkami w 1621 roku, ze zwycięską bitwą pod Chocimiem. W zasadzie utwór jest swobodnym przekładem dziennika prowadzonego przez Jakuba Sobieskiego, uczestnika tej wojny oczywiście, a zarazem ojca króla Jana III.
- Transakcja – znaczy przebieg.
- Na wydrukowanie czekała Transakcja wojny chocimskiej niemal 200 lat!
- Jest to przykład polskiego eposu heroicznego.
- Potocki opisuje rycerską przeszłość Polaków zwyciężających Turków. Dzieło jest bardzo obszerne – liczy kilkaset stron, porusza problem historii stosunków polsko-tureckich, opisuje przygotowanie do bitwy, wreszcie samą bitwę pod Chocimiem.
- Mowa Chodkiewicza – to przykład wyczynu oratorskiego.
- Opis bitwy – jest sceną batalistyczną. Nie brak drastycznych szczegółów. Można powiedzieć, że spełnia postulat szokowania odbiorcy – pełen jest okrucieństwa i naturalistycznych opisów. „Kipią ciepłe wątroby”, „kopije kruszą się w trupach”, „wiązną konie w mięsie”, „w łeb, w pierś, w brzuch gdzie się nada rabią” itd. Jest pełen dynamiki, Potocki używa nagromadzenia onomatopeicznych rzeczowników: trzask, chrzęst, zgrzyt…
Zreferuj wartości utworu
- Opis chwalebnej historii staje się dla autora pretekstem do zestawienia z obecną rzeczywistością. Wyrzuca swoim współczesnym i potomkom bohaterów odejście od ideałów patriotyzmu, rycerstwa, gnuśność i zniewieścienie.
- Wskrzesza i propaguje mit sarmacki w jego pozytywnym wymiarze – by wzbudzić uczucia patriotyczne. W tym sensie utwór ma też cechy tyrtejskie.
- Zawiera charakterystykę wodza – Sarmaty (w pozytywnym znaczeniu). Jest nim hetman Chodkiewicz. Charakterystyka bezpośrednia: cechy takie, jak powaga i dostojeństwo wyglądu, męstwo, mistrzostwo w boju, misja do spełnienia. Charakterystyka pośrednia rodzi się dzięki mowie Chodkiewicza. Aby budzić w Polakach ducha walki, odwołuje się hetman do tradycji sarmackiej, najwyższych wartości (Bóg, ojczyzna), męstwa Polaków. Jest to też popis oratorstwa – mówca wzrusza, przypomina krzywdy doznane przez wroga, kontrastuje portret mężnych Sarmatów z lichymi Turkami.
Transakcja wojny chocimskiej jako poemat zagrzewający do walki za ojczyznę.
Wstęp
Wacław Potocki był głęboko zaangażowany w sprawy dotyczące Polski, jej obyczajów, tradycji. Czasy świetności kraju już mijały. Pojawiły się kłopoty związane z wojnami, stale pogarszającą się sytuacją Polski, wreszcie ze szlachtą nazywającą siebie Sarmatami i oddającą się drobnym przyjemnościom oraz zaprzedającą ojczyznę za wygodne życie. I wtedy właśnie Potocki napisał Transakcję wojny chocimskiej w obawie, że rodacy zatracają ducha rycerskiego i nie kochają już ani ojczyzny, ani Boga tak mocno jak ich przodkowie.
Rozwinięcie
Potocki jako treść swego poematu wybrał jeden z bardziej doniosłych momentów w historii Polski – wojnę chocimską 1621 roku, kiedy wojska polskie pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza, wspierane przez Kozaków, przez cztery tygodnie z męstwem, odwagą i wytrwałością odpierały szturmy kilkakrotnie większej armii Turków pod wodzą Osmana. W chwili zawierania pokoju Polakom pozostała tylko jedna beczka prochu. Potocki skoncentrował się na opisach zachowań rycerskich, wysławiał postawę dzielnego dowódcy – Chodkiewicza, który potrafił tak przemawiać do swych żołnierzy, że ci byli gotowi oddać za ojczyznę życie. Przy okazji Potocki rozlicza się ze społeczeństwem polskim, wyrzuca swą gorycz na obecny stan ojczyzny i wyraża gorącą nadzieję, że Polacy opamiętają się i znów przywrócą Polsce dawną świetność. Przypominając cnotę i męstwo dawnych rycerzy, chciał uświadomić Polakom, że dopóki nie staną w obronie kraju i chrześcijaństwa, dopóty szczęście i Bóg nie będą im sprzyjać.
Zakończenie
W tym sensie Transakcja wojny chocimskiej jest utworem patriotycznym, wzywającym do męstwa, walki o Polskę i za wiarę chrześcijańską. Potocki sugeruje, że Bóg wybrał Polskę pośród wszystkich narodów i przeznaczył ją na przedmurze chrześcijaństwa.
Jaki obraz Sarmatów zawarł Wacław Potocki w swojej poezji?
Wacław Potocki sam Sarmata – Sarmatom poświęcił lwią część swojej twórczości. Z jednej strony uważał ich za najważniejsze ogniwo w kulturze polskiej, za grupę wybraną, z drugiej strony dostrzegał, że pogubili się oni w swych zapędach i że złota wolność na nic im się zda, jeśli Polska przestanie istnieć. Dlatego chwalił zasługi szlachty – ale dawnej. W ten sposób chciał pokazać swym braciom, jakich wartości powinno się strzec, o co walczyć, jak postępować. Nie bał się stawiać mocnych zarzutów i wytykać szlachcie błędy, lenistwo i wygodnictwo. Bo taki właśnie obraz szlachty mamy w twórczości Potockiego: szlachty z wielką przeszłością i zasługami, nieradzącej sobie z przywilejami i prowadzącej – przez głupotę i wygodnictwo – Polskę do upadku.
Przykładem może być Transakcja wojny chocimskiej – w tym utworze Potocki mówi o Sarmatach w superlatywach. Wskrzesza portret z przeszłości. To ludzie odważni, mężni, gotowi do poświęcenia i walki za ojczyznę do ostatniej kropli krwi. Pokazując szlachtę polską w ten sposób, chciał Potocki uświadomić współczesnym, że postawa odwagi i honoru jest zaszczytna, a dbanie wyłącznie o swój własny interes – haniebne.
Za to utwór Veto albo nie pozwalam to ostra krytyka szlachty doprowadzającej Polskę do upadku i jej umiłowanej źrenicy wolności – przywileju liberum veto – według poety zgubnego dla kraju.
Obrazki z życia szlachty portretujące ją negatywnie zawarł w innych utworach: Niechaj śpi pijany – szlachta nieświadoma tego, co robi, bawi się i pije, śpi, pozostając ślepą na grożące niebezpieczeństwo. W Zbytkach polskich – marzenia i wartości Polaków: wystawność, pycha, ucztowanie, co świetnie wyraża retoryczne pytanie:
O czymże Polska myśli i we dnie i w nocy?
Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy…
Można powiedzieć, że portret Sarmatów w twórczości Potockiego zbudowany jest na zasadzie kontrastu – świetnej przeszłości i niedobrej, groźnej teraźniejszości.
Zobacz: