Wieś polska dostarczyła literaturze sporo materiału – nie było epoki, której poezja lub proza nie opiewałyby dworku sielskiego, krajobrazu wiejskiego albo losu, obyczajów czy mentalności chłopa. To z pochwały wsi wyrosła sielanka, powstał także w naszej świadomości mit o uspokojeniu, ciszy, odpoczynku, który niesie wieś. Pytania o utwory dotyczące wsi – wizje sielankowe i realistyczne – znalazły odpowiedzi przy kolejnych epokach. Zestawmy więc teraz konspekt tytułów o wiejskiej tematyce, ich autorów i gatunków.
Średniowiecze:
– Satyra na leniwych chłopów (anonim)
Renesans:
• Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego – traktat
Krótka rozprawa między trzema osobami panem, wójtem a plebanem – dialog
• Jan Kochanowski – Pieśń świętojańska o Sobótce – sielanka
• Szymon Szymonowic – Sielanki (Żeńcy – antysielanka)
Barok:
• Jan Chryzostom Pasek – Pamiętniki
• Szymon Zimorowic – Roksolanki (sielanki).
• anonimowy – Lament chłopski na pany
Oświecenie:
• Franciszek Karpiński – Laura i Filon (sielanka) – sentymentalizm
Romantyzm:
• Adam Mickiewicz – Ballady i romanse
– Pan Tadeusz – epos
• Juliusz Słowacki – Balladyna – dramat
Pozytywizm:
• Maria Konopnicka – liryki
• Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem – powieść
Młoda Polska:
• Jan Kasprowicz – Z chałupy – sonety
• Leopold Staff – Ptakom niebieskim (m.in. Pokój wsi)
• Władysław Reymont – Chłopi
• Stanisław Wyspiański – Wesele
• Stefan Żeromski – Wierna rzeka, Ludzie bezdomni, Rozdziobią nas kruki, wrony…, Zmierzch
Dwudziestolecie międzywojenne:
• Leopold Staff – Ścieżki polne – tom wierszy (m.in. Kartoflisko).
• Witold Gombrowicz – Ferdydurke
• Bolesław Leśmian – poezje – np. Dusiołek
• Józef Czechowicz – Na wsi, Przez kresy
Literatura współczesna:
• Tadeusz Nowak – A jak królem a jak katem będziesz, Psalmy
• Julian Kawalec – Tańczący jastrząb
• Edward Redliński – Konopielka
• Wiesław Myśliwski – Kamień na kamieniu, Pałac.
Zobacz:
Realizm i idealizacja – dwa spojrzenia na wieś w literaturze renesansu
Młodopolska epopeja wiejska – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta