Literackie pary kochanków. Omów na wybranych przykładach.

Strategie wstępu:

Wariant 1

Na przestrzeni wieków mieliśmy do czynienia z rozmaitymi koncepcjami miłości. Nie ma jednego sposobu jej przeżywania. Zmieniały się też formy mówienia i pisania o niej. Inny „wzór” pary kochanków panował w wiekach średnich, inny w romantyzmie, modernizmie, a jeszcze inny dziś. Zmieniają się epoki i konwencje. Czy istnieje jednak jakaś ogólna, uniwersalna i ponadczasowa definicja miłości? Czy miłość jest głębokim uczuciem, jakim darzymy drugiego człowieka niezależnie od płci? Wiele mówi się o różnych obliczach miłości: miłość do drugiej osoby, do samego siebie, do Boga, ojczyzny, rodziny itd. Najbardziej znana, ta, której poświęcono ogromną ilość wierszy, obrazów, to oczywiście miłość mężczyzny i kobiety. Wcale nie musi być szczęśliwa i wcale nie dotyka jedynie ludzi młodych. Przeciwnie, często zdarza się, że młodzi kochają się burzliwie, ale krótko, a prawdziwa miłość, skłonna do poświęceń, tolerancyjna, pojawia się dopiero po latach. Niemniej, jako symbole „prawdziwych kochanków” funkcjonują w naszej kulturze pary młode, a czasami wręcz bardzo młode.

Wariant 2

Zacznij od tego, jak rozumiesz temat. Można go interpretować na dwa sposoby.

  • Po pierwsze, interesuje Cię miłość postaci literackich, czyli pary ukazane na kartach powieści, dramatu, poezji, pary stworzone bądź opisane przez autora.
  • Można jednak pokusić się o szerszą analizę tematu. W kręgu twoich zainteresowań znajdą się wówczas „literackie” pary kochanków rozumiane jako miłosne związki pomiędzy samymi twórcami literatury (np. George Sand i Alfred de Musset). Ciekawy przykład stanowią Abelard i Heloiza – para przecież historyczna, którą znamy z listów, jakie wiele lat do siebie pisali, i z samej autobiografii Abelarda (Historia moich niedoli), a także z wielu poświęconych im później utworów literackich. Temat jest więc szeroki i wcale nie jednoznaczny.

 

Strategia rozwinięcia:

Literackie pary kochanków:

  • Adam i Ewa. O miłosnym uczuciu łączącym parę pierwszych ludzi wiemy tak naprawdę niewiele. Nie sposób jednak o nich nie wspomnieć, ponieważ funkcjonują w kulturze europejskiej jako symbol miłości między kobietą a mężczyzną, symbol odwiecznego związku dwojga ludzi odmiennych płci i ich metafizycznej jedności. Stanowią źródło nieustannych, nie tylko literackich, nawiązań i odwołań. Pamiętaj o Pamiętnikach Adama i Ewy – ciekawym i dowcipnym pomyśle Marka Twaina. To dzień po dniu opisana historia życia i miłości tych dwojga (jak twierdzi autor – „przełożona z oryginału”), widziana jak to w pamiętnikach – ich oczami. Czytamy w Pamiętniku Ewy: /po czterdziestu latach/ Modlę się o to, abyśmy zeszli z tego świata razem – to pragnienie nie zniknie z tej ziemi – lecz przetrwa w sercu każdej kochającej żony po kres dni, i przezwą je moim imieniem. I słowa Adama na jej grobie: Gdzie była ona, t a m był Raj.
  • Mitologia – z niej znamy wiele pięknych historii o miłości.
    • Słynną parą kochanków byli: Helena i Parys. Nieszczęsna namiętność Parysa do „najpiękniejszej” , jej porwanie (według niektórych wersji – całkiem za jej zgodą), stało się przyczyną wojny trojańskiej.
    • Pamiętajmy o Erosie i Psyche Tę piękną, królewską córkę pokochał sam bóg miłości. Jednak przez zazdrość jego matki – Wenus, oraz ciekawość i nieufność samej Psyche, nie dane im było szybko połączyć się w miłosnym uścisku. Jednak wielka miłość ziemskiej kobiety wkrótce zwyciężyła. W nagrodę zdobyła nieśmiertelność i mogła na zawsze złączyć się z ukochanym. Przesłanie tej opowieści jest czytelne: Psyche symbolizuje ludzką duszę oczyszczoną namiętnością i nieszczęściami i przygotowaną do rozkoszowania się w miłości wieczną szczęśliwością.
    • Mityczną miłość tragiczną obrazują losy Orfeusza i Eurydyki. Po swą zmarłą ukochaną zszedł Orfeusz aż do samego Hadesu, a dźwiękami swej liry poskromił Cerbera. Jednak nie udało mu się wyrwać żony z Piekieł. Po powrocie na ziemię chciał dochować wierności swej jedynej miłości i wzgardzał wdziękami innych kobiet, które w końcu zawiedzione rozszarpały go na kawałki.
  • Wywodzący się z podań celtyckich, a spisany w XII wieku cykl legend o królu Arturze (powszechnie znany jako Opowieści Okrągłego Stołu) przynosi wiele pięknych historii miłosnych.
    • Najbardziej znana jest chyba historia uczucia Tristana i Izoldy. Połączyła ich miłość zakazana. Nieświadome wypicie miłosnego napoju na zawsze zdecydowało o ich losie. Uczucie, któremu się poddali, było silniejsze od ich woli, wszystkich nakazów i innych zobowiązań. Złączyła ich miłość tragiczna, która stała się przyczyną cierpienia i upokorzeń, nieustannych zmagań ze sobą i z losem. Tristan i Izolda uznani przez niektórych za „kochanków wszechczasów” nie zaznali na ziemi spełnienia w swym uczuciu. Izolda umiera przy martwym ciele swego ukochanego, a oboje zostają pogrzebani w położonych obok siebie grobach, które wkrótce zespala wspólnym pędem krzak róży. Miłość triumfuje nawet po śmierci.
    • Inna, wywodząca się z arturiańskich legend, para kochanków, to Lancelot i Ginewra. Sławny rycerz zakochuje się beznadziejnie w pięknej żonie swojego władcy. To dla niej dokonuje tylu mężnych czynów, dla niej wystawia na szwank swoją rycerską sławę. Po wielu perturbacjach, nieszczęśni, rozdzieleni kochankowie kończą swoje życie w zakonnym odosobnieniu.
  • Romeo i Julia – najbardziej chyba znana, tragiczna historia wielkiej miłości. Tę dwójkę dzieci niemalże, połączyło uczucie wbrew woli zwaśnionych ze sobą rodów: Wszyscy wiemy jak okrutnie potoczyły się później ich losy. Kultura europejska przepełniona jest nawiązaniami do tej nieszczęsnej pary szekspirowskich kochanków, a słynna scena balkonowa z Szekspirowskiego dramatu należy do jednej z najpiękniejszych w historii literatury miłosnej.
  • Don Kichot i Dulcynea z powieści Miguela de Cervantesa, to dosyć niejednoznaczna para. Można powiedzieć, że postać pięknej Dulcynei – tak jak i cały świat, w którym żyje główny bohater – jest wytworem jego imaginacji, na którą składają się tęsknoty, pragnienia i nieuleczalny idealizm. Szalona wyobraźnia Don Kichota powołuje do życia postać cudownej i szlachetnej ukochanej, która w rzeczywistości jest zwykłą, brudną i wulgarną wiejską dziewczyną. Pragnie oczywiście, jak przystało na błędnego rycerza, sławić po całym świecie panią i damę swojego serca. Jego miłość jest pogonią za złudnym marzeniem…
  • Vicehrabia de Valmont i pani de Tourvel z epistolarnej powieści Pierre’a Choderlosa de Laclos, Niebezpieczne związki. (Uwaga, ciekawostka! Powieść była umieszczona w indeksie ksiąg zakazanych w 1782 r.) Hrabia – wytrawny uwodziciel szykuje się do kolejnego miłosnego podboju, zdobycie serca skromnej i uczciwej pani de Tourvel ma być zaledwie salonową grą, przedmiotem zakładu. De Valmont wpada jednak we własne sidła, zakochując się bez pamięci w kobiecie, którą miał zamiar jedynie uwieść. Niszczące uczucie dla obojga kończy się tragicznie. Hrabia pada ofiarą własnych intryg i pociąga za sobą ukochaną. Warto obejrzeć doskonałą ekranizację powieści z 1988 roku w reżyserii Stephena Frearsa (w roli de Valmonta – John Malkovich)
  • Anna Karenina i hrabia Wroński – kochankowie z powieści Lwa Tołstoja. Ich miłości od samego początku towarzyszy „zła wróżba”. Związują się ze sobą, łamiąc przy tym wszelkie konwenanse, co skazuje ich – szczególnie Annę – na towarzyski niebyt i liczne upokorzenia, także ze strony męża. Szczęście kochanków mącą wyrzuty sumienia Anny i jej tęsknota za ukochanym synem, z którym nie może się widywać. Stopniowo psujące się stosunki z Wrońskim, który zaczyna traktować ich związek jako ograniczenie wolności, popychają Kareninę do samobójstwa. To także opowieść o samotności, duchowej pustce i wyobcowaniu, które wkradły się w życie Anny i zniszczyły jej szczęście z ukochanym.
  • Mistrz i Małgorzata z powieści Michaiła Bułhakowa. Mistrz poznał Małgorzatę podczas przechadzki i – jak powiada – miłość poraziła nas w jednej chwili. Spotykał się z ukochaną codziennie, spędzali ze sobą wiele szczęśliwych godzin, ona też była pierwszym krytykiem pisanej przez niego powieści (której rękopis uratowała od spalenia), pierwszą wielbicielką jego talentu. Małgorzata darzyła Mistrza miłością, dla której nie wahała się wejść w układy nawet z diabłem.

 

„Literackie” pary kochanków

(patrz: Strategie wstępu, Wariant 2)

  • Abelard i Heloiza. W zasadzie można by zaliczyć ich do obydwu naszych kategorii. To jedna z najbardziej znanych par kochanków w kulturze Zachodu. Pierre Abelard (1079-1142), kontrowersyjny i błyskotliwy filozof i teolog (domagał się, aby tezy religijne były poddane pod osąd rozumu, co spowodowało potępienie przez władze kościelne) zakochał się w swojej uczennicy – Heloizie (1101-1164), siostrzenicy kanonika Fulberta. Między 40-letnim Abelardem i 18-letnią Heloizą rozwinął się romans. Gdy Heloiza zaszła w ciążę, kochankowie potajemnie zawarli związek małżeński. Ich syn był wychowywany przez rodzinę Abelarda. Kanonik Fulbert, kierując się zemstą, nasłał zbirów, którzy wykastrowali Abelarda. Kochankowie rozstali się i resztę życia spędzili zamknięci w murach klasztornych. Przez wiele lat korespondowali ze sobą, a ich listy należą do najpiękniejszych dzieł światowej literatury. Abelard napisał też autobiograficzną Historię moich niedoli. Do historii Abelarda i Heloizy nawiązał po latach twórca sentymentalizmu Jan Jakub Rousseau w swej powieści epistolarnej, Julia, czyli Nowa Heloiza.
  • Georges Sand i Alfred de Musset. Ich miłosny dramat komentowany był przez wiele artystycznych środowisk ówczesnej Europy. Rozgrywał się niejako publicznie. Tę potężną i burzliwą miłość dwojga ludzi pióra zrodziło, jak się zdaje, przeciwieństwo charakterów. Poza tym Georges Sand znana była z urzekającego wpływu na mężczyzn, zniewalającego czaru i nieprzeciętnego intelektu. Wśród wielkich, którzy szukali z nią zbliżenia, znaleźli się przecież – poza Mussetem – inni artyści, tacy jak Fryderyk Chopin, Gustaw Flaubert czy Franciszek Liszt. Musset zakochał się w Georges bez pamięci. Z egzaltacją twierdził, że ogarnęła go miłość idealna i że znalazł pełnię życia. Czarna Wenus – tak ją nazywał. Wybitna powieściopisarka i podziwiany poeta zakochali się miłością bujną i gwałtowną, lecz tak jak to często bywa przy wielkich namiętnościach – mimo rozstań i ciągłych powrotów, ich drogi w końcu rozeszły się na zawsze.
  • Paul Verlaine i Arthur Rimbaud. Słynny homoseksualny romans modernistycznych „poetów wyklętych” obfitował w prowokacje, nieokiełzane wybryki i gwałtowne uczucia. Ich namiętna miłość zakończyła się sprzeczką, w trakcie której Verlaine postrzelił kochanka. Związek ten odcisnął znaczne piętno na intrygującym poemacie Arthura Rimbaud, Sezon w piekle. Historią ich miłości zainteresowała się Agnieszka Holland w swoim filmie, Całkowite zaćmienie.
  • Pisarka Simone de Beauvoir i oraz filozof i pisarz Jean Paul Sartre. Silny związek dwóch wielkich umysłów i osobowości, pełen uniesień, namiętności, nie pozbawiony rysów tragicznych.

 

Strategia zakończenia:

W dzisiejszych czasach panuje tak naprawdę głód wielkich uczuć i wielkich miłości, który wydaje się być odpowiedzią na postępującą technicyzację i szybkie tempo życia, ( a więc i brak czasu na bliskość drugiego człowieka). Tę tęsknotę widać w artystycznych poszukiwaniach współczesnych twórców. Chętnie wracają też oni do tych znanych z wielkiej literatury par kochanków, podejmują próby „uwspółcześnienia” dziejów ich miłości. Łatwo pokazać to na przykładzie sztuki filmowej. Rycerz króla Artura (reż. Jerry Zucker, 1995), z Richardem Gere w roli głównej to historia uczuć Lancelota i Ginewry. Szczególnie interesującą próbę podjął Baz Luhrmann w pewnego rodzaju eksperymencie filmowym Romeo i Julia ( z Leonardem DiCaprio i Claire Danes w rolach głównych). Reżyser zaproponował całkiem nowe ujęcie opowieści o kochankach z Werony. Postarał się o połączenie dawnego, literackiego języka Szekspira ze współczesną scenerią i muzyką. Ryzykowne przedsięwzięcie chyba się opłaciło, bo film cieszył się znacznym powodzeniem. W Polsce do historii miłości Romea i Julii wrócił ostatnio znany twórca musicali – Janusz Józefowicz.

 

Pytanie

Koncepcja miłości romantycznej. Jakie literackie pary kochanków epoki romantyzmu są Ci znane?

Miłość romantyczna jest osią, wokół której konstruują się losy bohatera romantycznego. To uczucie tragiczne, nieszczęśliwe, prowadzące do obłędu lub samobójstwa. Taka miłość stanowi często literackie odbicie osobistych losów twórcy. Romantyczny schemat kochanków, to pałający wielką namiętnością mężczyzna (to jego uczucia są w centrum zainteresowania twórców) i nieco blado wypadająca na tym tle kobieta – obiekt westchnień. Tacy są: Werter i Lotta, Giaur i Leila, nieszczęśliwy Gustaw z IV cz. Dziadów i jego bezimienna ukochana (odzwierciedlający losy samego Mickiewicza i Maryli Wereszczakówny). Z takiego schematu miłości kpił w swojej twórczości Aleksander Fredro.

 

Przydatne pojęcia:

Ars amandi czyli Sztuka kochania Owidiusza, to wciąż żywy podręcznik flirtowania.


Lektury:

  • Biblia (Księga Rodzaju – Adam i Ewa)
  • Mark Twain, Pamiętniki Adama i Ewy
  • Jan Parandowski, Mitologia ( mit o wojnie trojańskiej, mit o Erosie i Psyche, mit o Orfeuszu i Eurydyce, mit o Odyseuszu i Penelopie)
  • Abelard, Historia moich niedoli i inne listy
  • Jean Jacob Rousseau, Nowa Heloiza
  • Opowieści o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu ( Tristan i Izolda, Lancelot i Ginewra)
  • William Szekspir, Romeo i Julia
  • Miguel de Cervantes, Don Kichot
  • Pierre Choderlos de Laclos, Niebezpieczne związki
  • Lew Tołstoj, Anna Karenina
  • Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata

Możesz też wykorzystać:

  • George Byron, Giaur
  • Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera
  • Henryk Sienkiewicz, Quo vadis (Ligia i Winicjusz)
  • Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem (Skrzetuski i Helena)
  • Henryk Sienkiewicz, Potop (Oleńka i Kmicic)
  • Henryk Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski (Michał i Basia)
  • Bolesław Prus, Lalka (Wokulski i Izabela)
  • Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni (doktor Judym i Joasia)
  • Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara (Raskolnikow i Sonia)
  • Vladimir Nabokow, Lolita