Przedstaw najważniejsze wątki powieści Bułhakowa Mistrza i Małgorzaty

Wątek współczesny (w którym przeplatają się plany realny i fantastyczny).

Powieść rozpoczyna się rozmową pomiędzy Berliozem i Bezdomnym na Patriarszych Prudach na temat istnienia Boga. Do rozmowy miesza się tajemniczy profesor czarnej magii (Woland), który przepowiada Berliozowi śmierć i zapewnia rozmówców o istnieniu Ha-Nocri (Chrystusa) oraz dowodzi, że był obecny przy jego sądzie. Berlioza niepokoi tajemniczy cudzoziemiec, dlatego próbuje go sprawdzić. Wówczas wpada pod prowadzony przez kobietę tramwaj, który ucina mu głowę. Bezdomny rusza w pościg za Wolandem i w wyniku splotu wypadków gubi garderobę. Ubrany jedynie w bieliznę pojawia się w restauracji i dziwnie zachowuje – czego skutkiem staje się umieszczenie go w domu wariatów. W ogóle podczas pobytu Wolanda w Moskwie mnóstwo osób biega po ulicach w samej bieliźnie, ma kłopoty ze znikającą walutą i papierami i zostaje zdemaskowanych. Całą winę ponosi za to szatan i jego świta, którzy tak naprawdę przybyli do Moskwy, aby zorganizować doroczny bal. Asasello zaprasza na bal Małgorzatę – ma ona pełnić rolę królowej balu. Bohaterka odbywa słynny lot na miotle. Na balu obserwuje specyficznych gości: szubrawców, morderców, złoczyńców i oszustów (nie brak Kaliguli i Messaliny), ujmuje ją historia dzieciobójczyni Fredy – Woland zgadza się na uwolnienie jej od cierpień. Wydobywa też Mistrza ze szpitala. Odzyskany zostaje nawet spalony rękopis powieści Mistrza. Na koniec Mistrz i Małgorzata umierają, ale śmierć ta jest dla nich uwolnieniem.

Wątek biblijny

obejmuje wydarzenia od przesłuchania Jeszui Ha-Nocri przez Piłata, poprzez ukrzyżowanie, do złożenia do grobu. Ważną część tego wątku zajmują przemyślenia Piłata, który ma wyrzuty sumienia z powodu wydania skazującego wyroku na Jeszuę. Uwaga! Nie wystarczy znajomość historii biblijnej, ta Bułhakowska jest nieco inna!

 

Zinterpretuj motto powieści.

Więc kimże w końcu jesteś?
– Jam częścią tej siły,
która wiecznie zła pragnąc,
wiecznie czyni dobro.

Dobrze jest znać je na pamięć – jest krótkie, ale bardzo ważne i jego znajomość może Ci się przydać.
Zwróć uwagę, że diabeł pełni szczególną rolę w powieści Bułhakowa. Przybywa do Moskwy i działa tak, aby ukarać i ukrócić zło panoszące się w mieście i dopomóc dobrym intencjom ukrytym w sercach niewielu z moskiewskich mieszkańców. Działa w sposób, który odsłania motto rozpoczynające powieść – pragnąc zła, czyni dobro. Diabeł okazuje się zatem bardziej ludzki niż sam człowiek, ziemska rzeczywistość natomiast przypomina piekło.

Motto jest cytatem z Fausta Goethego. Każe to czytelnikowi od razu kojarzyć obydwie książki – i taki był zamysł autora, ponieważ inspirował się dziełem niemieckiego pisarza – widać to w tematyce utworu (szatan, jego działalność, człowiek zawierający z nim pakt – Małgorzata też zawiera z szatanem pewną umowę). Wyraźnym sygnałem o wzajemnym powiązaniu obydwu utworów jest również imię bohaterki – Małgorzata. Czytając powieść, warto się zastanowić, czy rzeczywiście szatan Bułhakowa czyni dobro, czy też może świat ludzki jest tak spaczony, iż na jego tle nawet czart wypada nie najgorzej?

 

Omów funkcje motywu biblijnego w Mistrzu i Małgorzacie Bułhakowa.

Po co Bułhakow wprowadził do powieści dodatkowy wątek opowiadający o Jeszui – Chrystusie? Jaki sens miałaby powieść bez tych czterech rozdziałów?

  • Z pewnością obecność biblijnego motywu wzbogaca książkę. Staje się ona wielowątkowa i wielopłaszczyznowa.
  • Wprowadzenie do powieści wątku biblijnego prowadzi do uniwersalizacji znaczeń. Pokazuje, że od czasów biblijnych trapią ludzi te same problemy, rządzą nimi te same słabości. Zauważ, że historia Mistrza przypomina historię Chrystusa, a władza zachowuje się w obu przypadkach bardzo podobnie.
  • Mit religijny ukazany jest w powieści w specyficzny sposób – Chrystus ukazany jest bez atrybutów boskości, jest zwykłym człowiekiem walczącym o prawdę. Poncjusz Piłat stanowi zaś przykład człowieka uwikłanego we władzę i zależności, jakie z niej wynikają. Mit biblijny stanowi opowieść o charakterze archetypowym – podejmuje problem dobra i zła, prawdy i kłamstwa, miłosierdzia i potępienia, winy i kary, lojalności i zdrady.

 

Jakie tematy podejmuje Bułhakow w powieści Mistrz i Małgorzata

To bardzo ważna kwestia, bo w powieści jest wiele wątków i tematów. A jeśli je uporządkujesz, łatwiej będzie Ci korzystać z wiedzy na temat tej książki przy pracy klasowej, referacie czy na maturze.
A oto kolejne kwestie poruszane w powieści:

  • Miłość – uczucie Mistrza i Małgorzaty jest wielkie, przezwycięży w końcu wszystkie trudności, pokona nawet śmierć.
  • Walka dobra ze złem – sugeruje to dobitnie motto powieści zaczerpnięte z Fausta. Areną tej walki staje się kulminacyjny bal szatana. Dobro w powieści uosabiają Małgorzata i Ha-Nocri.
  • Totalitaryzm – powieść prezentuje realia życia radzieckiej stolicy.
  • Szatan – w powieści szatan nie tyle czyni zło, co po prostu się nim „zawodowo” zajmuje.
  • Człowiek i odpowiedzialność – uniwersalny wymiar powieści, kwestia uwikłania człowieka w rzeczywistość i realia, w jakich żyje.
  • Wątek biblijny – opowiedziana i zinterpretowana na nowo historia Chrystusa.

 

Groteska i absurd jako sposób demaskowania rzeczywistości w Mistrzu i Małgorzacie Bułhakowa.

Zauważ, że temat wymaga nie tylko wskazania przykładów groteski i absurdu w powieści, ale również uzasadnienia ich funkcji w utworze. Musisz dowieść, że za pomocą tych kategorii estetycznych autor odsłania wszelkie nonsensy moskiewskiej rzeczywistości, demaskuje chory system i ludzi mu pod­po­rząd­ko­wa­nych. Zwróć uwagę na pewien paradoks: deformacja prawdziwej rzeczywistości nie jest jedynie artystyczną manierą, ale służy właśnie temu, by powiedzieć o niej jak najwięcej.

  • Możesz zacząć od stwierdzenia, że świat przedstawiony w powieści traci swój realistyczny wymiar. Autor kreuje rzeczywistość nieprawdopodobnych postaci i niesamowitych zdarzeń. W tym miejscu dobrze byłoby przywołać kontekst historyczny, który uzasadniłby użycie takiej poetyki w utworze – czyli niespokojny wiek XX, szaleństwo historii, rewolucje, powstanie totalitaryzmów w Europie itp. Realizm nie był już w stanie oddać prawdy o świecie, który zmierzał do granic absurdu, stąd eks­pe­ry­men­ty literackie, poszukiwanie nowej estetyki, a więc pójście w kierunku groteski, absurdu, parodii…
  • Zilustruj swój pogląd przykładami z powieści. Jest ich mnóstwo, więc jest z czego wybierać. Możesz przywołać występ Wolanda w teatrze Variétés, podczas którego zło zostaje zdemaskowane, i obnażona prawdziwa tęsknota mieszkańców Moskwy za pogardzanymi oficjalnie zdobyczami zachodniego ka­pi­ta­li­zmu. Inny przykład to zdemaskowanie przewodniczącego Komisji Akustycznej teatrów mo­skiew­skich Siemplejarowa, lot Małgorzaty na miotle i zdemolowanie mieszkania krytyka Łabuńskiego, pożary i powodzie, jakie wybuchają w Moskwie za sprawą działania szatańskiej drużyny.
  • Zwróć uwagę na sposób kreowania wydarzeń i postaci: gwałtowność, intensywność, chwilami ma­ka­brycz­ność zdarzeń (np. śmierć Berlioza), wprowadzenie w materię akcji ciągu skandali, eks­cen­trycz­nych zachowań (np. kot jeżdżący tramwajem i kasujący bilety), absurdalne wypowiedzi, postacie cyrkowe, fantastyczne itp. To wszystko sprawia, że świat powieści jest wyraźnie przerysowany, wyolbrzymiony do przesady.
  • Prezentując przykłady, szukaj zderzenia elementów tragicznych i komicznych, wzniosłych i try­wial­nych itp.
  • Wyjdź poza program. Podaj przykład innego tekstu, w którym groteska spełnia podobne funkcje np. Wizytę starszej pani Durrenmatta.
  • Sformułuj wniosek, odpowiadając jednocześnie na pytania, w jakiej mierze groteska, demaskując rze­czy­wi­stość, stawia pytania o wartości moralne. Czy ten sposób pisania przemawia do czytelnika? Wyraź swoją opinię.

 

„Mistrz i Małgorzata” – arcydzieło wszech czasów?

Najlepszą formą realizacji tematu wydaje się być rozprawka. Postaw zatem tezę. Jeśli podzielasz pogląd zawarty w temacie, twoja teza mogłaby brzmieć następująco:

Tak, istotnie powieść Bułhakowa to dzieło absolutnie wyjątkowe, powszechnie uważane za arcydzieło literatury światowej.

Teraz po­zo­sta­je zebrać argumenty, a więc tym samym wskazać kilka walorów książki przesądzających o tak wysokiej jej ocenie.

Gdzie ich szukać?
Przede wszystkim w sferze formy:

  • Zwróć uwagę na mistrzowskie operowanie wieloma konwencjami w powieści, niezwykły efekt, jaki przyniosło groteskowe zderzenie elementów świata fantastycznego z realiami ówczesnej Moskwy. To niezaprzeczalna wartość utworu.
  • Podkreśl swobodę pisarza w tworzeniu fajerwerkowej, obfitującej w ekscentryczne wydarzenia fa­bu­ły, pomysłowość w kształtowaniu przestrzeni, np. bohaterowie wychodzą z luster, możliwe jest rozsuwanie ścian czy wgląd w każde miejsce świata za pośrednictwem globusa. Bohaterowie latają też na miotłach – spojrzenie w dół z takiego pojazdu z pewnością daje inną perspektywę miasta.
  • Przywołaj sceny, które wydają ci się szczególnie interesująco skonstruowane, np. bal u szatana lub lot Małgorzaty na miotle.
  • Zwróć uwagę na zabiegi formalne, dzięki którym pisarz niezwykle plastycznie łączy wątek re­ali­stycz­ny i biblijny, osiągając efekt maksymalnej spójności kompozycyjnej.
  • Podkreśl kunszt autora w budowaniu wielopiętrowej narracji.
  • Uzasadnij i zilustruj odpowiednimi przykładami, na czym polega niezwykły talent demaskatorski pisarza, jego specyficzne poczucie humoru.
  • Walorów dzieła szukaj również w planie głębszych, metaforycznych znaczeń. Uwydatnij pa­ra­bo­licz­ny wymiar powieści, jej ponadczasową problematykę skupioną wokół kwestii dobra i zła, prawdy i kłamstwa, zdrady i lojalności itp.
  • Sformułuj wniosek, który będzie potwierdzeniem tezy postawionej we wstępie pracy.

 

Wypracowanie

Opisz Moskwę jako miasto totalitarne i absurdalne.

Uwaga!
Opis to niezbyt trudna forma wypowiedzi pisemnej. Ale i taki temat pracy może się zdarzyć, bo każde wypracowanie ćwiczy styl i bezpośrednio lub pośrednio przygotowuje do napisania pracy maturalnej.

Temat zawiera wskazówki, na co w opisie miasta należy zwrócić szczególną uwagę – na absurd i przejawy totalitaryzmu występujące w powieści.
Poza tym w opisie nie powinno zabraknąć: charakterystycznych miejsc występujących w powieści: Patriarsze Prudy, Arbat, Dom Gribojedowa, teatr Variétés, szpital psychiatryczny, luksusowy sklep spożywczy, restauracja. Ważny jest też opis ludności miasta, szczególnie w momentach scen zbiorowych, np. w teatrze Variétés. Zauważ, że moskwianie – umęczeni panującymi warunkami (niczego nie ma w sklepach) i absurdem życia – próbują obejść obowiązujące reguły życia. Biorą łapówki, oszukują. Zauważ, jak absurdalnie brzmi tłumaczenie prezesa spółdzielni mieszkaniowej Nikanora Bosego.

Koniecznie wspomnij o ważnych scenach dających obraz życia w radzieckiej Moskwie: scenie z jesiotrem w restauracji, podpisywania umowy Wolanda z Bosym. Zauważ, jak działa stowarzyszenie literatów Massolit.

 

Mistrz i Małgorzata jako traktat o kondycji artysty i jego stosunku do własnej twórczości.

Koniecznie weź pod uwagę realia, w jakich Bułhakow pisał swoją powieść, bo rzeczywistość radziecka miała duży wpływ na to, jak w powieści został pokazany Mistrz. Twórczość ograniczona była dyrektywami odgórnie przyjętymi na I Zjeździe Pisarzy Radzieckich w 1934 roku – zakazano wówczas odwoływania się do fantastyki i psychologii. Sytuacja w powieści odzwierciedla sytuację moskiewską: pisarze mieli do wyboru dwie drogi – albo w szeregach Massolitu pisali utwory pod dyktando władz, albo wyrzuceni poza nawias oficjalnego środowiska artystycznego, tworzyli prawdziwą literaturę – jak Mistrz. Tak właśnie żył Bułhakow – pisarz odwołał się więc do własnych doświadczeń.

Jak tworzy Mistrz? Jest niepokorny i niezależny, za wszelką cenę poszukuje prawdy. Jest również bardzo krytyczny wobec własnej twórczości i czuły na punkcie jej oceny. Kiedy dzieło zostało odrzucone przez cenzurę i skrytykowane za wybór tematu, Mistrz je spalił. (Przypomina to dzieje powieści Bułhakowa – również niszczonej i wielokrotnie przerabianej).

Powieść pokazuje trudną egzystencję twórcy – z definicji wolnego – w totalitarnej rzeczywistości, która na tę wolność nie pozwala.

 

Przeprowadź wywiad z Wolandem na dowolny temat – zapisz swoje pytania i jego odpowiedzi.

Uwaga
Temat wymaga zabawienia się w dziennikarza, który ma przeprowadzić wywiad. Do wywiadu należy się przygotować: trzeba wybrać temat wywiadu i zapisać, o co chciałbyś zapytać rozmówcę. Weź pod uwagę, że część pytań powstaje zawsze spontanicznie w trakcie wywiadu jako reakcja na wypowiedzi rozmówcy.

Dodatkowa trudność polega na tym, że sam musisz wcielić się też w rolę Wolanda i wymyślić jego odpowiedzi – tego zwykły dziennikarz nie musi robić. Aby wypowiedzi Wolanda były interesujące i prawdopodobne, dokładnie przejrzyj jeszcze raz te fragmenty książki, w których wypowiada się szatan. Zwróć uwagę na cechy jego stylu.

A o co spytać Wolanda? To tak ciekawa postać, że pytań nasuwa się mnóstwo.
Na przykład:
– Panie Wolandzie! Czy tak mogę się do Pana zwracać?
– O tak, nie lubię, gdy ktoś zwraca się do mnie: szatanie. To tak, jakbym ja do pana mówił: człowieku.
– W takim razie, Panie Wolandzie, kto z Pańskiej świty pełni najważniejszą funkcję?
– Każdy ma przypisaną odpowiedzialną funkcję. To nie tak jak u was, ludzi. Nie ma bałaganu i nikt nie zwala roboty na drugiego. Moi przyjaciele są starannie dobrani i sprawdzeni w trudnych sprawach. Ale nie ukrywam, że to Korowiow jest moją prawą ręką.
– A czy planuje pan odwiedzić Warszawę?
– Muszę przyznać, że coraz częściej się nad tym zastanawiam, obserwując, co wyprawia się w tym mieście. Czy mogę ja także mieć do pana pytanie?
– Proszę bardzo.
– Czy w Warszawie znajdę kobietę równie wyjątkową jak Małgorzata? Muszę przecież mieć kogoś, kto poprowadziłby bal.
– …
To tylko próbka wywiadu, przykład. Twój wywiad może być zupełnie inny. Tak naprawdę wszystko zależy od Twojej inwencji i… ciekawości. Pamiętaj tylko o właściwym zapisie wywiadu – to dialog, a więc kolejne wypowiedzi uczestników należy zapisywać od akapitów, a poprzedzone muszą być myślnikami!

 

Napisz notatkę na temat kompozycji i narracji w powieści Michaiła Bułhakowa.

Mistrz i Małgorzata to powieść wielowarstwowa i wielowątkowa. W powieści przeplata się obraz moskiewskiej rzeczywistości lat trzydziestych, ale rzeczywistość ta zostaje zdeformowana.

Zabiegi deformujące to:

  • wprowadzenie do rzeczywistości moskiewskiej postaci fantastycznych (Woland i jego świat)
  • zawieszenie reguł prawdopodobieństwa za pomocą sił szatańskich
  • groteska (w opisie postaci, w scenach w teatrze Variétés i na balu szatana)

Powieść składa się z trzydziestu dwóch rozdziałów i epilogu – cztery z nich obejmują wątek biblijny, pozostałe rozgrywają się w Moskwie.

Wątki fabularne

  • wątek miłości Mistrza i Małgorzaty
  • dzieje Mistrza i jego rękopisu
  • wątek dziejów Jeszui Ha-Nocri (Chrystusa)
  • wizyta Wolanda w Moskwie i wynikające z niej skutki
  • bal u szatana

Czas w powieści

Czas teraźniejszy to lata trzydzieste w Moskwie: wydarzenia obejmują trzy dni pobytu diabelskiej świty w stolicy Związku Radzieckiego – od środy do soboty. Ale mamy też do czynienia z wydarzeniami rozgrywającymi się w pierwszych latach naszej ery (wątek biblijny), z przyszłością (wyrażającą się w proroctwach i przepowiedniach) oraz z… bezczasem (trwającą bez końca godziną dwunastą podczas balu u szatana).

Przestrzeń zorganizowana jest na trzech planach:

  • realistycznym (Moskwa – mieszkania, ulice, urzędy, teatr, restauracja itp.),
  • historycznym (pałac Piłata)
  • fantastycznym (przestworza w locie Małgorzaty, mieszkanie Berlioza zamienione w ogromną salę).

Narracja

zbudowana jest szczególnie interesująco. W większości rozdziałów występuje narrator trzecioosobowy, który nie jest jednak przezroczysty: stosuje technikę zwrotów do czytelnika, który może wyczuć jego stosunek do elementów świata przedstawionego. W ten tok narracji wplecione są strzępy powieści Mistrza, opowieść Wolanda. W czterech rozdziałach biblijnych występuje typowy narrator auktorialny.

 

Zapisz w punktach plan najważniejszych wydarzeń rozgrywających się w Moskwie.

1. Rozmowa Berlioza i Bezdomnego na temat istnienia Boga
2. Pojawienie się Wolanda, jego przepowiednia
3. Śmierć Berlioza zgodnie z przepowiednią szatana
4. Pogoń Bezdomnego za Wolandem, zgubienie przez poetę garderoby, przybycie do Gribojedowa w bieliźnie
5. Bezdomny w szpitalu psychiatrycznym – diagnoza: schizofrenia
6. Spotkanie Wolanda z Lichodiejewem (dyrektorem teatru Variétés) w mieszkaniu dyrektora i przeniesienie mężczyzny w bieliźnie do Jałty
7. Kłopoty Bosego z mieszkaniem, umową, pieniędzmi i jego aresztowanie
8. Występy Wolanda i jego świty w teatrze Variétés: wymiana odzieży i obuwia
9. Wizyta sąsiada – Mistrza – u Bezdomnego i opowiadanie historii tego pierwszego (dzieje miłości do Małgorzaty i dzieje rękopisu)
10. Zamieszki w mieście spowodowane znikającym ubraniem
11. Kolejne ofiary szatana w szpitalu psychiatrycznym
12. Zaproszenie Małgorzaty na bal Wolanda
13. Lot Małgorzaty
14. Bal u Wolanda
15. Wydobycie Mistrza ze szpitala, odzyskanie rękopisu i uwolnienie Fredy
16. Pożar mieszkania Wolanda, ucieczka szatana i jego towarzyszy
17. Odwiedziny Korowiowa i Behemota w sklepie spożywczym i domu Gribojedowia
18. Prośba Mateusza Lewity o skrócenie cierpień Mistrza i Małgorzaty
19. Śmierć bohaterów będąca ich uwolnieniem
20. Opuszczenie Moskwy przez bohaterów

Zobacz:

 

https://aleklasa.pl/matura/lektury-na-maturze-ustnej/mistrz-i-malgorzata-2

Mistrz i Małgorzata na maturze