Odnosząc się do wybranych utworów, rozważ myśl Władysława Tatarkiewicza: „Samotność jest przyjemnością dla tych, którzy jej pragną, i męką dla tych, co są do niej zmuszani”.

Przykładowy wstęp

Nie ulega wątpliwości, że samotność niechciana, do której człowiek w wyniku rozmaitych życiowych okoliczności jest zmuszany, to – zgodnie z tym, co twierdzi wybitny filozof Władysław Tatarkiewicz – prawdziwa męka. Moim zdaniem jednak określenie „zmuszeni” do samotności jest nieprecyzyjne. Nieczęsto bowiem przymus uwidacznia się w sposób oczywisty – tak jak w przypadku rodu Buendiów, bohaterów Stu lat samotności Márqueza, którzy zostali naznaczeni piętnem samotności przepowiedzianym przez Melquiadesa, zmagają się z nim przez siedem kolejnych pokoleń. Zwykle bohaterowie są „zmuszani” do samotności – przez los?, okoliczności?, Boga? – w sposób mniej jednoznaczny.

.

Proponowane rozwinięcie tematu

1. Konieczność przeżywania cierpienia w samotności (nie jest to własny wybór, ale konieczność):

• Prometeusz,
• Syzyf,
• Hiob (Księga Hioba),
• Chrystus w Ogrójcu i umierający na krzyżu (Nowy Testament),
• Maryja (Lament świętokrzyski).

2. Bohaterowie opuszczeni przez ukochanych:

Hamlet Williama Szekspira (Ofelia),
Romantyczność Adama Mickiewicza (Karusia),
Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza (Aldona),
Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (Andrzejowa Korczyńska),
Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego (Joasia Podborska),
Brzezina Jarosława Iwaszkiewicza (Bolesław).

3. Artysta samotny, niezrozumiany, wyobcowany (trzeba tu również przypomnieć losy wielu rzeczywis­tych poetów, jak choćby Norwida czy Słowackiego):

Klaskaniem mając obrzękłe prawice Cypriana Kamila Norwida,
• Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego (Orcio – powołanie artysty jest w pewnym sensie jego przekleństwem)

„Skazanie” na samotność jest jednak często o wiele bardziej skomplikowane, ponieważ wynika z rozmaitych przyczyn, w których własna wola łączy się z zewnętrzną koniecznością.

4. Wyjątkowa wrażliwość, intensywniejszy odbiór świata – nie jest to ani wina konkretnych postaci, ani też ich wybór; takie są – i z tego powodu nie mogą znaleźć miejsca w otaczającej rzeczywistości:

Hamlet Williama Szekspira,
Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolf­ganga Goethego,
Kordian, Horsztyński Juliusza Słowackiego,
Bohater naszych czasów Michaiła Lermontowa,
Spowiedź dziecięcia wieku Alfreda de Musseta,
Wyśnione życie aniołów, reż. Eric Zonca,
Anioł przy moim stole, reż. Jane Campion.

5. Nie można też zapominać o bohaterach, którzy wybrali samotność w imię wyższych ideałów. Czyli tak naprawdę wybrali ideały czy też określone wartości, a nie samotność. Ona jest ceną za misję, jaką mają do spełnienia. Ceną niełatwą, ceną, która boli, uwiera, ale z którą trzeba się pogodzić:

Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza,
Ludzie bezdomni, Siłaczka Stefana Żeromskiego.

  • Nawet dla osób obwołanych świętymi samotność – wybierana świadomie i samodzielnie – jest cierpieniem, tyle że przeżywanym z godnością i heroizmem:
    Legenda o świętym Aleksym,
  • Świadomy wybór samotności nie zmienia bowiem nigdy faktu, że jest ona doświadczeniem trudnym:
    Dziady cz. III Adama Mickiewicza (Konrad),
    Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego (Raskolnikow).

6. Wybór samotności jest zawsze dramatyczny – konkretni bohaterowie dokonują go pod wpływem ściśle określonych okoliczności:

Mizantrop Moliera (Alcest, rozgoryczony otaczającym go światem i ludźmi, postanawia zamieszkać na odludziu i wieść żywot pustelnika),
Emancypantki Bolesława Prusa (Madzia Brzeska, niesprawiedliwie oczerniana przez otoczenie, zamyka się w klasztorze i poświęca Bogu),
Brzezina Jarosława Iwaszkiewicza (po śmierci żony Bolesław izoluje się od otoczenia),
Wieża Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (z powodu osobistej tragedii nauczyciel, o którym czyta narrator, wybiera życie z dala od ludzi).

7. Do absolutnej rzadkości należą utwory, w których samotność ukazywana jest jako wartość pozy­tywna:

Do samotności Adama Mickiewicza,
Samotność Cypriana Kamila Norwida.

.

Przykładowe zakończenie

W swoim wypracowaniu starałem się udowodnić, że samotność niezwykle rzadko jest czymś, czego człowiek pragnie, jak pisze Władysław Tatarkiewicz. Wybór życia z dala od ludzi i od świata albo też – mimo uczestnictwa w otaczającej rzeczywistości – odczuwanie głębokiego osamotnienia w tym świecie to zawsze doświadczenie dramatyczne. Chwilowe osamotnienie, pozwalające przemyśleć pewne sprawy, zanurzyć się w siebie, zanalizować wszystko, co kłębi się w sercu albo umyśle (tak właśnie odbieram przywołane na końcu teksty Mickiewicza i Norwida), jest oczywiście niezbędne w życiu każdego człowieka. Ale samotność stała, trwająca przez dłuższy okres, to zawsze konieczność – będąca na przykład ucieczką czy też mniejszym złem – z którą człowiekowi jest źle. Nie bez powodu samotny Bóg stworzył człowieka, a Adamowi ofiarował towarzyszkę życia – Ewę. Istotą życia ludzkiego jest przecież życie z czyjego powodu, z kimś albo dla kogoś. Tylko wtedy ma ono naprawdę sens.

 

Zobacz:

Samotność – motyw literacki

 

Samotność – przedstaw motyw, ilustrując wypowiedź przykładami tekstów kultury z różnych epok.

Samotność – czym jest? Twoje rozważania na ten temat poparte przykładami z literatury, filmu, teatru