Wolna i zniewolona, w marzeniach i w rzeczywistości, ale zawsze Polska. Przedstaw funkcjonowanie motywu ojczyzny w wybranych utworach literackich.

Przykładowy wstęp

Takich słów jak Polska czy też ojczyzna w codziennym języku używamy rzadko. Fakt, że tu właśnie się urodziliśmy i tu żyjemy, wydaje się oczywisty i nie ma potrzeby, aby na każdym kroku to podkreślać. Zgodnie jednak ze słynną inwokacją do Pana Tadeusza Adama Mickiewicza dopiero wtedy, gdy los rzuci nas z dala od rodzinnego kraju, zaczynamy zdawać sobie sprawę z jego wartości. Zaczynamy o nim myśleć w zupełnie inny sposób – słowa takie jak Polska, ojczyzna, dom pojawiają się w zasadzie naturalnie.
Dowodem na to może być literatura. Nie znajdziemy wielu utworów pisanych w kraju, w których poruszany byłby motyw ojczyzny. Jest to jednak podstawowy temat dzieł tworzonych na emigracji, co wynika – jak sądzę – zarówno z oczekiwań odbiorców (w większości również pozostających na emigracji), jak i z potrzeby autora. Jak zatem twórcy emigracyjni pisali o ojczyźnie?

.

Proponowane rozwinięcie tematu

1. Typowa dla emigracji nostalgia za krajem:

  • Hymn Słowackiego
  • Moja piosnka [II] Norwida
  • Latarnik, Za chlebem Sienkiewicza
  • Marcin Kozera Dąbrowskiej
  • Kwiaty polskie Tuwima
  • Kraj lat dziecinnych pod redakcją Grydzewskiego
  • Popiół i wiatr Słonimskiego
  • Barbakan warszawski Wierzyńskiego
  • Trzy poematy o Warszawie Balińskiego
  • Wiersz mazowiecki, Skowronek Lechonia
  • Droga wiodła przez Narwik Pruszyńskiego
  • Aria z kurantem Lechonia

2. Polska jako kraj, który ma do spełnienia szczególną misję wśród innych państw świata:

  • Dziady cz. III i Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Mickiewicza (mesjanizm)
  • Kordian Słowackiego (winkelriedyzm)
  • Via Appia, Zstąp, duchu mocy Wierzyńskiego
  • Męczennicy Lechonia

3. Polska jako ojczyzna wielkich bohaterów walczących za jej wolność:

4. Polska widziana z perspektywy emigranta:

  • idealizowana, pokazywana jako miejsce wręcz idylliczne
    Pan Tadeusz Mickiewicza
    Dolina Issy Miłosza
  • …lecz też jako miejsce, o którym mówi się z nostalgią, ale które idealne nie było
    Kwiaty polskie Tuwima
    Zasypie wszystko, zawieje Odojewskiego
  • a także w sposób groteskowy, wyśmiewający – poprzez przejaskrawienie – stereotypowo-mitologiczny stosunek do ojczyzny
    Trans-Atlantyk Gombrowicza
    Emigranci Mrożka

 

Przykładowe zakończenie

Powyższe przykłady – wybrane z wielu – pokazują wyraźnie, że twórcy emigracyjni pisali o ojczyźnie często, ale różnorodnie. Sposób patrzenia na Polskę określała w dużym stopniu sytuacja polityczna: brak wolności oznaczał często nawoływania do walki za ojczyznę, a jednocześnie sprzyjał idealizacji rodzinnego kraju. Idealizacja ta, połączona z przekonaniem, że Polska i Polacy mają do spełnienia szczególną misję w dziejach świata, pojawiała się zarówno w literaturze romantycznej, jak i XX-wiecznej. Ale dopiero w minionym stuleciu tak otwarcie zaczęto z pewnymi ojczyźnianymi mitami i stereotypami polemizować – co najwyraźniej widać na przykładzie Gombrowicza. Tego rodzaju „szargania świętości” przyjmowano często krytycznie, oskarżając autorów o brak patriotyzmu.
Moim zdaniem jednak są to zarzuty bezpodstawne. Współczesność, co zauważają pisarze, wymaga nowego patriotyzmu, wykraczającego poza stereotypowe hasła i bezkrytyczne zapatrzenie w przeszłość. Ta potrzeba jest zresztą szczególnie silna dzisiaj, u progu wejścia Polski do Unii Europejskiej. Potrzeba nowoczesnego spojrzenia na ojczyznę, wyzbytego marzycielstwa i idealizacji. Spojrzenia na miarę XXI wieku.

Zobacz:

Ojczyzna – motyw literacki

Jak pisać o ojczyźnie

Ojczyzna – motyw literacki (według chronologii epok)

Ojczyzna w literaturze

Ojczyzna – motyw

Państwo, ojczyzna, naród

Ojczyzna, patriotyzm (cytaty)

Wokół ojczyzny, Polaków i patriotyzmu – cytaty