Cechy twórczości

  • W jego twórczości pojawiają się elementy naturalistyczne i modernistyczne.
  • Tradycyjnie twórczość Jana Kasprowicza dzielimy na kilka etapów:
    • naturalistyczny (cykl sonetów Z chałupy, w których w sposób fotograficzno-reporterski ukazał nędzę chłopów),
    • modernistyczny (powstaje wtedy np. cykl czterech sonetów Krzak dzikiej róży, które realizują założenia symbolizmu,
    • ekspresjonistyczny (hymny Ginącemu światu i Salve Regina, zapowiadające nowe kierunki w sztuce XX w., ekspresjonizm i katastrofizm).
    • Poszukiwanie odpowiedzi na podstawowe pytania metafizyczne i religijne doprowadziły poetę do franciszkanizmu.

Najczęściej jednak mówi się o trzech etapach twórczości Kasprowicza: naturalistycznym, modernistyczno-ekspresjonistycznym i franciszkańskim.

  • W utworach poety często natrafimy również na elementy impresjonizmu.
  • Ważne tematy jego twórczości to ciężka dola i nędza chłopów (sam poeta pochodził z nizin społecznych), koncepcja artysty, oczywiście kondycja człowieka i piękno przyrody. A także, co bardzo ważne, relacja Bóg – człowiek – najpierw dramatyczne, pełne goryczy oskarżenie Stwórcy – np. w hymnie Święty Boże, Święty Mocny…, a potem miłość do Niego i aprobata Jego woli – taki przełom w postawie artysty widoczny jest w utworze zaczynającym się od słów Przestałem się wadzić z Bogiem
  • Tom prozy poetyckiej O bohaterskim koniu i walącym się domu to świadectwo poszukiwań artystycznych prowadzących w stronę nowoczesnej groteski.

Nurty, pojęcia

  • naturalizm
  • modernizm
  • impresjonizm
  • symbolizm
  • ekspresjonizm
  • franciszkanizm

Możliwe tematy

  • Bunt przeciwko Bogu i nędznej egzystencji człowieka – porównaj nastroje nadawcy wypowiedzi i zarzuty stawiane Bogu we fragmencie Wielkiej Improwizacji (III cz. Dziadów Mickiewicza) z oskarżeniem przeciwko Bogu sformułowanym w przedstawionym fragmencie Dies irae.
  • Wskaż elementy ekspresjonizmu i katastrofizmu w przedstawionych fragmentach Dies irae.
  • Zgoda z Bogiem – porównaj, jak została ona ukazana w Trenie XIX Jana Kochanowskiego i Przestałem się wadzić z Bogiem… Jana Kas­prowicza.
  • Bunt prometejski – porównaj fragment Święty Boże… z wierszem Zbigniewa Herberta pt. Stary Prometeusz.
  • Niedola chłopów – porównaj przedstawiony tu sonet z cyklu Z chałupy z utworem z Księgi ubogich.
  • Zinterpretuj symbole zawarte w jednym z sonetów z Krzaka dzikiej róży.

Co wtedy pisać?

  • W Krzaku dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach… poeta poprzez obrazy przyrody tatrzańskiej oraz impresjonistyczną grę kolorów buduje nastrój, który wyraża trudne do nazwania wprost nastroje związane z przemijaniem i trwaniem, siłą i kruchością, pięknem.
  • Hymny są świadectwem przełomu światopoglądowego poety i próbą znalezienia odpowiedzi na podstawowe pytania: kim jest człowiek?, kim jest Bóg?, jaki jest Jego stosunek do człowieka? itd.
  • W Dies irae i Święty Boże… mamy do czynienia z prometejskim buntem przeciwko Bogu.
  • Księga ubogich jest wyrazem akceptacji świata, zbliżenia się do postawy franciszkańskiej i fascynacji góralskim folklorem.

 

Najważniejsze wiersze

Dies irae – hymn, który ukazuje wizje dnia Sądu Ostatecznego.

Święty Boże – hymn, w którym Bóg zostaje ukazany jako zimny, nieczuły, obojętny na los człowieka.

Rzadko na moich wargach… – wiersz poświęcony pojęciu ojczyzny – jasny, prosty i wzruszający. Nie powinniśmy ufać ludziom, którzy afiszują się swoją miłością do kraju, bo na pewno jest w tym coś nieszczerego.

Przestałem się wadzić z Bogiem… – utwór zamykający ostre oskarżenia Stwórcy o znieczulicę i okrucieństwo względem człowieka zawarte np. w Dies irae.

Krzak dzikiej róży – symbolistyczno-impresjonistyczny cykl utworów, wykorzystujący bogatą symbolikę krzaka dzikiej róży – niezwykle rzadkiej w górach rośliny – i starej, próchniejącej limby.

Zobacz:

Jan Kasprowicz

Poezja Jana Kasprowicza

Jan Kasprowicz – Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach