Przemiany w twórczości Jana Kasprowicza. Odwołaj się do znanych przykładów.
Wstęp I
Twórczość Jana Kasprowicza możemy podzielić na trzy etapy. Są to: etap społeczny, przełom modernistyczny i postawa franciszkańska. Oczywiście taki podział to pewne uproszczenie… Jednak świadczy on o przemianach osobowości artysty, jego dojrzewaniu wewnętrznym, ewolucji.
Wstęp II
Jan Kasprowicz najczęściej jawi nam się jako autor hymnu „Dies irae” czy symbolistycznego cyklu czterech sonetów „Krzak dzikiej róży”. Te utwory pochodzą jednak z drugiego etapu jego twórczości. Przyjrzyjmy się dokładniej trzem etapom twórczości poety.
Rozwinięcie
W pierwszym etapie twórczości – zwanym społecznym – poeta jawi się jako rzecznik skrzywdzonych i poniżonych. Tematy, jakie podejmuje, to dola chłopa, jego bieda. Z tego okresu pochodzi wiersz W chałupie i cykl sonetów Z chałupy. W tym okresie Kasprowicz stawiał poezji społecznikowski cel: ukazać nędzę chłopa w sposób prawdziwy, taki, który wstrząsnąłby odbiorcą.
- W wierszu W chałupie poeta śledzi wnętrze chłopskiej chaty. Widzimy tam okno zapchane szmatami, nędzny stół, resztki marnego jedzenia. Utwór kończy opis dwóch kobiet – starszej, drzemiącej przy piecu i śpiącej młodej chłopki. Ubóstwo i brzydota miejsca kontrastują z nierealnością marzeń młodej kobiety, która śni o paniczu.
- Natomiast sonety Z chałupy to zbiór obrazków obnażających nędzę ludu. Sonet XV to historia kobiety żebraczki, która tułała się i zamarzła… Czemu jej życie było tak przygnębiające? Mąż kobiety zmarł, a ziemię sprzedano na opłaty i biedaczka nie miała z czego żyć. Z kolei Sonet XIX to opowieść o mężczyźnie, silnym i zdrowym, który zachorował i nie ma pieniędzy na leczenie…
Drugi okres twórczości Jana Kasprowicza to przełom modernistyczny, etap buntowniczy. Wtedy powstały Hymny i Krzak dzikiej róży. Poeta wykorzystywał poetykę symbolizmu i ekspresjonizmu oraz zbuntował się przeciwko Bogu – ów bunt najbardziej widoczny jest w hymnach Dies irae i Święty Boże, Święty Mocny.
Ważne symbole sonetu Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach to dzika róża (niezwykła roślina w górach) i stara, spróchniała limba. Mogą być one odczytywane jako symbol: młodości i przemijania, pełni sił twórczych i schyłku istnienia, artysty i człowieka z tłumu, modernistycznej poezji i starej sztuki, piękna i przeciętności, poezji i prozy życia…
W tym okresie twórczości poeta zainteresował się również ekspresjonizmem. Te zainteresowania widać w cyklu Hymnów. Najbardziej znany z nich to Dies irae. Hymn ten jest niezwykłą, dramatyczną wizją dnia Sądu Ostatecznego. Sprawuje go zimny, okrutny, niewzruszony Bóg-Sędzia. Jedną z ekspresjonistycznych wizji w utworze jest „głowa owinięta cierniową koroną” – milczący, słaby Chrystus, który nie może być dla ludzi opiekunem ani opoką. Ludzie są osamotnieni, nie mogą spodziewać się wybaczenia ani miłosierdzia. Mamy tu do czynienia z katastrofizmem.
Trzeci okres twórczości poety to etap franciszkański. W tym czasie poeta przestał wadzić się z Bogiem. Ważne dla niego wartości to spokój ducha, religijność, miłość bliźniego, pogodzenie się z bólem i śmiercią jako nieodłącznymi elementami życia. Uspokaja się również styl Kasprowicza – atmosfera wierszy jest pełna spokoju i cichej radości. Ważnym i reprezentatywnym utworem dla tego okresu twórczości są Przeprosiny Boga. To opowieść o staruszkach, którzy żyli w zgodzie z Bogiem – grali z Nim w karty, chodzili do karczmy… Pewien uczony zarzucił im jednak, że „pospolitują” Boga, że ich wiara jest niewłaściwa. Ale sam Bóg uświadamia im, że uczony nie miał racji. Jaka nauka wypływa z tego wiersza? Każdy człowiek powinien znaleźć własną drogę do Boga.
Zakończenie
Trzy okresy twórczości Jana Kasprowicza bardzo różnią się od siebie. Trudno czasem wyobrazić sobie, że autorem „Dies irae”, gdzie zawarta jest wizja straszliwego, karzącego Boga, i „Przeprosin Boga”, w których Stwórca został ukazany jako dobrotliwy i pełen zrozumienia – jest ten sam poeta!
Zobacz:
Jan Kasprowicz – ewolucja postawy światopoglądowej i artystycznej
Poczucie zagrożenia wartości we współczesnym świecie i katastrofizm w Dies irae Jana Kasprowicza.