Artyzm Wesela Wyspiańskiego
Wstęp I
„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego to dramat. To dzieło określa się mianem dramatu realistyczno-symbolistycznego. Badacze twórczości Stanisława Wyspiańskiego często mówią o jego nierówności artystycznej – że obok fragmentów świetnych pod względem językowym, niesłychanie wyrazistych, pojawiają się również fragmenty dużo gorsze, czasem nawet przypominające… bełkot. „Wesele” to jednak dramat o dużej wartości artystycznej, znakomity pod każdym względem.
Wstęp II
Stanisław Wyspiański był twórcą wszechstronnym: nie tylko dramaturgiem, ale również cenionym malarzem. Zaprojektował dekoracje i kostiumy do kilku swoich sztuk, uczestniczył w próbach, rozmawiał z reżyserami o kształcie artystycznym swoich dzieł. W „Weselu” znakomicie widać tę wszechstronność artysty – dramat przemawia do nas nie tylko poprzez piękno słowa, lecz także klimat, malarskość i plastyczność wizji.
Rozwinięcie
Kompozycja
Bardzo dużą rolę w tym dramacie odgrywa jego kompozycja. Akt I, realistyczny, ma budowę przypominającą jasełka: goście weselni przewijają się przez scenę, rozmawiają (najczęściej w parach), po czym znikają. W II akcie wszyscy są jakby odurzeni, przesiąknięci snem. Minęła już północ. To właśnie w tym akcie poszczególnym bohaterom ukazują się zjawy symbolizujące ich ukryte pragnienia i kompleksy. W akcie III świt przywołuje wszystkich do rzeczywistości – goście jednak nadal są odurzeni i senni… Ten akt zdominował somnambuliczny taniec chocholi. Bardzo dużą rolę w kompozycji tego dzieła odgrywają Rachela i Chochoł. Gdy przypatrzymy się bliżej, w jakim momencie ci bohaterowie się pojawiają i po co, zrozumiemy, jak spójna jest kompozycja tego dramatu.
O artyzmie Wesela decyduje też bogata symbolika tego dramatu. Najbardziej znane symbole to, oczywiście, Chochoł, złota podkowa, złoty róg czy oniryczny taniec kończący dramat. Ale nie tylko – ważnym symbolem jest przecież także krakowska czapka Jaśka, czapka z pawimi piórami. Chłopak niezwykle ją sobie ceni. Ta czapka i zdobiące ją pawie pióra są symbolem próżności – Jasiek, schylając się po czapkę, zaprzepaścił całą misję, zgubił złoty róg.
Nastrój
Nie można pominąć nastroju, kolejnego ważnego elementu. Nastrój jest zupełnie inny nie tylko w poszczególnych aktach, ale nawet scenach. Weźmy najprostszy przykład. W I akcie scena oświetlona jest rzęsiście, słychać wesołą, taneczną muzykę. W II akcie nastrój ulega zmianie. Przede wszystkim zmienia się światło – na bardziej nastrojowe, pozostawiajace izbę w lekkim półmroku. To wtedy pojawiają się widma, z których każde niesie ze sobą inny nastrój. Sceny z Widmem i Hetmanem są pełne grozy, a ze Stańczykiem i Rycerzem dramatycznego napięcia, zaś scena z Upiorem napawa lękiem i odrazą… Akt III ma z kolei senny nastrój, a potem stopniowo wzrasta niepokój, w miarę następujących zmian w przyrodzie, takich jak stado czarnych wron, dziwaczne chmury, czerwona zorza.
Pierwiastki malarskie i muzyczne
zespalają się w tym dramacie w jedną całość. Wizja malarska odegrała w tym dziele olbrzymią rolę – dość wspomnieć o pięknych, malarskich didaskaliach. Jak wielką rolę odgrywają w nim kolory, odcienie i światło – gra świateł i cieni. Malarski urok ma sama chata, w której odbywa się wesele, którą Rachela przedstawia następująco:
ta chałupa rozświecona,
z daleka, jak arka w powodzi, (…)
W dramacie pojawiają się też wzmianki o różnych artystach malarzach – i tak np. fryzura Racheli kojarzy się Panu Młodemu z uczesaniami kobiet z obrazów Sandra Botticellego, zaś Poeta porównuje Rachelę do kobiet uwiecznionych przez innego znanego artystę, Edwarda Burne-Jonesa.
Elementy muzyczne również odgrywają ogromną rolę w dramacie, mają olbrzymi wpływ na nastrój. Gdy bohaterowie odbywają ważne rozmowy lub przeżywają rozterki, skoczna muzyka milknie lub cichnie. Wyspiański dość często sięga po metafory i porównania związane z muzyką: „Zaśpiewałeś kruczy ton”, „Tak mi się snuje dramat groźny, szumny, posuwisty, jak polonez”.
Język
O wartości artystycznej dramatu świadczą też znakomite dialogi i zróżnicowany język postaci, ważny przyczynek do ich charakterystyki. Innym językiem mówią nie tylko inteligenci i podkrakowscy chłopi – każdy z bohaterów ma swój własny sposób mówienia – np. język Gospodarza jest bardzo specyficznym zlepkiem gwary chłopskiej i inteligencji, z której pochodził. Długo jednak mieszkał na wsi – przyzwyczajenie i czas zrobiły swoje… język Gospodarza jest o wiele mniej wykwintny i poetycki niż język Poety.
Zakończenie
Starałem się tu zebrać jak najwięcej cech świadczących o artyzmie „Wesela” – zwartą kompozycję, muzyczność i malarskość dramatu, mistrzowski, zindywidualizowany język, wyrafinowane budowanie nastroju, olbrzymią rolę symboli w tym dramacie. Oczywiście, o wartościach artystycznych dramatu napisano już całe tomy – zajmowali się tym najbardziej cenieni badacze literatury. Mój głos to tylko echo ich myśli.
Zobacz:
Wesele Wyspiańskiego, realistyczno-symboliczny dramat narodowy
Wesele Wyspiańskiego, realistyczno-symboliczny dramat narodowy
Wesele Stanisława Wyspiańskiego pytaniem o świadomość narodową Polaków.
Wesele Stanisława Wyspiańskiego pytaniem o świadomość narodową Polaków.