Człowiek w epoce renesansu – przedstaw, w jaki sposób przejawia się w tekstach epoki odrodzeniowy humanizm.

Podstawowym prądem myślowym epoki renesansu był humanizm – stawiający człowieka w centrum świata. Ludzi odrodzenia fascynowała przede wszystkim zmienna i zdolna do autokreacji natura człowieka. Samo człowieczeństwo humaniści pojmowali jako dar, ale też i zadanie: pracę nad sobą samym, swoim charakterem, umysłem i duchem.

Inne, pokrewne tematy

  • Średniowieczna i renesansowa filozofia człowieka – podobieństwa i różnice.
  • Fraszka „Do gór i lasów” Jana Kochanowskiego jako poetycki manifest filozofii renesansowej.
  • Jak rozumiesz zdanie: „Człowieczeństwo jest nie tyle darem, ile zadaniem”? Odpowiedz, powołując się na wybrane dzieła z epoki renesansu.

Przydatne sformułowania

  • Dla ludzi renesansu charakterystyczne jest zafascynowanie sobą, zachwyt nad własnym „ja”, jego bogactwem i zmiennością, niezachwiana wiara we własne możliwości.
  • Człowiek jako jedyne ze stworzeń jest wolny. Może zbliżyć się do Boga, przewyższając nawet aniołów, lub też stoczyć się w materię i żyć jak zwierzę.

 

Propozycje wstępu

Możliwość 1
Zacznij od zdefiniowania pojęcia „humanizm”. To przecież zasadniczy termin, zwłaszcza jeśli zajmujesz się człowiekiem i epoką renesansu. Zastanów się, co dzisiaj znaczy termin „humanista”. Przede wszystkim określa chyba człowieka interesującego się naukami takimi jak: literatura, filozofia, historia. Dawniej (także w renesansie) miano humanisty zyskiwał ten, kto zajmował się studiowaniem tradycji i kultury antycznej. W najbardziej poprawnym rozumieniu humanizm oznacza światopogląd stawiający w centrum zainteresowań człowieka, uznający istotę ludzką za najdoskonalsze ze stworzeń. Mówiąc krótko: humanista wierzy w człowieka – wierzy, że człowiek ma do spełnienia ważną misję i jest stworzony do wyższych celów. Przedstaw także teksty, o których będziesz mówić w rozwinięciu pracy – na pewno nie możesz zapomnieć o fraszce Do gór i lasów Jana Kochanowskiego – ten utwór swobodnie połączysz z filozoficzną koncepcją Giovanniego Pico della Mirandoli.

Możliwość 2
Opisz krótko i zwięźle główne założenia filozofii renesansowej, zwłaszcza pod kątem filozofii człowieka. Zastanów się, co właściwie „odrodziło się” w tej epoce. Czy tylko sama kultura antyczna? Przecież w średniowieczu antyku także było sporo (np. w teologii tryumfy święciła filozofia Arystotelesa). Możesz napisać, że w renesansie odrodził się człowiek. W średniowieczu pojmowany jako grzeszny i słabowity sługa Boży, tu staje się wielkim kreatorem, „bogiem na ziemi” (tak mówił filozof Marsilo Ficino). Swoistą ikoną renesansu jest rysunek Leonarda da Vinci przedstawiający człowieka wpisanego w koło i kwadrat – ludzie renesansu wierzyli, że geometryczny ład kosmosu odbija się w doskonałych proporcjach ludzkiego ciała. Człowiek odrodzenia jest więc mikrokosmosem – małym światem!

 

Propozycje rozwinięcia

Możliwość 1
Zacznij od zinterpretowania fraszki Jana Kochanowskiego Do gór i lasów. Utwór ten możesz nazwać utworem autotematycznym, gdyż jego autor pisze o samym sobie. Warto, abyś zwrócił uwagę na to, że biografia Kochanowskiego nie jest wcale jakaś bardzo wyjątkowa i jedyna w swoim rodzaju. To tak naprawdę modelowy schemat życia każdego renesansowego poety (lub po prostu człowieka wykształconego). Studia we Włoszech (kolebce kultury), służba w wojsku i na dworze, zarządzanie majątkiem, praca przy zbiorach i pisanie wierszy w wolnych chwilach – Kochanowski pragnął pokazać niezwykłą różnorodność zajęć, którymi się zajmował w swoim życiu. I utwór nie jest bynajmniej nieskromnym hymnem wychwalającym mnogość zainteresowań poety! To raczej manifest głoszący prawa nowej epoki, pokazujący, że człowiek jest wolny (niczym przywoływany w utworze Proteusz) i może być tym, kim tylko zapragnie.

Taki był Proteus, mieniąc się to w smoka,
To w deszcz, to w ogień, to w barwę obłoka.

W średniowieczu człowiek przypisany był do swojego stanu i związanych z nim nieodmiennie zajęć. Renesans, bazując na filozofii Platona, pozwala mu niejako „tworzyć się samemu”. Tylko od człowieka zależy, czy będzie dobry, czy zły, czy pójdzie za głosem duszy i świata idei, czy posłucha ciała i stoczy się w świat grzechu i materii. Człowiek jest kowalem swego losu (Homo fortunae suae ipse faber) – napisał w swym dziele Mowa o godności człowieka Giovanni Pico della Mirandola. Według włoskiego filozofa Bóg stworzył człowieka jako byt bez określonego kształtu i konkretnej funkcji, pozostawiając mu tylko możliwość wyboru. To największy dar, jaki człowiek mógł dostać z rąk Pana.

Możliwość 2
Odwołaj się do starożytnej maksymy greckiego filozofa Protagorasa mówiącej, że: Człowiek jest miarą wszechrzeczy – to także jedno ze sztandarowych haseł epoki renesansu. Słowa te są wyrazem przekonania o doskonałości człowieka, a także jego centralnym miejscu we wszechświecie. W ludzkim ciele można odnaleźć doskonałe proporcje, które z powodzeniem można zastosować na przykład w architekturze lub astronomicznym opisie kosmosu. Organizm człowieka już przez starożytnych medyków uznawany był za swoisty mikrokosmos. Uważano, że płyny ustrojowe w ciele ludzkim (flegma, krew, żółć) odpowiadają czterem żywiołom naturalnym (ogniu, wodzie, powietrzu i ziemi) – podstawowym pierwiastkom makrokosmosu (czyli świata zewnętrznego). Renesans zachwycił się człowiekiem i postanowił postawić go w centrum zainteresowań epoki.

W tym miejscu możesz przywołać kolejny „sztandar” renesansu: słowa Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce (Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto). Artyści renesansowi chcą poznać człowieka do głębi, bez żadnych ograniczeń, wnikliwie studiując nawet jego najdrobniejsze organy wewnętrzne. Z drugiej strony bohaterem literackim epoki staje się zwykły człowiek prezentowany w różnych sytuacjach codziennego życia. Stąd taka popularność renesansowej poezji autotematycznej. Na przykład u Klemensa Janickiego (O sobie samym dla potomności) i Jana Kochanowskiego (Do gór i lasów).

 

Propozycje zakończenia

Możliwość 1
Zastanów się, czy zgadzasz się ze słowami Pico della Mirandoli i Jana Kochanowskiego. Czy człowiek rzeczywiście tworzy sam siebie? Czy może jest zdeterminowany (inaczej mówiąc – stworzony) przez warunki zewnętrzne takie jak: środowisko, status materialny, wychowanie itp.?

Możliwość 2
Zwróć uwagę na doniosłość renesansowych haseł. To przecież po trosze dzięki odrodzeniu żyjemy w wolnym i bardzo wygodnym świecie. To renesansowi myśliciele przyczynili się do rozwoju nie tylko sztuki i literatury, ale także medycyny (wykonując na przykład – surowo zabronione wówczas – sekcje zwłok) i techniki (konstruując wiele nowych wynalazków).

Renesansowy styl życia

Studiuj długo i pamiętaj, że uczysz się tak naprawdę całe życie. Do szkół wyjeżdżaj za granicę – najlepiej do Włoch. Ucz się języków obcych – obowiązkowo łaciny i greki – choć francuski lub włoski także się przydadzą. Staraj się przebywać w jak najświetniejszym (oczywiście intelektualnie) towarzystwie – w tym celu warto podjąć służbę na którymś z europejskich dworów. W życiu podejmuj wciąż nowe wyzwania i pamiętaj, że tylko od Ciebie zależy, kim będziesz. Pamiętaj o maksymie Carpe diem! Ty także żyj chwilą, lecz nie zapominaj, że najcenniejsze są wartości, takie jak: mądrość, cnota, sprawiedliwość, umiar, rozwaga, skromność – i to im zawsze staraj się służyć.

Uwaga
Pochwała głupoty to jeden z największych humanistów wszech czasów – Erazm z Rotterdamu – dosyć sceptycznie ocenił porządki panujące na świecie. W przewrotnym dziele pod tytułem Pochwała głupoty pokazał, że podstawową siłą rządzącą światem jest… głupota. Ludziom bezmyślnym, nieukom i egoistom powodzi się zazwyczaj lepiej niż szlachetnym mędrcom. Być może dlatego, że nie dążą do poznania prawdy, zadowalając się tylko nic niewartymi pozorami. Aż strach pomyśleć, jak bardzo aktualne są rozważania Erazma.

Zobacz:

Jak udowodnić obecność humanizmu w kulturze i sztuce renesansowej Europy?

19. Humanizm i reformacja – omów podstawowe prądy w literaturze i kulturze renesansu