Jednym z najczęściej cytowanych wierszy z tomu Pan Cogito jest Przesłanie Pana Cogito. Jakie wskazówki daje podmiot tego wiersza współczesnemu człowiekowi?
Przesłanie Pana Cogito zaliczamy do liryki apelu. W tekście wielokrotnie zostały użyte formy trybu rozkazującego czasowników, kierowane bezpośrednio do odbiorcy, występują również czasowniki poprzedzone przez partykułę „niech”(czyli złożona forma trybu rozkazującego), np. „bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny”; „a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze”.
Z nagromadzenia tak skonstruowanych zdań wyłania się swoisty dekalog – zbiór nakazów dla współczesnego człowieka do realizacji w codziennym życiu. Konstrukcja i frazeologia utworu wyraźnie nawiązuje do Biblii. Utwór rozpoczyna się stanowczym i kategorycznym nakazem: „Idź”. W kolejnych strofach podmiot wiersza nawołuje do:
- postawy wyprostowanej (godności) i odwagi,
- dawania świadectwa prawdzie,
- buntu przeciwko złu i słusznego gniewu, wrażliwości na „głos poniżonych i bitych,
- pogardy dla „szpiclów, katów, tchórzy” (czyli ludzi złych, nikczemnych),
- nieprzebaczania, zwłaszcza tych krzywd, które nie zostały wyrządzone bezpośrednio nam, lecz innym:
i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy
przebaczać tym których zdradzono o świcie
(trzeba zaznaczyć, że jest to nakaz sprzeczny z chrześcijańskimi normami postępowania),
- skromności:
strzeż się jednak dumy niepotrzebnej
oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz
powtarzaj: zostałem powołany – czyż nie było lepszych
- szacunku i miłości do ludzi i przyrody,
- czujności i wytrwałości w działaniu,
- bezwzględnej wierności wartościom etycznym ukształtowanym na drodze wielowiekowego doświadczenia ludzkości, przekazanych przez tradycję śródziemnomorską i kulturę chrześcijańską:
powtarzaj stare zaklęcia ludzkości bajki i legendy
(…)
powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem.
Podmiot wiersza lojalnie uprzedza o konsekwencjach takiej postawy:
a nagrodzą cię za to tym, co mają pod ręką
chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku
- Adresat Przesłania… nie powinien spodziewać się nagrody i uznania, raczej klęski (przynajmniej w wymiarze fizycznym). Mimo to nie wolno rezygnować z zasad, ulegać kompromisom, zatrzymywać uwagi na sobie samym:
ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo
Zobacz:
Funkcje nawiązań do Biblii i mitologii w twórczości Zbigniewa Herberta