Esej

„Nikt nie jest wolny od mówienia bredni.”
„Wielkie i wspaniałe arcydzieło człowieka – to żyć dorzecznie.”
„Nawet na najpiękniejszym tronie świata siedzi się zawsze na własnym siedzeniu.”

Powyższe aforyzmy wypowiedział Michel de Montaigne (mów mąteń z akcentem na drugą sylabę), Francuz doby renesansu, człowiek, który stworzył esej. Po prostu Montaigne zebrał swoje myśli w dość luźne, osobiste wypowiedzi „próby” mówienia własnego zdania, „próby przedstawienia własnych refleksji. Dzieło w polskim tłumaczeniu tak się nazywa: Próby, lecz we francuskim oryginale: Essais. Od niego bierze początek gatunek zwany esejem, bardzo popularny we współczesnej literaturze, uważany za ambitny i ogólnie szanowany.

Czym jest esej?

  • Gatunkiem dość ulotnym, żądającym swobody, umykającym sztywnym regułom. Balansuje na pograniczu literatury, choć krytycy uznają go już za gatunek literacki.
  • Esej jest subiektywną wypowiedzią autora na tematy filozoficzne, historyczne, naukowe, może być też krytyką lub prezentacją sylwetki.
  • Mnóstwo w nim dygresji, może zawierać eksperymenty prozatorskie, obrazy poetyckie, oryginalne skojarzenia.
  • Zwany jest także szkicem (krytycznym, filozoficznym itd.).

Funkcje

Wynikają z nazwy. Na przykład:

  • esej krytyczny – posiada przedmiot krytyki,
  • esej filozoficzny – zawiera treści filozoficzne, naukowe itd.

 

Reportaż

Rozkwitł w XIX wieku. Istotą reportażu jest zdanie relacji z wydarzeń, których świadkiem był autor reportażu. Na przykład z podróży po egzotycznych krajach, z wydarzeń wojennych, z procesu, z terenu dotkniętego klęską żywiołową lub katastrofą, terytorium reportażu jest rozległe: może być nim również ulica nocą, bazar w dzień, wieś, miasto, osiedle itd. Jest to gatunek dziennikarski – musi zatem informować odbiorcę, choć reporterzy dołączają swoje komentarze i interpretacje. Kapitalne możliwości stwarza reportażowi kamera – dlatego popularne są reportaże filmowe, z kolei dzięki fotografiom zaistniał fotoreportaż prasowy. Wiek XIX nie miał jeszcze takich możliwości, ale rozwój prasy sprzyjał reportażowi – np. Henryk Sienkiewicz publikował swoje Listy z podróży do Ameryki w „Gazecie Polskiej”. Czołowym reporterem naszego wieku był Melchior Wańkowicz, autor: Na tropach Smętka, Monte Cassino, Hubalczyków. Inni: Krzysztof Kąkolewski, Ryszard Kapuściński, Hanna Krall (Zdążyć przed Panem Bogiem, Taniec na cudzym weselu).

  • Główne funkcje reportażu to informacja, interwencja, utrwalenie wydarzeń.

 

Felieton

Jest to gatunek dziennikarski, ale swobodny, literacki. Pierwszym naszym sławnym felietonis­tą był Bolesław Prus! Pisał około czterdziestu felietonów rocznie. Od tamtych czasów felieton stał się stałą rubryką w wielu pismach, co z kolei zgadza się z genezą nazwy. Felietonem zwano dół kolumny, określony linią, miejsce, na którym zamieszczano materiały literackie czy krytyczne. Powoli taką kolumnę zaczęto zwać felietonową, a krótki, lekki, efektywny materiał dotyczący najczęściej wydarzeń współczesnych – właśnie felietonem.
Do znanych felietonistów naszej nieodległej przeszłości należeli Antoni Słonimski, Tadeusz Boy-Żeleński, Stefan Kisielewski, obecnie tę formę dziennikarską uprawia np. Daniel Passent.

  • Jeśli chodzi o funkcje felietonu – jest to swoisty komentarz do aktualnych wydarzeń lub zjawisk, często ma zabarwienie satyryczne. Przy tym bardzo ważna jest osoba felietonisty – autor nadaje styl swojej rubryce, prezentuje swój punkt widzenia, wprowadza elementy fikcji lub bohaterów, tym samym staje się bliski literaturze, urozmaica tytuł prasowy, spełnia funkcje rozrywkowe.

Zobacz:

Reportaż

Jak pisać esej

Co charakteryzuje esej, reportaż, felieton? Omów na przykładach z literatury współczesnej.

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/wymien-glowne-cechy-felietonu-gdybys-mial-napisac-felieton-jaki-wybralbys-temat-odpowiedz-uzasadnij