Metafory czy apostrofy pojawiają się nie tylko w poezji – w prozie także. Dlatego należy umieć je znaleźć i odczytać niezależnie od tego, czy zamierza się wybrać na maturze pisemnej analizę wiersza, czy też nie. Pamiętaj przy tym, że funkcja środka stylistycznego zależy od kontekstu, czyli konkretnego tekstu, w którym się on pojawia.

 

1. Środki językowe wpływające na brzmienie tekstu – dotyczą przede wszystkim poezji.

Fonetyczne środki stylistyczne.
Dają wrażenie muzyczności, śpiewności, a także pomagają budować nastrój. Do tej grupy należą:

  • onomatopeje (wyrazy dźwiękonaśladowcze);
  • eufonia (instrumentacja głoskowa) – nagromadzenie podobnych głosek; przykład: fragment wiersza Deszcz jesienny: „I światła szarego blask sączy się senny”;
  • rymy – żeńskie w większym stopniu są „muzyczne” niż męskie; w poezji współczesnej coraz częściej się z nich rezygnuje na rzecz wiersza białego;
  • rytm – podobnie jak rymy wiąże się wyraźnie z wierszem. Badając rytm, należy policzyć liczbę sylab w wersie, wyznaczyć średniówkę (występuje tylko w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe!), zaznaczyć akcenty, ewentualnie zaznaczyć stopy. Pozwala to ustalić typ wiersza. Może to być:
    • wiersz sylabiczny – to taki, w którym powtarza się stała liczba sylab w wersach;
    • wiersz sylabotoniczny – o stałej liczbie sylab w wersach i jednakowo rozłożonych akcentach w wersach;
    • wiersz toniczny – o takiej samej liczbie zestrojów akcentowych;
    • wiersz wolny – pozbawiony rygorów rytmicznych (liczba sylab w wersach jest tu różna). Ten typ wiersza często występuje w liryce współczesnej.

Powtórzenia
Również wpływają na brzmienie wiersza, zwłaszcza refren kojarzący się z formą pieśni. Inne ważne typy powtórzeń: anafora, paralelizm składniowy (podobieństwo budowy składniowej).

Słownictwo
Wyrazy kojarzące się z muzyką czy jakimiś dźwiękami. Przypomnij sobie omawiany w poprzednim odcinku wiersz Tuwima Scherzo.

 

2. Środki językowe decydujące o plastyczności obrazu, ­pozwalające wyrazić emocje

  • Epitety – ich zadaniem jest wskazywanie cech przedmiotów.
  • Porównania – szczególnie obrazowe są rozbudowane porównania zwane homeryckimi.
  • Synestezja – łączenie doznań pochodzących z różnych zmysłów działa na wyobraźnię czytelnika.
  • Dobór słownictwa – obecność wielu czasowników da nam wypowiedź dynamiczną, przymiotników – obrazową, lecz statyczną; wykorzystanie nacechowania stylistycznego wyrazów pomaga wyrazić emocje (np. zdrobnienia, zgrubienia).
  • Apostrofa – nadaje tekstowi charakter podniosły. Uwaga! W innych kontekstach może być sposobem nawiązania kontaktu z od­biorcą.
  • Metafory – pozwalające na sugerowanie treści, czytelnik musi wykorzystać swoją wyob­raźnię.
  • Peryfraza – zamiast jakiejś nazwy w tekś­cie pojawia się bardziej rozbudowany opis (Kraj Kwitnącej Wiśni zamiast Japonia); jej odmianą jest eufemizm (wyrażenie czegoś ła­godniej).
  • Oksymoron, antyteza – polegają na zestawieniu przeciwnych sensów. Dzięki nim można zwrócić uwagę na sprzeczności tkwiące w temacie.

 

3. Zabiegi językowe pozwalające podkreślić sensy

  • Powtórzenie – ma wpływ nie tylko na brzmienie, pozwala także coś wyeksponować. Warto zwrócić uwagę zwłaszcza na powtarzające się, tak w poezji, jak i w prozie, słowa– ­klucze.
  • Pytanie – nie każde jest retoryczne! Jego zadaniem może być zmuszenie czytelnika do refleksji. Obecność licznych pytań może być dowodem zagubienia, poszukiwania, niepewności.
  • Wykrzyknienie – pomaga nie tylko wyrazić emocje, ale też zaakcentować coś niezwykłego, zaskaku­jącego.

 

4. Elementy językowe porządkujące wypowiedź

  • Pytanie – może nie mieć charakteru pytania retorycznego, a jedynie prowadzić do jakiegoś wniosku, pointy.
  • Wyrazy i sformułowania nadające wypowiedzi spójność – zwróć uwagę na elementy sygnalizujące wynikanie (więc, toteż, zatem, dlatego, z tego wynika, że…), a także zaprzeczanie (ale, lecz, natomiast, zupełnie inaczej…, odmienny pogląd…).
  • Uporządkowanie wypowiedzi daje też wyliczanie elementów: po pierwsze, po drugie, kolejnym przykładem może być… Występują nie tylko w prozie! Oto przykład z wiersza Mickiewicza Snuć miłość:
    Stąd będzie naprzód moc twa, jak moc przyrodzenia,
    A potem będzie moc twa, jako moc żywiołów,
    A potem będzie moc twa, jako moc krzewienia,
    Potem jak ludzi, potem jako moc aniołów,
    A w końcu będzie jako moc Stwórcy stworzenia.

Zobacz:

Wymień najważniejsze środki stylistyczne w poezji.

Czy środki stylistyczne są tylko w poezji?

Epitety i inne środki stylistyczne

Czy środki stylistyczne są tylko w poezji?