Tego się naucz!

Podczas przygotowań do matury zastanów się nad następującymi kwestiami:

  • Pokolenie Kolumbów – kogo określamy tym mianem? Skąd pochodzi ta nazwa? Dlaczego Baczyński uznawany jest za twórcę, który najdobitniej chyba nakreślił sytuację tego pokolenia?
  • Cóż to takiego apokalipsa spełniona? Czym charakteryzuje się twórczość poetów spełnionej apokalipsy? Przypomnij sobie potoczne znaczenie terminu apokalipsa oraz Apokalipsę św. Jana, księgę zamykającą Nowy Testament.
  • Zastanów się, dlaczego poeta często bywa zestawiany ze Słowackim. Czy odnajdujesz jakieś wspólne cechy ich sposobu przedstawiania świata i własnych doznań?
  • Prócz tego warto przypomnieć sobie pojęcie katastrofizm – w tym celu możesz zajrzeć np. do Słownika literatury polskiej XX wieku.

Tematy, z którymi można powiązać wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

  • wojna,
  • śmierć,
  • katastrofizm,
  • motywy apokaliptyczne,
  • żołnierz (ciekawe może być zestawienie wierszy Baczyńskiego np. ze Śpiącym w kotlinie Rimbauda!)
  • dylematy moralne, rozdarcie wewnętrzne,
  • miłość,
  • młodość.

 

Pokolenie Kolumbów

To młodzi ludzie, którzy urodzili się około 1920 roku – a więc w momencie wybuchu wojny wchodzili właśnie w dorosłe życie. Do pokolenia Kolumbów należą poeci i pisarze, którzy zaczynają pisać w czasie wojny; łączą ich doświadczenia partyzanckie, konspiracja, przeżycia obozowe czy udział w powstaniu warszawskim.

Kolumbami byli: Jan Józef Szczepański, Gustaw Herling-Grudziński, Anna Kamieńska, Krzysztof Kamil Baczyński, Zdzisław Stroiński, Roman Bratny, Witold Zalewski, Tadeusz Różewicz, Tadeusz Borowski, Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński, Bohdan Czeszko, Józef Hen.

Tak pisze o nich Zbigniew Jarosiński:

Przeżycia wojenne ukazują się teraz w ich twórczości jako biograficzne piętno, którego nie sposób zatrzeć. Pozostają – przez całe dziesięciolecia – najważniejszą i ciągle otwartą sprawą życia, ­a treści moralne w nich zawarte – ściślej: zagłada wartości i „zarażenie śmiercią” (określenie Kazimierza Wyki), jakie są tych przeżyć treścią – służą jako główny układ odniesienia dla oceny tego, co ofiarowuje świat normalny.

Pokolenie to nazywane jest także pokoleniem spełnionej apokalipsy lub poetami spełnionej apokalipsy (określenie Jerzego Kwiatkowskiego – koniecznie je zapamiętaj i podczas pisania pracy postaraj się umiejętnie wykorzystać).

 

Ważne wiersze

Rodzicom

To jakby poetyckie wyznanie, wytłumaczenie, dlaczego poszedł walczyć, dlaczego był gotów zaryzykować życie dla ojczyzny. Wychowany tak jak każde dziecko w miłości do życia, z nadzieją, że: „On uniesie, on nazwie, co boli, wytłumaczy, podźwignie”, w dorosłym życiu miał świadomość końca i śmierci – wszystko zniszczyła wojna.

Baczyński napisał ten wiersz 30 lipca 1943 roku, w rocznicę śmierci ojca. Można powiedzieć, że młody żołnierz zdaje ojcu, który wychował go w duchu patriotyzmu i sam był żołnierzem, raport: „Ojcze, broń dźwigam pod kurtką, (…) ja, żołnierz, poeta, czasu kurz. (…) to od was mam: śmierci się nie boję”. Właśnie w lecie 1943 roku Baczyński wstąpił do Grup Szturmowych Szarych Szeregów.

Z głową na karabinie

W tym wierszu Baczyński przeciwstawia teraźniejszość – wojnę – czasowi przeszłemu, arkadyjskiej przeszłości, dzieciństwu i młodości. Były to czasy pełne szczęścia i nadziei na twórcze życie, ale nadejś­cie wojny było końcem tej idylli. Teraz już nie ma spokoju, trzeba walczyć – a osoba mówiąca w wierszach Baczyńskiego będzie walczyć, bo kocha ojczyznę, zna swój obowiązek.
Tak pisała o nim Marta Wyka:

Poezja Baczyńskiego była nie tylko kroniką walki z okupantem. Gdyby poeta takimi ramami twórczość swą ograniczył, pozbawiłby ją zarazem całego mrocznego i skomplikowanego balastu problematyki etycznej i moralnej, skazując wyłącznie na patriotyczną agitację. Poezję tę należy więc przede wszystkim odczytywać jako liryczny dziennik zmagań młodego poety, jako wewnętrzny dialog ze śmiercią, z sumieniem, jako kształtowanie moralności odpowiadającej wojennej pożodze.

Wojna – apokalipsa spełniona; katastrofizm

Cała twórczość Baczyńskiego jest przeniknięta wojną i obrazami wojny ukazanej jak koniec świata. W wierszu Z głową na karabinie wojna to zaciskający się wokół człowieka krąg, z którego nie ma ucieczki. Lecz w innych wierszach pojawiają się metafory jeszcze ostrzejsze i mocniej podkreślające apokaliptyczny charakter wojny.

Ważne wiersze

Ten czas
To wiersz, w którym możemy odnaleźć romantyczne wizjonerstwo: Baczyński przepowiada zmierzch pokolenia, które walcząc za ojczyznę, zginie: „Nie stanie naszych serc”. „Mroczny czas” – to czas wojny, kiedy nie ma prawdziwego życia są „drzew upiory”, „krzyże złamanych rąk”, odcięte „głowy dudnią po ziemi” a „niebo krwawe”. Ta katastroficzna wizja doskonale oddaje odczucia Baczyńskiego – poety, który przeczuwał, że zginie tak jak jego koledzy, tak jak całe pokolenie.

Pokolenie
„Tak się dorasta do trumny, jakeśmy w czasie dorośli” – pisał Baczyński w wierszu Pokolenie (Do palców przymarzły struny…). Poeta był świadom tego, że mogą zginąć, mogą stanąć przed koniecznością poświęcenia życia dla ojczyzny. Pisał: „Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało wielkie sprawy głupią miłością” (Z głową na karabinie).

Baczyński, obok refleksji nad tragedią swojego pokolenia, snuje także rozważania o katastrofizmie historiozoficznym, na przykład w wierszu Historia. Czas zła, wojny jest tak samo naturalny jak czas pokoju – następują one po sobie. Nieważne, czy krew rannego żołnierza wypływa spod kity, czy spod hełmu – to ta sama krew, w historii wciąż wracają obrazy zła, wojny.

Katastrofizm liryki Baczyńskiego różni się od katastrofizmu poetów przedwojennych, takich jak Czechowicz czy Miłosz. Oni tylko przeczuwali i przepowiadali nadchodzący czas wojny, ale zawsze była jeszcze nadzieja, że to tylko przeczucia.
Natomiast jak pisze Tomasz Wroczyński:

Katastrofizm generacyjny liryki Baczyńskiego i jego rówieśników przybiera postać spełnioną; losy tego pokolenia okazują się realnym pochodem ku śmierci, a spojrzenie we własną młodość odsłania wszechobecny obszar zagłady.

W Liście do Jana Bugaja (Jan Bugaj to pseudonim poety) Kazimierz Wyka stwierdził:

Z katastrofizmu wyłoniło się męskie zrozumienie historii, jej przebiegów i praw. Z pesymizmu pozostał jedynie nurt czystości i religijności. Pan już jest po stronie nadziei.

 

Antidotum na wojnę – Barbara i miłość

Miłość Barbary i Krzysztofa rozkwitła nagle, można powiedzieć, że była to miłość od pierwszego wejrzenia. Nie dane jej jednak było uczucie spokoju i bezpieczeństwa. W czasie wojny, kiedy cały świat jest skażony złem, trudno kochać i być szczęśliwym. O niemożności spełnienia, kiedy w źrenicach zastygło bolesne szkło, obraz świata całego we krwi, przemocy i okrucieństwa, pisze Baczyński w liryku rozpoczynającym się od słów: „Niebo złote ci otworzę, w którym ciszy biała nić, jak ogromny dźwięków orzech, który pęknie, aby żyć”. Stworzy ukochanej raj, jeśli pomoże mu zapomnieć: „Jeno wyjmij mi z tych oczu szkło bolesne – obraz dni, które czaszki białe toczą przez płonące łąki krwi. Jeno odmień czas kaleki, zakryj groby płaszczem rzeki, zetrzyj z włosów pył bitewny, tych lat gniewnych czarny pył”.

Łatwo można dostrzec nawiązanie do bajki Andersena Królowa Śniegu – kawałki stłuczonego szkła, które zaprószyły serca i oczy ludzi, nie pozwalały im patrzeć pogodnie na świat.

Wszystkie wiersze miłosne, erotyki pisane dla ukochanej poety i o niej są określane jako piękne, czyste dzięki liryzmowi i nasyceniu głębokim uczuciem.

Ważny wiersz

Biała magia
Biała magia to jeden z najpiękniejszych erotyków, jakie napisano. Biała, czyli dobra magia osnuwa się wokół idealnej, będącej symbolem piękna i harmonii kobiety. Nie mamy wątpliwości, że chodzi o Barbarę – podmiot liryczny mówi o tym wprost. Ukochana staje się dla osoby mówiącej swego rodzaju medium, lustrem: „przez ciała drżący pryzmat”, przez lustro, w którym przegląda się kobieta, podmiot liryczny dostrzega cały świat, kosmos. Wiersz ten jest pełen niezwykłych środków stylistycznych, przede wszystkim wszystko jest białe, mleczne, jasne – kojarzy się z dobrem i pięknem. Barbara jest porównywana do „dzbana zapełnionego gwiazdami i białym pyłem miesiąca”. Synestezja, czyli łączenie wrażeń zmysłowych, pojawia się w słowach: „srebrne kropelki głosu”.

 

Krzysztof Kamil Baczyński
Poeta urodził się 22 stycznia 1921 roku w Warszawie, zginął 4 sierpnia 1944 w powstaniu warszawskim. Od roku 1940 w konspiracji wydawał pod pseudonimem Jan Bugaj tomiki wierszy, publikował także anonimowo w podziemnych antologiach i czasopismach takich jak Dzień Warszawski, Miesięcznik Literacki. Chociaż przed wojną marzył, aby studiować grafikę, jesienią 1942 roku rozpoczął razem z żoną Barbarą studia polonistyczne na tajnych kompletach Uniwersytetu Warszawskiego.

W lecie 1943 wstąpił do Harcerskich Grup Szturmowych AK. Ukończył turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” i otrzymał stopień starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty. Kiedy wybuchło powstanie warszawskie, próbował dotrzeć do swojego plutonu, nie udało mu się to, walczył w okolicy Placu Teatralnego, tam też zginął raniony ­w głowę.

 

Zapamiętaj – to ważne!

Typowe cechy poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

  • wiersze osadzone w tradycji romantycznej,
  • symboliczne wizjonerstwo
  • niezwykła metaforyka
  • doskonałość języka poetyckiego

Tematy podejmowane przez Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

  • typowe przeżycia pokolenia poety,
  • zrozumienie chwili historycznej,
  • patriotyczny nakaz walki za ojczyznę,
  • konieczność wyboru postawy wobec wojny,
  • tragizm pokolenia,
  • przeczucia i obawy katastroficzne (faszyzm),
  • wizje dwóch światów w poezji Baczyńskiego; świata miłości, piękna obok wizji wojny,
  • oryginalność i piękno metafor oraz liryczny umiar w kreśleniu obrazów wizji i wojny,
  • filozoficzne uogólnienia dotyczące problematyki życia, miłości, piękna i śmierci.

 

Zobacz:

Krzysztof Kamil Baczyński – jak pisać o…

Krzysztof Kamil Baczyński

Esej interpretujący utwór Baczyńskiego pt. Ballada o rzece

https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c167-wspolczesnosc/tworczosc-krzysztofa-kamila-baczynskiego

Poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Zinterpretuj wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego pt. Modlitwa III. Odpowiedz, o co prosi nadawca wypowiedzi poetyckiej.

Krzysztof Kamil Baczyński – Modlitwa do Bogarodzicy

Ojczyzna – motyw