Co wiesz o twórczości Wisławy Szymborskiej? Omów wybrane utwory.

Poetka zadebiutowała w roku 1945. Jej tomiki noszą tytuły:

  • Dlatego żyjemy,
  • Pytania zadawane sobie,
  • Wołanie do Yeti,
  • Wszelki wypadek,
  • Wielka liczba,
  • Ludzie na moście.

Wiersze Szymborskiej cieszą się dużą popularnością, być może dlatego, że łatwo w jej utworach odnaleźć siebie, własne problemy, niepokoje, prawdę o naszym współczesnym świecie, który zagraża indywidualności jednostki, a o obronę swojego ja przed zawojowaniem wciąż walczy poetka.

Problematyka wierszy Szymborskiej jest bardzo różnorodna, trudno wskazać stałe motywy, wokół których niezmiennie krąży.

Warto wyróżnić:

  • Protest przeciw wszechwładnej technice i materializmowi świata, wołanie o ocalenie wartości humanistycznych (Spacer wskrzeszonego, Eksperyment).
  • Świat zwykłych drobiazgów, który otacza człowieka, staje się jego światem, tym naprawdę ważnym, najprawdziwszym (Prospekt, Przy winie).
  • Refleksja filozoficzna o człowieku i jego miejscu we wszechświecie (Eksperyment, Pomyłka, Sto pociech).
  • Wydarzenia wielkiej wagi – refleksja nad historią, ojczyzną i czynami bohaterskimi (Obóz głodowy pod Jasłem, Chwila ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej, Gawęda o miłości ziemi ojczystej).
  • Poczucie jedności z naturą, z przyrodą, miłość do świata zwierząt (Przemówienie w biurze znalezionych rzeczy, Szkielet jaszczura).
  • Cykl wierszy o „rzeczach i sprawach niespełnionych”. Można wykryć w poezji Szymborskiej skłonność do podejmowania tematu o kwestiach potencjalnych, które mogłyby się wydarzyć, lecz nie zaistniały. Nieprzyjazd, niewygłoszone nigdy przemówienie, niewysłany list, puste miejsce, które mógł ktoś zająć – są to sytuacje pobudzające wyobraźnię i w pewien sposób wywołujące pytanie o definicję życia i zdarzeń: dlaczego właśnie tak się potoczyły? (Z nie odbytej wyprawy w Himalaje, Recenzja z nie napisanego wiersza, Dworzec).

Mówiąc o technice poetyckiej Szymborskiej, należy wyróżnić cechy takie, jak:

  • mistrzowskie operowanie pointą, konceptem, zaskakującym pomysłem na ukazanie myśli, nawet komizmem językowym;
  • wykorzystywanie możliwości języka – dwuznaczności, dowcipu, gry słów, mowy potocznej;
  • intelektualizm i „ascetyzm” emocjonalny. Poetka rzadko daje upust wylewnym uczuciom. Woli zaznaczyć swój pogląd przez użycie ironii lub drwiny;
  • operowanie metaforą, która wydaje się być ulubionym zabiegiem poetyckim Szymborskiej.

 

Oto kilka przykładów:

  • Pisanie życiorysu

    Ten wiersz jest świetnym przykładem na to, jak zwykła, rzec można prozaiczna, życiowa czynność staje się dla poetki pretekstem do głębszych rozważań o człowieku. Pisanie życiorysu jest formalnością urzędową, która wymaga, by obywatel napisał (bo trzeba życiorys dołączyć do podania) o sobie, jak najkrócej, bez względu na długość biografii – to co najważniejsze. Ale, ale… co właściwie jest najważniejszą informacją o człowieku? Widzimy postać pochyloną nad urzędowym formularzem – jednostkę wobec urzędu. Trzeba: krótko, zwięźle, obowiązuje selekcja faktów, adresy, daty, przynależność, odznaczenia, bez wyjaśnień za co i dlaczego. Pominąć należy też uczucia, wspomnienia, pamięć miłości, psy, koty, pamiątki i sny. „Raczej cena niż wartość i tytuł niż treść.” Nie jest istotny cel naszej drogi, dźwięki, które słyszymy… I co wyszło z tych zeznań? „Ten za kogo uchodzisz.” Piszemy setki podań i prawdziwych kłamstw o sobie. Człowiek zarejestrowany, zapisany i obmierzony to zupełnie ktoś inny.

    I co słychać? „Łomot maszyn, które mielą papier.” To smutny finisz. Papier, który rzekomo mówi o człowieku prawdę, wmielony w maszynę (może już nie jest potrzebny) to symbol przemijalności istnienia. Papka pism urzędowych jako treść istnienia, zwykły życiorys jako fałszywe świadectwo – to dowody istnienia człowieka w świecie współczesnym. A przecież to nie są prawdziwe dowody.Poetka sugeruje, że prawda tkwi w tym, czego się nie pisze – w odczuciach, wizjach, wspomnieniach. Krótki wiersz, złożony z urzędowych uwag i pełnych goryczy kilku słów własnych jako głęboko filozoficzny. Ukazuje znikomość jednostki w świecie maszyn i urzędów, etykiety, pod którymi funkcjonuje człowiek, bezduszność definicji słowa: człowiek i niemożliwość zaistnienia prawdy na temat człowieka. Bo, jeśli nawet ta prawda jest – to nikt jej nie chce, nikogo nie obchodzi.

  • Obóz głodowy pod Jasłem

    To jeden z tych utworów Szymborskiej, w których poetka zajmuje stanowisko wobec „spraw wielkich”, wydarzeń dziejowych, takich właśnie jak koszmar obozów hitlerowskich. Lecz nie czyni tego po to tylko, by zapisać i utrwalić fakt w poezji, nie, minione wydarzenia także stają się materiałem do rozważań głębszych. Opisując pobyt w obozie pod Jasłem – miejscu śmierci głodowej licznych ofiar – autorka przekazuje grozę wydarzenia, wręcz niemożliwość opisania rzeczy tak straszliwej jak zagłodzenie ludzi. Uderza prawdziwość słów:

    Historia zaokrągla szkielety do zera.
    Tysiąc i jeden to wciąż jeszcze tysiąc.

    Statystyka nie mówi prawdy o ludzkim cierpieniu. Ten jeden to może jedyny syn, może narzeczony, którego śmierć zniszczyła życie dziewczyny… Historia go pomija. Poetka obrazuje to inaczej, przez charakterystyczne dla siebie odwrócenia: „płód urojony, kołyska próżna, powietrze, które śmieje się, krzyczy i rośnie, miejsce niczyje w szeregu”. Ta pustka to jednostka niezauważona przez historię. To gorzka refleksja o historii i jej prawdzie, to także hołd oddany pominiętym ludziom, uczuciom. Inny temat, który odbiorcę wiersza porusza do głębi, to próba zobrazowania głodu, który odczuwały ofiary. Wszystko w ich oczach jawi się jako „coś do zjedzenia”. Używając licznych metafor, Szymborska zamienia widok drzewa na drewno do żucia i sok spod kory do picia, ptak ma skrzydła pożywne, drut kolczasty staje się rożnem… Na nim chwieje się człowiek. Dziś pozostała cisza i trawa, świadkowie minionej tragedii, a poecie przychodzi ogarnąć wszystko zwięzłym słowem, „na zwykłym papierze”.

Motywy twórczości

  • Indywidualne przypadki, zdarzenia, minifabułki – pretekstem do głębszych refleksji.
  • Sceptycyzm wobec osiągnięć cywilizacji, poczucie jedności z naturą, poszukiwanie zagubionego humanizmu.
  • Motyw „niespełnionych”, „zaprzeczonych” wątków lub sytuacji.
  • Paradoks, żart, gra słowna, odwoływania do dziedzictwa kultury.

Uwaga
Wisława Szymborska została uhonorowana literacką Nagrodą Nobla w 1996 roku.

 

Zobacz:

Wisława Szymborska – biografia

Jaka jest funkcja paradoksu w poezji Wisławy Szymborskiej?

Wisława Szymborska – jak pisać o…

Człowiek i świat w wierszach Wisławy Szymborskiej

Szymborska na maturze

Wypisz w punktach charakterystyczne cechy poezji Szymborskiej