Kordian to znakomita pozycja, do wykorzystania w tematach prac pisemnych, takich jak:
- Podróż jako dojrzewanie i poznanie świata. Bardzo obszerny materiał – młodych, dojrzewających bohaterów, dla których podróż stała się szkołą życia jest w literaturze bez liku. Istnieje nawet niemiecki termin stosowany do utworów ukazujących rozwój bohatera – jest to Entwicklung – warto go zastosować. Kordian staje obok: wolterowskiego Kandyda, polskiego Mikołaja Doświadczyńskiego wymyślonego przez Ignacego Krasickiego, obok tytułowych bohaterów powieści przygodowych Marka Twaina – Tomka Sawyera i Hucka, współczesnego bohatera z Buszującego w zbożu Salingera… A patronuje im antyczny podróżnik – Odyseusz.
- Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono – o złożoności ludzkiej psychiki, o tym, jak własne reakcje mogą zaskoczyć samych bohaterów. W tym przypadku Kordian mdlejący u progu sypialni carskiej może stanąć obok uciekającego z Patny Jima z powieści Conrada. Obaj bohaterowie inaczej wyobrażali sobie swoją odporność psychiczną, obu życie zaskoczyło odmiennym rozwiązaniem. Przykładów postaw i reakcji zaskakujących dla samych zainteresowanych dostarcza literatura wojny, lagrowa i łagrowa. Są tam przykłady czynów szlachetnych osób co najmniej dwuznacznych moralnie za czasów pokoju – i czyny haniebne na pozór uczciwych, godnych szacunku ludzi (Inny świat Herlinga-Grudzińskiego, Początek Szczypiorskiego, Medaliony Nałkowskiej).
- Syndrom Hamleta – bohaterowie słowa, nie czynu. Kordian jest polską wersją Hamleta – podobne jak tamten monologuje, ma wielkie zamiary i niewiele z tego wynika. Inne są okoliczności – tam sprawa zemsty rodzinnej, tu sprawa narodowa. Jednakże mechanizm działania ten sam – szlachetność myśli, gotowość do poświęcenia, słuszność – i klęska, gdy przychodzi do konkretnych efektów. Taką prezentację można uatrakcyjnić zacytowaniem słów, które mówi do Hamleta w wierszu Herberta Fortynbras – żołnierz, człowiek czynu i konkretu. Jego monolog to wykład o skuteczności i lekceważeniu kryształowych ideałów, które nigdy nie przekładają się na racjonalne efekty. Tytuł wiersza Tren Fortynbrasa. Inny wiersz – Ernesta Brylla – Lekcja polskiego – nawiązuje wprost do Kordiana – mówi o ojczyźnie, że woli „tych co potrafią płynąć, nie mdlejących w progach sypialni carskiej”.
- Polska natura – osobowość Polaka. Jak jest właściwie? Czy faktycznie uosabia ją Kordian – człowiek do bólu szlachetny, gotów ojczyźnie oddać życie, ale niezdolny do prawdziwego czynu? Czy rzeczywiście – polska natura to osobowość spiskowca, umiejącego jednoczyć się w konspiracji, przeciw wrogu – a w czasach pokoju – marnie gospodarującego, kłótliwego, niszczącego wielkie zwycięstwa poprzez waśnie i zazdrość. Literatura dostarczy wielu dowodów na to, że tak jest – portrety krytyczne zarysował już w baroku Wacław Potocki, potem pisarze i poeci oświecenia – Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz. Bronił mentalności polskiego szlachcica Mickiewicz w Panu Tadeuszu, ale kłótliwości nie zaprzeczył. Kordian to bohater jednego z najważniejszych narodowych dramatów – jest więc z pewnością reprezentatywny. Konstruując taką postać, Słowacki po trosze szydził z polskiego typu, po trosze zaś umacniał taki schemat w polskiej kulturze.
Inne tematy
• obłęd, choroba psychiczna
• przemiany bohaterów
• rola poezji w życiu narodu
• powstanie listopadowe w literaturze (czy nawet w ogóle polskie zrywy narodowowyzwoleńcze w literaturze)
• makabra, okrucieństwo, koszmar, groza
• diabeł – jego literackie wizje (porównaj z opracowaniem Fausta Goethego)
Zobacz:
Kordian jako dramat o powstaniu listopadowym. Jak Słowacki ocenia powstanie?
Kordian Juliusza Słowackiego jako sąd nad powstaniem listopadowym