Szewcy to utwór, którego możesz wykorzystać w wielu tematach, na przykład:

  • katastrofizm
  • profetyzm
  • rewolucja
  • systemy totalitarne
  • uprzedmiotowienie człowieka
  • kryzys wartości
  • portret współczesnego człowieka
  • utwory – parabole
  • awangarda teatralna
  • teatr absurdu
  • teatr ekspresjonistyczny
  • groteska
  • parodia
  • sztuczne światy w literaturze
  • ciekawe postacie kobiece, w tym kobiety fatalne
  • komizm języka
  • neologizmy
  • aluzja literacka

 

Katastrofizm

Przykład tematu prezentacji
Motywy katastroficzne w literaturze XX wieku. Omów na wybranych przykładach.

Podpowiadamy

W tym przypadku konieczne będzie przywołanie kontekstu historycznego. Zacznij od prezentacji tła epoki, by uzasadnić obecność tonacji katastroficznej w literaturze XX wieku. Wybierz kilka najbardziej reprezentatywnych w tym względzie tekstów. Znajdziesz je na przykład w poezji:

  • Józefa Czechowicza (wiersze: Na wsi, Przez kresy, Żal),
  • Czesława Miłosza (wiersze: Walc, Piosenka o końcu świata),
  • Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (wiersze: Ten czas, Pokolenie, Mazowsze, Historia),
  • Tadeusza Gaj­ce­go (wiersz: Przed odejściem) itp.

Możesz obok poezji wykorzystać dramat dla uzasadnienia, że motywy katastroficzne były wszechobecne w literaturze. I tutaj jest miejsce na wykorzystanie Szew­ców Witkacego!

Prześledź, w jaki sposób rzeczywistość dramatu poddana przeróżnym eksperymentom zmierza do katastrofy, i zanalizuj dokładnie scenę finałową utworu.

Dyktatura Scurvy’ego wyzwala reakcję w postaci rewolucyjnego przewrotu. Rewolucja pogrąża świat w chaosie. Wydaje się, że już nic gorszego ludzkości nie może się przydarzyć, a jednak… Z po­re­wo­lu­cyj­ne­go bezładu wyłania się jeszcze gorszy porządek: USTRÓJ UNIFORMISTYCZNY. Na scenę wkraczają ONI – dwaj dżentelmeni w nienagannie skrojonych, angielskich garniturach: Towarzysz X i Towarzysz Abramowski. Przedstawiciele kolejnej nowej władzy. Technokraci. Zimni, obojętni, bez emocji. Sprawni i precyzyjni jak automaty. Z żalem ubolewają, że jeszcze nimi nie są. Nie mówią zbyt wiele i wiedzą, czego chcą. Ich chłód i spokój jaskrawo kontrastują z jazgotem księżnej i pozostałych uczestników widowiska. ONI „wszystko mogą” i zadanie wykonują bezbłędnie: kładą kres po­re­wo­lu­cyj­nej anarchii, wprowadzając swoje porządki. Dokonują automatyzacji społeczeństwa.

Ta scena budzi grozę! Jest zapowiedzią końca cywilizacji, która musi ustąpić przed naporem to­ta­li­ta­ry­zmu. Miejsce dawnych wartości zajmie mechanizacja. W nowej rzeczywistości zapanuje nareszcie „ład” i nie będzie w niej czasu na uczucia i inne podobne „głupstwa”.

Podkreśl wyraźnie:

Witkacy w Szewcach jest wizjonerem nadchodzącej katastrofy. Ostrzega przed niebezpieczeństwem porewolucyjnego chaosu, z którego może wyłonić się jeszcze gorszy niż re­wo­lu­cja, nieludzki porządek. Ambitni mogą odwołać się również do katastroficznych powieści Witkacego Pożegnania jesieni czy Nienasycenia.

Porównaj sposoby funkcjonowania motywów katastroficznych w przywołanych tekstach. Zastanów się, które ujęcia bardziej przemawiają do Twojej wyobraźni?

 

Rewolucja

Przykład tematu prezentacji
Przedstaw różne ujęcia motywu rewolucji w wybranych tekstach kultury XIX i XX wieku.

Podpowiadamy

Temat dotyczy tekstów kultury, więc daje Ci możliwość sięgnięcia również po przykłady z malarstwa czy filmu. Jednocześnie musisz dokonać takiego doboru materiału rzeczowego, by ukazać obraz re­wo­lu­cji w różnych ujęciach stylistycznych, a więc w sposób idealizujący, realistyczny, satyryczny, groteskowy… Możesz zdecydować się na prezentację tylko określonego, jednego przewrotu spo­łecz­ne­go, np. rewolucji francuskiej lub październikowej, albo tak dobrać teksty, by każdy z nich pre­zen­to­wał inny przewrót. Co wykorzystać, jeśli wybierzesz drugą opcję?

Na przykład:

  • obraz Eugčne’a Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady przywołujący rewolucję lipcową we Francji – potraktuj go jako pewien wzorzec; to ujęcie symboliczne, oddające w podniosły sposób idee rewolucji;
  • film Andrzeja Wajdy Danton – ciekawie może wypaść w zderzeniu z prezentowanym wcześniej obrazem jako przykład demitologizujący rewolucję, obrazujący w jaskrawy sposób, jak przewrót społeczny „pożera własne dzieci”;
  • Przedwiośnie Stefana Żeromskiego – to dobry przykład również na ujawnienie prawdziwego ob­li­cza rewolucji, pokazania jej niszczącej, destrukcyjnej siły niosącej śmierć i chaos;
  • obraz Guernica Pabla Picassa – świetny przykład ukazujący okrucieństwo wojny domowej w Hiszpanii w konwencji kubistycznej.

Prezentację możesz zakończyć odniesieniem do Szewców Witkacego. Zauważ, autora nie interesuje przebieg żadnego konkretnego przewrotu społecznego. Tworzy obraz rewolucji całkowicie abs­trak­cyj­nej. Chce zobrazować uniwersalne mechanizmy, jakie rządzą każdym tego rodzaju zjawiskiem spo­łecz­nym bez względu na jego czas i miejsce. Dlatego możesz potraktować dramat Witkacego jako swego rodzaju uogólnienie, tekst, który prezentuje pewien schemat powtarzalnych w każdej rewolucji sy­tu­acji:

  • po objęciu władzy wśród rewolucjonistów wyodrębnia się grupa „robotniczej arystokracji”;
  • zamiast wcielać w życie szczytne hasła, przedstawiciele nowo wybranej władzy przejmują nawyki tej poprzedniej, realizując swoje egoistyczne zachcianki i pławiąc się w luksusach;
  • istnieje grupa obywateli, która jest się w stanie zawsze zaadoptować do każdego ustroju (przykład księżnej);
  • wśród twórców przewrotu zaczynają pojawiać się różnice zdań, narastają nieporozumienia, re­wo­lu­cja dzieli się na stronnictwa;
  • w wyniku wewnętrznych konfliktów rewolucja „pożera własne dzieci”, niewygodnych działaczy po prostu się usuwa lub likwiduje (Czeladnicy zabijają Sajetana);
  • to wszystko prowadzi do stanu chaosu porewolucyjnego, zamiast nowego, lepszego porządku wkrada się anarchia.

Sformułuj wniosek:
obraz rewolucji przedstawiony przez Witkiewicza w konwencji groteskowo-far­so­wej uwydatnia uniwersalne prawo każdego przewrotu społecznego – rewolucja nie jest w stanie stwo­rzyć lepszego ładu społecznego, jest jedynie „zmianą miejsc kierowaną potrzebą brzucha”.

 

Zobacz:

Szewcy – Stanisław Ignacy Witkiewicz

Szewcy na maturze

Szewcy Witkacego – praca domowa

Szewcy – kartkówka

Szewcy Witkacego – rewolucja jako absurd; genialne przeczucie rewolucji w formie groteski, parodii i absurdu

Szewcy – Witkacy