Tematy, z którymi można powiązać Tango Sławomira Mrożka:
- wolność
- bunt
- totalitaryzm
- władza
- tradycja
- rodzina (i jej kryzys)
- rola inteligencji (i jej kryzys)
- sztuka i artysta (kryzys sztuki)
- wzorce romantyczne
- funkcja tańca w utworze literackim
- dramat absurdu, groteska
Wzorce romantyczne
Przykład tematu:
Portrety bohaterów romantycznych w literaturze poromantycznych epok. Odwołaj się do wybranych przykładów z literatury XIX i XX wieku.
Podpowiadamy
Na wstępie przypomnij literacki wzorzec osobowy, jaki wykreowała epoka romantyzmu. Możesz krótko odwołać się do modelu bajronicznego, werterowskiego i modyfikacji tych wzorców. Sporządź katalog typowych cech bohatera romantycznego (np. samotność, tajemniczość, indywidualizm, uczuciowość, niespełniona miłość, skłócenie ze światem, bunt, gotowość do poświęceń, tragizm itp.), by przy prezentacji postaci późniejszych epok mieć konkretny punkt odniesienia.
Wybierz i scharakteryzuj kilku bohaterów, których osobowość i biografia są w istocie wyrazem romantycznego pojmowania świata. Co myślisz o następującym zestawieniu: Lord Jim – doktor Judym – Artur?
Lord Jim – w tym bohaterze znajdziesz wiele z romantycznej postaci – skłonność bohatera do marzycielstwa, egzaltacji, szlachetność i prawość charakteru, samotność, wyobcowanie. Nie zapomnij, że jest to osobowość wewnętrznie skomplikowana, przeżywająca rozterki natury etycznej jak niejeden romantyczny bohater. Towarzyszy mu aura tajemniczości – tu możesz zwrócić uwagę na sposób prezentacji bohatera, która bynajmniej nie ułatwia dotarcia do prawdy o Jimie. Istotny punkt w Twoich rozważaniach to tragizm postaci: przywołaj i skomentuj te sytuacje, w których bohater musiał stanąć przed niełatwym wyborem życiowym i ponieść konsekwencje swoich decyzji. Kolejne argumenty odnajdziesz w konstrukcji losów postaci: a więc motyw winy i odkupienia, dalekie podróże do egzotycznych krajów, niespełniona miłość – to wszystko znamy z romantycznych książek.
Doktor Judym – również przejawia typowo romantyczne cechy: bunt, bezkompromisowość, idealizm, skłócenie ze światem. Jest porywczy, impulsywny jak Giaur, osamotniony w walce ze złem jak Kordian, rozdarty wewnętrznie jak Konrad Wallenrod, bo podobnie jak on staje w życiu wobec znanego z romantycznych fabuł wyboru między szczęściem osobistym a wyższą koniecznością. Musi coś poświęcić dla szlachetnej idei i to czyni go postacią tragiczną.
Artur – w tej postaci odnaleźć można mnóstwo odniesień do konkretnych bohaterów romantycznych.
Zauważ, Artur jak:
- Prometeusz cierpi dla dobra innych.
- Don Kichot jest uważany przez otoczenie za szaleńca.
- Hamlet i Kordian jest zbyt słaby i mało zdecydowany, by dokonać zemsty, ma za dużo wątpliwości i zbyt intelektualnie podchodzi do kwestii władzy. Królewicz duński, mimo że widział zepsucie świata, nie umiał się zdobyć na dokonanie czynu, Kordian zemdlał przed sypialnią cara. Także Artur roztrząsa różne możliwości, zastanawia się – nie potrafi zdecydowanie przejąć władzy nad otoczeniem. Czuje on, że świat wokół niego jest nie do przyjęcia, przeciwstawia mu jednak tylko mgliste ideały, a nie twardy kręgosłup moralny. W Arturze nie ma wewnętrznej siły, gdyż był wychowywany w środowisku bez idei, wartości i reguł moralnych. Dlatego jego pozytywne intencje wiodą go na manowce – staje się zwolennikiem tyrańskiej władzy. Nie jest jednak dość bezwzględny – dlatego przegrywa. Edek, jak Fortynbras z wiersza Herberta, dokańcza jego dzieło.
- Gustaw z IV części Dziadów jest zdradzonym kochankiem – po zdradzie Ali czuje podobną rozpacz jak bohater IV części Dziadów, gdy Maryla wybrała bogatszego. I podobne poniżenie: Edek to przecież „plugawy symptom rozkładu naszych czasów”! Ślub z Alą miał być, co prawda, sposobem przywrócenia dawnej formy, ale Artur nie planował małżeństwa tylko dla zasady. Chwilę przed śmiercią wyznaje: „Ja ciebie kochałem, Alu…”.
- Konrad występuje w obronie innych, którymi jednak gardzi – obaj podejmują walkę jednostkową w imię idei całej społeczności, w obu przypadkach niebagatelną rolę odgrywa prywatny wątek miłości i zazdrości. Artur chciał zbawić świat, poświęcenie jednostki dla idei jest prawidłowością romantyczną, pokrewieństwem z Mickiewiczowskim Konradem.
Rola inteligencji i jej kryzys
Przykład tematu:
Kryzys inteligencji jako temat literatury XX wieku. Odwołaj się do wybranych przykładów.
Podpowiadamy
Zbierz materiał rzeczowy. W tym celu przypomnij sobie inne teksty kultury poruszające problem kryzysu inteligencji. Jest ich sporo, na przykład:
-
- Wesele Stanisława Wyspiańskiego
- Granica Zofii Nałkowskiej
- Noce i dnie Marii Dąbrowskiej
- Pożegnania Stanisława Dygata
- Emigranci Sławomira Mrożka
- Zniewolony umysł Czesława Miłosza
- Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego
- Spis cudzołożnic Jerzego Pilcha
- Dzień świra w reż. Marka Koterskiego
- Możesz zastosować kryterium historyczne, wybrać teksty ukazujące inteligencję w różnych, najbardziej odległych czasowo momentach historycznych od początków XX wieku aż po jego koniec. Ten wariant prezentacji pozwoli Ci prześledzić ewentualne zmiany, przyjrzeć się kondycji polskiego inteligenta na przełomie prawie stu lat. Zestaw ze sobą na przykład Wesele – Granicę – Tango – Spis cudzołożnic. Otrzymasz tym samym obraz inteligencji z początków stulecia, następnie Polski międzywojennej, Polski lat 60. i 90. Każde z ujęć dzieli mniej więcej 30 lat. Analizując te utwory, spróbuj wychwycić podstawowe symptomy kryzysu tej warstwy, prześledzić, czy zmieniło się coś w stanie świadomości polskiego inteligenta u progu lat 90. XX wieku.
- Inny wariant pracy to prezentacja obrazu warstwy inteligenckiej z zawężonego przedziału czasowego, na przykład od okresu powojennego po dzień dzisiejszy. Tutaj można by się skoncentrować na analizie Tanga, Zniewolonego umysłu, Małej apokalipsy, Spisu cudzołożnic, Dniu świra. Nie bez znaczenia będzie rozważenie kwestii, na ile postawy polskiej inteligencji, kryzys wartości w obrębie tej warstwy wypływają z bieżących wydarzeń życia politycznego?
W obydwu przypadkach Tango Mrożka jest świetnym tekstem do wykorzystania. Rodzina Stomilów to przecież obraz inteligencji w stanie rozkładu i degrengolady, niemal w stanie agonii. Liberalizm, wolność seksualna, bezideowość, sztuka dla sztuki – to wszystko doprowadziło do „wyprania” tej grupy z poczucia sensu istnienia. Artur wychowany wśród nihilistów nie umie znaleźć idei – a tylko to mogłoby dać podwaliny pod nowy porządek i przezwyciężyć chaos wartości. Tymczasem grupa inteligencka, która od XIX wieku czuła się predestynowana do przewodzenia narodowi, do kreowania postaw moralnych czy patriotycznych nie jest już w stanie pełnić swoich podstawowych funkcji. Wdaje się w znany już z historii flirt z marginesem społecznym, admiruje rzekomo atrakcyjne wzorce z nizin społecznych i moralnych. To, co w Weselu przybrało dość niegroźną postać chłopomanii, w Tangu pociąga za sobą tragiczne skutki dyktatury chamów. To jaskrawy dowód kryzysu tej warstwy.
Zobacz:
Do jakich utworów nawiązuje Tango Mrożka i jaki jest sens tytułu dramatu?