Czym jest styl?
Styl to sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub na piśmie; stała tendencja w wyborze środków ekspresji językowej charakterystyczna dla danego autora, kierunku, gatunku literackiego, dzieła, epoki.
Słownik języka polskiego pod redakcja Szymczaka
Mówiona i pisana odmiana języka znacznie różnią się od siebie, w obrębie każdej z nich mieszczą się rozmaite style.
- W odmianie pisanej:
- styl urzędowy,
- naukowy,
- publicystyczno-dziennikarski,
- artystyczny.
- W odmianie mówionej
- styl potoczny,
- oficjalny (przemówienia!),
- a wtórnie – wszystkie z odmiany pisanej (np. naukowym posługuje się profesor na wykładzie).
Oczywiście, style różnią się od siebie zasobem słownictwa, użyciem związków frazeologicznych, a w mniejszym stopniu – konstrukcjami gramatycznymi.Najrzadsze są odrębności fonetyczne – dotyczą tylko staranności wymawiania słów.
Cechy stylu potocznego
- Słownictwo. Ten styl jest bardzo konkretny. Jego podstawową funkcją jest nazywanie i dlatego przeważają w nim rzeczowniki (aż dwie trzecie słownictwa!), na następnym miejscu znajdują się czasowniki, najmniej zaś w nim przymiotników i przysłówków. Jeśli konieczne jest scharakteryzowanie lub ocenienie czegoś, zamiast nich używa się rzeczowników lub związków frazeologicznych (np. zamiast tępy powiemy tępak, wesoło – heca na dwadzieścia cztery fajerki). Związki frazeologiczne pojawiają się też zamiast czasowników (np.: zbić z pantałyku zamiast speszyć). Niemal zupełnie brak określeń abstrakcyjnych, nazw uczuć, stanów emocjonalnych i intelektualnych. Wyraża się je za pomocą czasowników – np. żre go coś zamiast martwi się czymś.
- Metaforyka. Mimo dużej konkretności stylu jest bardzo bogata. Metafory uplastyczniają język i ułatwiają wypowiadanie się. Przykład: (wypruwać sobie żyły zamiast ciężko pracować, kopnąć w kalendarz zamiast umrzeć).
- Niesprecyzowany zakres znaczeniowy wyrazów używanych w stylu potocznym. Chociaż nie są one wieloznaczne, ich sens jest na tyle ogólny, że można za ich pomocą wyrażać różne, często odległe od siebie treści. I tak np. czasownika machnąć, który oznacza szybkie zrobienie czegoś potocznie używa się w wyrażeniach machnąć kieckę (szybko uszyć sukienkę), machnąć wypracowanie (szybko je napisać), a nawet… machnąć się za mąż (szybko się wydać). Możemy więc mówić o wielofunkcyjności wyrazów potocznych!
- Ogromna ekspresyjność stylu. W potocznym języku mało jest wyrazów nie zabarwionych emocjonalnie. Przeważają określenia ujemne, dużo jest słów i wyrażeń ordynarnych, ale i dowcipnych, żartobliwych (np. wykształcona dziewczyna w znaczeniu kształtna, zgrabna; starszy przystojny mężczyzna – podtatusiały amant).
- Problematyka gramatyczna. Często spotykane formanty to -arz, -us, -ała, -uła, -uch, -a, które służą nie tylko do tworzenia nowych wyrazów, ale nadają im też zabarwienie emocjonalne (porównaj: robotnik i robociarz, urzędnik i urzędas). Ciekawa – inna niż w pozostałych stylach – jest też funkcja przyrostków -uś, -ik, -ka, które służą zwykle do tworzenia zdrobnień, a w stylu potocznym nadają zabarwienie pejoratywne lub ironiczne (chamuś, cnotka).
- Swobodna, nieregularna składnia. Zdania często się urywają, obfitują we wtrącenia (prawda, że tak powiem), powtórzenia, wykrzyknienia. Ten styl pod względem składniowym daleki jest od podręcznikowej poprawności, ale za to bardzo żywy i naturalny.
Zobacz: