Figury stylistyczne należą do bardzo ważnych środków językowych.
Ich rola w utworach literackich to:
- wzmocnienie ekspresji (siły wyrazu) i zabarwienia emocjonalnego;
- kształtowanie piękna i oryginalności wypowiedzi.
Do tropów poetyckich zaliczamy:
- epitet,
czyli określenie rzeczownika uwydatniające charakterystyczne cechy przedmiotu. Epitetem może być:- przymiotnik złote serce,
- imiesłów: rozbrajający uśmiech,
- rzeczownik: księga myśli.
Epitety mają charakter potoczny lub przenośny. Skłonność do używania epitetów może być charakterystyczną cechą stylu jakiegoś pisarza lub epoki;
- porównanie,
czyli zestawienie dwóch przedmiotów lub zjawisk podobnych do siebie ze względu na jakąś cechę wspólną. Człony porównań zespalane są ze sobą za pomocą spójników: jak, jak gdyby, jakby lub wyrażenia na kształt. Podobnie jak epitety porównania funkcjonują w języku potocznym i literackim. W ramach stylizacji porównania stereotypowe mogą występować w funkcji artystycznej. Porównania literackie powinny być oryginalne, często są rozbudowane;
- porównanie homeryckie,
zwane tak od imienia greckiego poety Homera, który w swoich eposach posługiwał się tym właśnie tropem. Jest bardzo rozbudowane, pomiędzy dwa człony porównawcze wpleciona jest opowiastka, najczęściej z życia zwierząt;
- metafora (przenośnia),
czyli wyrażenie, w którym słowa użyte niezgodnie z ich zwykłymi znaczeniami uzyskują nowe znaczenie. Wyrazy w znaczeniu przenośnym często są używane w języku potocznym, np.: „noga stołowa”, „skrzydło domu”. Częściej kojarzą się nam one jednak ze stylem artystycznym.
Wśród metafor rozróżniamy:
- personifikację (uosobienie) – polega ona na nadaniu przedmiotom lub pojęciom cech ludzkich:
zaduma polna, osmętnica…
Idzie po polach
(Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na Anioł Pański);
- animizację (ożywienie) – nadanie przedmiotom martwym lub pojęciom cech istot żywych:
Bo liść zielony w biegu potrącony nogą,
Podnosił się, drżał chwilę…
(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz);
- hiperbolę (wyolbrzymienie) – nadanie jakiemuś zjawisku lub przedmiotowi znaczenia większego niż rzeczywiste:
Przelatywał tysiąc wielobarwnych motylów
(Stefan Żeromski, Wiatr od morza);
- metonimię (zamiennię) – przeniesienie nazwy z jednego przedmiotu na inny na podstawie zachodzącego między nimi obiektywnego związku: „oglądałem Wyspiańskiego” – zamiast „obraz Wyspiańskiego”,
„Grunwald” – zamiast „Bitwa pod Grunwaldem”.
- synekdochę (ogarnienie) – uwzględnia zależności ilościowe między przedmiotami lub pojęciami. Zazwyczaj jest ona zbudowana według łacińskiej zasady „pars pro toto” (czyli „część zamiast całości”) – np.
zamiast „mądry człowiek” powiemy „tęga głowa”,
zamiast „dobry pisarz” – „dobre pióro”.
- peryfrazę (omówienie) – użycie rozbudowanej opisowej konstrukcji zamiast jednego wyrazu:
ujął ją sen żelazny, wieczny, nieprzespany (Jan Kochanowski, Treny) – zamiast „zmarła”;
- eufemizm – odmiana peryfrazy, wyraz lub zwrot o łagodniejszej wymowie użyty zamiast wyrazu dosadnego:
„przylepiło się mu do rąk” – zamiast „ukradł”,
„człowiek przesadnie oszczędny” – zamiast „skąpiec”;
- alegorię – rodzaj rozwiniętej metafory, obraz lub opowiadanie, mające w całości sens przenośny. Jej bardzo ważną cechą jest to, że ma ustabilizowane, zawsze to samo znaczenie (np. paw zawsze jest alegorią dumy i pychy, papuga – jarmarczności i tandety, itp.). Może być wpleciona w utwór literacki. Ukryte znaczenie alegoryczne tkwi także w paraboli (przypowieści). Przykładem może tu być Dżuma Alberta Camusa.
Zobacz: