Tytuł należałoby uznać za wykładnik tematu utworu literackiego, w nim szukać wskazówek interpretacyjnych, odniesień kulturowych.

  • Liczną grupę stanowią dzieła, których autor wykorzystuje imię, nazwisko, przydomek bohatera.
    Mamy więc:

    • Makbeta (Szekspir),
    • Balladynę (Słowacki),
    • Konrada Wallenroda (Mickiewicz),
    • Giaura (Byrona).

Bywa i tak, że najbardziej wpływowa osoba nie zostaje zaszczycona, a świetnym tego przykładem jest Pan Tadeusz Adam (Mickiewicz) – tytułowy bohater jest postacią pierwszego planu, ale wyraźnie ustępującą Jackowi Soplicy. W tytule Buddenbrookowie (Thomas Mann) nazwisko występujące w liczbie mnogiej łączy bohaterów, bo to przecież saga rodzinna.

  • Drugą, równie licznie reprezentowaną grupę, tworzą nazwy rzeczowe, częstsze wraz z rozwojem form powieściowych.
    Wśród nich pojawiają się:

    • nazwy miejsc, które eksponują okolicę, niekiedy ogólnie – jak w Nad Niemnem (Eliza Orzeszkowa),
    • czasem precyzyjnie sytuują wydarzenia w konkretnym regionie lub mieście, nawet na wsi: Na skalnym Podhalu (Kazimierz Przerwa-Tetmajer), Petersburg (Adam Mickiewicz), Wesele w Atomicach (Sławomir Mrożek).

Te tytuły nie sprawiają kłopotów interpretacyjnych, można powiedzieć – są zwyczajne, oczywiste.

  • Najbardziej interesujące są te niejednoznaczne, wydobywające wieloaspektowość utworu, nawet symbolikę.
    Tytułowi Ludzie bezdomni (Stefan Żeromski) to ci bez dachu nad głową, ale też bez bliskich, bez miejsca w życiu, emigrujący, odrzucający małżeństwo, mieszkający w przytułkach. Podobnie wiele skojarzeń wywoła Granica (Zofia Nałkowska) albo Dżuma (Camus).
  • Tytuł nie musi być bliski treści, może ją dodatkowo udziwniać, prowokować i intrygować czytelników.
    Taką funkcję pełnią neologizmy:

    • Ferdydurke (Witold Witld Gombrowicz),
    • Namiętnik (Manuela Gretkowska),
    • Szczuropolacy (Edward Redliński).
  • Innego rodzaju podpowiedź, bo dotyczącą podobieństwa formalnego, niosą tytuły zawierające nazwę gatunku literackiego:
    • Elegia… o chłopcu polskim (Krzysztof Baczyński),
    • Oda do młodości (Adam Mickiewicz)
    • Pieśń XX, Tren VIII (Jan Kochanowski).
  • Wprost podana jest informacja o tradycji literackiej, specyfice sformułowań, tonie wypowiedzi, nastroju.
    Tytuły z numerem można identyfikować też poprzez pierwszy wers. Taki tytuł-wers to incipit.
    Przykład: Czego chcesz od nas, Panie? (Jan Kochanowski), Który skrzywdziłeś człowieka prostego… (Czesław Miłosz) czy Exegi monumentum… – incipit pieśni Horacego w oryginale.
  • Wśród polskich utworów spotkać też można obcojęzyczne tytuły:
    • Quo vadis (Henryk Sienkiewicz),
    • Confiteor (Stanisław Przybyszewski).

Nie używamy ich oczywiście wymiennie z polskim tłumaczeniem, ale ta wiedza pomaga w interpretowaniu.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Omów rolę tytułu w dziele literackim.

Tytuł, motto, ostatnia scena jako klucze do interpretacji dzieła

Tytuł, incipit, motto