AKADEMIA MATURALNA

TESTUJ SIĘ – zestaw ćwiczeń do testu

Zadanie 11

Teresa Michałowska, Świat poetycki: granice wyobraźni. O poezji polskiej XV wieku.

Świat rozdwojony

Z zachowanych ułamkowo utworów poetyckich powstałych w Polsce w okresie późnego średniowiecza wyłania się wizja świata odznaczającego się radykalną dwoistością. Obok (…) sfery materialnej jest w nim obecna, zmysłom niedostępna, pozaziemska sfera duchowa. Rozłączność i przeciwstawność tych dwu obszarów ujawnia się najpełniej w obrazach przekraczania dzielącej je granicy – bądź przez osoby boskie, bądź przez dusze ludzkie opuszczające ciało po śmierci. (…)

Święci wyznawcy (Aleksy) oraz męczennicy (…) pozostają za życia w trwałym kontakcie z niebem. Stanowi ono przedmiot ich marzeń i upragniony cel dążeń. (…) Obszary: ziemski i niebiański, materialny i duchowy są usytuowane względem siebie wertykalnie. Opozycja “dołu” i “góry” ma głęboki sens aksjologiczny: to, co nisko, jest opatrywane ujemnym znakiem wartości; to, co wysoko – jest boskie, a więc w najpełniejszy sposób doskonałe. Złożony w swej strukturze, świat poetycki nie był wytworem swobodnej wyobraźni piszących. Zarówno jego dwudzielność, jak wizja obu sfer: ziemskiej i niebiańskiej, pozostały w ścisłej zależności od średniowiecznego światopoglądu, w którym tradycja myśli biblijnej splatała się nierozerwalnie z filozoficzno-kosmologicznymi inspiracjami starożytności.(…)

Przyjęta powszechnie w średniowieczu europejskim wizja świata miała podłoże geocentryczne. Kosmos wyobrażano sobie jako ograniczoną przestrzennie olbrzymią kulę, w której środku tkwi nieruchomo ziemia. Owo centrum otaczają koncentryczne sfery, po których krążą planety; liczba i kolejność tych ostatnich były kwestią sporną, jednakże niezmiennie przyjmowano dwudzielność całej konstrukcji, wyodrębniając w niej część podksiężycową (…) oraz nadksiężycową (…). W strefie podksiężycowej panowały żywioły: ziemia, woda, powietrze i ogień. Możliwy był tu jedynie ruch po linii prostej, uznany za niedoskonały. Wszystko, co istniało w tym obszarze, podlegało działaniu czasu: było przemijające i nietrwałe. Strefa nadksiężycowa bywa zbudowana z trzech koncentrycznie ułożonych obszarów niebiańskich. Pierwsze, najbliższe ziemi niebo nazywano firmamentum (…) tu poruszały się ruchem doskonale okrężnym planety. (…) Nad firmamentem rozciągało się drugie niebo: cristalinum, zbudowane z substancji podobnej do wody, dalej zaś mieściło się niebo najwyższe: empireum. To ostatnie było całkowicie nieruchome i zalane jaskrawym, porażającym światłem. Istniało ono poza czasem: trwało w wieczności, nie podlegając zniszczeniu.

Poetyckie przeciwstawienie ziemi i nieba miało zatem oparcie w kosmologii i teologii tworzących fundamenty średniowiecznego światopoglądu. Głębokie przekonanie o skończoności, dwudzielności i hierarchiczności universum inspirowało wyobraźnię poetów, wyznaczając przestrzenne i czasowe granice kreowanej przez nich rzeczywistości. Ono też sprawiało, że człowiek wraz ze swymi problemami egzystencjalnymi był wkomponowany w tło owego imaginacyjnego makrokosmosu. (…)

[źródło: Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza pod red. Teresy Michałowskiej]

 

Zadanie 1.

Wymień co najmniej trzy cechy charakteryzujące świat średniowieczny.

Odpowiedź:

  • a) dwudzielność: ziemskie – duchowe
  • b) geocentryzm
  • c) hierarchiczność
  • d) skończoność

Komentarz:

W tekście autorka wiele razy odnosi się do cech światopoglądu średniowiecza. Dodatkowo, podsumowuje swoje rozważania w ostatnim akapicie, mówiąc wyraźnie o fundamentach średniowiecznego światopoglądu.

 

Zadanie 2.

Jak, w kontekście drugiego akapitu, należy rozumieć sformułowanie sens aksjologiczny?

Odpowiedź:

Sens aksjologiczny znaczy w tym kontekście tyle, co “charakter wartościujący”, a taki właśnie ma średniowieczna opozycja: góra – dół.

Komentarz:

Aksjologia to nauka o wartościach, teoria wartościowania. Świat średniowieczny to świat sprecyzowanych wartości, świat ścisłej i uporządkowanej hierarchii.

 

Zadanie 3.

Jak rozumiesz zdanie, że w światopoglądzie średniowiecznym tradycja myśli biblijnej stapia się nierozerwalnie z filozoficzno-kosmologicznymi inspiracjami starożytności?

Odpowiedź:

W naszym kręgu kulturowym istnieją dwa źródła średniowiecznego światopoglądu: Biblia i antyk.

Komentarz:

To polecenie w zasadzie nie wymaga komentarza. Należało jedynie własnymi słowami wytłumaczyć sens zdania.

 

Zadanie 4.

Jakim słowem zastąpić można w tekście łacińskie universum (trzeci akapit)?

Odpowiedź:

Wszechświat

Komentarz:

Termin universum może być używany w różnych znaczeniach. Z łaciny znaczy tyle, co wszechświat i tak należy go rozumieć w kontekście nie tylko tego akapitu, ale i całego tekstu.

 

Zadanie 5.

Dla jakiego prądu filozoficznego średniowiecza charakterystyczne są: teocentryzm oraz prymat ducha nad ciałem?

Odpowiedź:

Prądem tym jest augustynizm.

Komentarz:

Takie pytanie może się pojawić. Odnosi się ono do Twojej wiedzy spoza tekstu, ale obejmuje zakres wiadomości, jaki powinieneś wynieść z lekcji języka polskiego.

 

Zadanie 6.

Kim jest autorka tekstu? Znajdź przynajmniej jeszcze jedną jej książkę w katalogu bibliotecznym.

Odpowiedź:

Teresa Michałowska jest wybitnym historykiem literatury, specjalistką od średniowiecza. Jej najsłynniejsza książka to Średniowiecze.

Komentarz:

Jak zwykle zadajemy Wam pytanie o autora tekstu. Jest to, oczywiście, pytanie dodatkowe, którego nie musicie się obawiać na egzaminie. Warto jednak poznać i zacząć kojarzyć pewne nazwiska ze świata humanistyki. Z pewnością rzuciła Wam się kiedyś w oczy seria Wielka Historia Literatury Polskiej wydawana przez Wydawnictwo PWN. Świetna książka Michałowskiej o średniowieczu otwiera tę serię.

Zobacz:

Zadanie 12 – TESTUJ SIĘ