Podmiot

Podmiot

• Podmiot jest to nadrzędna część zdania, która nazywa:
  • osoby,
  • rzeczy,
  • zjawiska,
  • pojęcia,
  • stany,
  • cechy,
  • czynności.

• Podmiot jest wykonawcą czynności.

• Podmiot nazywa osobę, rzecz, zwierzę czy zjawisko, czyli oznacza to, o czym w zdaniu orzekasz za pomocą orzeczenia.
  Wczoraj mama ugotowała pyszną zupę.
  Agnieszka poszła na lodowisko.
  Wycieczka udała się.
  Pies Kacpra zaginął.
  Burza przestraszyła moją siostrę

 

O podmiot najczęściej pytamy:

• kto? co?

• Typowym dla podmiotu przypadkiem jest mianownik, ale w określonych konstrukcjach występuje on w dopełniaczu (kogo? czego?)
  – Brakuje pieniędzy na zakup leków. (czego brakuje?)
  – Matka poszła do sklepu. (kto poszedł?)
  – Zjawili się sami niezadowoleni. (kto się zjawił?)
  – Uczciwość, to nie jest jedyna jego cecha charakteru. (co nie jest jedyna cechą jego charakteru?)
  – Bieganie jest bardzo zdrowe. (co jest zdrowe?)
  – Wycieczka do Gdańska bardzo się udała. (co się podobało?)

Podmiot + orzeczenie = związek główny
Podmiot + orzeczenie = związek zgody

 

Podmiotem może być:

• rzeczownik (najczęściej)
  – Monika dobrze się uczy.
  – Klasa została podzielona na grupy.
  – Zabrakło czasu na dokończenie zadania

• zaimek rzeczowny
  – Ona jest bardzo pracowita.
  – On poszedł po rozum do głowy.

• przysłówek
  – Precyzyjnie to znaczy dokładnie.

• przymiotnik
  – Chorzy czekają przed gabinetem lekarza.

• spójnik
  – „I” jest spójnikiem.

• czasownik w formie bezokolicznika
  – Podróżować można na różne sposoby.
  – Tańczyć jest przyjemnie.
  – Wyjeżdżać z wakacji nie jest łatwo.

• liczebnik
  – Siedem jest liczbą nieparzystą.

• przyimek
  – „Od” jest przyimkiem.

• imiesłów przymiotnikowy czynny
  – Walczący zostali rozdzieleni.

• Całe wypowiedzenie
  – „Oda do młodości” to wiersz Adama Mickiewicza.

Rodzaje podmiotów:

Podmiot gramatyczny

• Pytamy o niego: kto? co?
• Wyrażony jest zawsze w mianowniku.
  – Klara kocha Wacława.
  – Janek idzie do szkoły.
  – O wynikach konkursu zostały poinformowane również one. (kto? – one).

Podmiot logiczny

• Pytamy o niego: kogo? czego?, komu? czemu?
• Wyrażony jest rzeczownikiem w dopełniaczu lub celowniku.
• Jest podmiotem tylko logicznym (tzn. wynika z sensu zdania, a nie z jego budowy gramatycznej)
• Najczęściej związany jest z orzeczeniem, w którym jest mowa o braku, ubywaniu, przybywaniu czegoś, np. wody ubywało, przybywało lat
  – Po tym co powiedział, ubyło mu zwolenników.
  – Marka nie było w szkole. (rzeczownik w dopełniaczu, kogo? czego? – Marka)
  – Wielu gości przybyło na dzisiejszą wystawę.
  – Magdzie jest zimno. (rzeczownik w celowniku, komu? czemu? – Magdzie)

Podmiot domyślny

• Bezpośrednio w zdaniu nie występuje (nie jest wyrażony jako osobny wyraz), ale jego istnienia domyślamy się na podstawie orzeczenia lub zdań poprzednich.
  – Bardzo lubię Michała. (ja)
  – Jest zabawny. (on, czyli Michał)

• Rozpoznać go możemy po końcówkach osobowych czasowników.
  – Chodźcie do kina. (wy); chodźmy do kina. (my); chodź do kina. (ty)

• Określić go możemy na podstawie kontekstu wypowiedzi lub zdań wcześniejszych.
  – Rodzice za bardzo się o mnie boją. Nie pozwalają mi wychodzić wieczorami na spacery z psem. (kto? – domyślamy się, że chodzi o rodziców, stąd podmiot domyślny: rodzice).
  – Marek lubi chodzić na imprezy. Często wraca do domu nad ranem! (kto? – Marek)

podmiot szeregowy

• Funkcję podmiotu pełni jednocześnie kilka wyrazów pozostających względem siebie w stosunku współrzędnym (tworzą szereg).
  – Gruszki, śliwki, jabłka i winogrona są moimi ulubionymi owocami.
  – Mama z tatą wyszli do teatru.

• Orzeczenie, łączące się z tego typu podmiotem, przybiera formy liczby mnogiej.

• Dopuszczalna jest forma liczby pojedynczej kiedy:
  • składniki podmiotu wyłączają się wzajemnie.
    – Ani Marek, ani Tomek nie odrobił pracy domowej.
    – Ani Zosia, ani Marysia nie była w górach.
  • Odmianą podmiotu szeregowego jest tzw. podmiot towarzyszący.
    – Wazon z kwiatami stał na komodzie.
    – Alicja z papugą siedzi przed domem.
    – Babcia z wnuczkami ogląda wystawę sklepową.

Zapamiętaj!

• Podmiot towarzyszący wyrażony jest w narzędniku.

• Gdy podmiot towarzyszący jest nierównorzędny znaczeniowo z podmiotem w mianowniku orzeczenie przybiera postać liczby pojedynczej
  – Alicja z kotem siedzi przed domem. (Alicja jest człowiekiem, kot zwierzęciem)

• Kiedy obydwa podmioty są równorzędne orzeczenie przybiera formy liczby mnogiej.
  – Ojciec z matką oglądają telewizję. Magda z Agatą poszły do kina.

podmiot zbiorowy

• Wyrażany jest rzeczownikiem w liczbie pojedynczej oznaczającym zbiorowość. – Mieszczaństwo (szlachta) jest stanem społecznym.
  – Wojskowi siedzą na trybunach.
  – Chłopi pracowali w polu.
  – Politycy powinni zajmować się sprawami kraju.

 

Zdania bezpodmiotowe

Są zdania, w których nie ma wyrażonego podmiotu, ale także nie można się go domyślić ani na podstawie formy orzeczenia, ani na podstawie zdań poprzednich.

Należą do nich zdania:

• w których orzeczenie wyrażone jest nieosobową formą czasownika zakończoną na -no, -to.
  – Zamknięto dyskotekę.
  – Zburzono most.
  – Odkryto nową planetę.
  – Mówiono, że to oni byli winni.

• w których występują czasowniki można, trzeba, należy.
  – Można rozmawiać.
  – Trzeba być ostrożnym.
  – Należy przemyśleć jego propozycję.

• mówiące o zjawiskach przyrody/pogodowych.
  – Świta.
  – Około południa zachmurzyło się.
  – Ściemnia się.
  – Zanosi się na deszcz.

• mówiące o stanach fizycznych i psychicznych ludzi.
  – Mdli mnie.
  – Burczy mi w brzuchu.
  – Kłuje mnie w boku.
  – Piecze mnie w żołądku.
  – Zimno mi. Zrobiło mi się zimno.
  – Wstyd mi było.

• występujące w wielu tekstach urzędowych, w których przeważnie nakazuje się lub zakazuje.
  – Zabrania się palenia!
  – Nie śmiecić!
  – Nie karmić zwierząt!

 

Zobacz:

Części mowy a części zdania

Składnia

Składnia. Wokół podmiotu i orzeczenia.

Podmiot liryczny wiersza