Dlaczego opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza nosi tytuł Ikar?
Inspiracją do napisania opowiadania Ikar stał się obraz Bruegla pod tym samym tytułem. Pisarz i malarz przedstawili podobne problemy, ale na różne sposoby.
Bruegel za pomocą linii, plam, kolorów i światła przedstawia historię Ikara, syna Dedala, który utonął w morzu przez nikogo niezauważony. Obraz ten nawiązuje do mitu greckiego – Dedal skonstruował dla siebie i syna skrzydła z ptasich piór sklejonych woskiem, ale syn nie posłuchał ojca i wzbił się za wysoko. Promienie słoneczne rozpuściły wosk i Ikar runął. Od tej pory Dedal to symbol człowieka dojrzałego – mądrego, rozsądnego, rozważnego, doświadczonego, a Ikar to symbol młodzieńczych marzeń – nieposłuszny, lekkomyślny, ulegający emocjom marzyciel.
Bruegel przedstawił moment spadania Ikara, ale głównego bohatera prawie nie widać. Trzeba się dobrze przyglądać, by dostrzec nogę wystającą z wody i parę piórek unoszących się na powierzchni morza. Na pierwszym planie znajduje się zaś oracz, który spokojnie orze ziemię. Malarz chciał w ten sposób pokazać, że ludzie są obojętni wobec cudzych tragedii. Zajęci codzienną pracą nie mają czasu spoglądać w niebo. Prostych ludzi nie interesują wielkie marzenia i wielkie tragedie, mają swoje kłopoty i zajęcia. Tylko artysta dostrzega tragedię marzyciela i przekazuje ją następnym pokoleniom.
W opowiadaniu Iwaszkiewicza ginie Michaś – roztargniony i nierozważny piętnastolatek czy szesnastolatek. Michaś, idąc ulicą, czyta książkę, dlatego zostaje zabrany przez karetkę gestapo. Próbuje jeszcze coś tłumaczyć żandarmom – walczy o życie tak jak tonący Ikar z obrazu Bruegla. I tu też ludzie nie zauważają tragedii chłopca. Pochłonięci swoimi codziennymi zajęciami, zatopieni w myślach nie zwracają uwagi na to, co dzieje się wokół nich. Tylko pisarz dostrzega tragedię Michasia i – wstrząśnięty – opowiada o niej czytelnikom.
I obraz, i opowiadanie podkreślają, że rolą artysty – malarza czy pisarza – jest opowiadać o niezwykłych wydarzeniach i uczyć zwykłych ludzi wrażliwości. Artyści są świadkami ludzkich losów, cierpień i niezwykłych fascynacji.
Zobacz: