Styl

  • Pojęcie węższe od języka: spośród wszystkich środków językowych autor wypowiedzi wybiera te, które są według niego najbardziej przydatne, najlepiej wyrażają myśli. Na ten dobór wpływ mają okoliczności wypowiedzi (np. jej cel).
  • Stylem nazwiemy też ogół środków językowych charakterystycznych dla konkretnego autora, epoki, utworu literackiego.

Uwaga! Kiedy masz opisać styl danego tekstu, musisz zbadać, jakie elementy językowe występują częściej – mogą powtarzać się jakieś słowa, formy (np. zdrobnienia), konstrukcje (np. zdania pytające).


Język literacki

Nazwa ta nie oznacza języka literatury, ale odmianę języka (zwaną inaczej ogólną lub kulturalną), która jest znana wszystkim wykształconym Polakom, używana w szkołach czy środkach masowego przekazu, podlega normom poprawnościowym. Oprócz niej istnieją w języku różne odmiany terytorialne (np. dialekty), zawodowe czy środowiskowe.


Język a emocje

W analizowanych tekstach mogą się także pojawić elementy językowe nacechowane emocjonalnie.

Należą do nich między innymi:

  • Zdrobnienia (deminutiwy) i zgrubienia (augmentatiwy)
    Zazwyczaj pierwsze z nich pomagają wyrazić sympatię, a drugie niechęć czy obawę. Zawsze jednak należy sprawdzić kontekst, w jakim one występują – zdrobnienia niekiedy służą wyrażeniu ironii, np. „Wzruszał mnie jej niewielki rozumek”.
  • Określenia oceniające
    Określenia typu: wspaniały, godny naśladowania, ohydny, zasługujący na pogardę itp. wyraźnie pokazują stosunek emocjonalny do przedstawianego faktu. Nie zawsze jest to tak wyraźne, czasem słowa niosą ze sobą pewne skojarzenia (np. „odpustowe kolory”).
  • Sformułowania ironiczne
    Ironia polega na wyrażaniu drwiny, złośliwości nie wprost, ukryciu jej w wypowiedzi pozornie neutralnej, przykładem może być poniższa wypowiedź o powieści: „(…) posunąłem się aż tak daleko, że zajrzałem do niej i zacząłem czytać”.
  • Środki językowe wpływające na patos wypowiedzi
    Patetyczne, czyli podniosłe, monumentalne są zwłaszcza teksty antyczne i klasycystyczne, a także ekspresjonistyczne. Patos osiągamy przez nagromadzenie elementów wywołujących u odbiorcy poruszenie, a nawet wzburzenie. Służą temu środki językowe właściwe stylowi retorycznemu, np. apostrofy, wykrzyknienia, zdania pytające, powtórzenia.


Język potoczny / styl potoczny

Najswobodniejsza odmiana języka, znana wszystkim Polakom i służąca do porozumiewania się w codziennych sprawach (np. zawracanie głowy, wcinać lody, cudem wyparowały, kupować ciuchy).

Charakterystyczne cechy języka potocznego to:

  • obecność słownictwa nacechowanego emocjonalnie (zdrobnień, zgrubień),
  • stałe związki frazeologiczne,
  • występowanie licznych zaimków – ten, tu, ktoś, gdzieś itp.,
  • liczne powtórzenia,
  • swobodna składnia: zdania urywane, eliptyczne, wtrącone, równoważniki zdań, ograniczona liczba spójników; niemal nie występują zdania wielokrotnie złożone czy imiesłowy przysłówkowe uprzednie (na przykład „ten, tego”, „yyyyy”, „słuchaj”„no, wiecie”),
  • częste występowanie środków językowych służących funkcji fatycznej (nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu), np. form wołacza.
  • Języka potocznego używamy do codziennego komunikowania się – głównie w rozmowach.

Przykład stylu potocznego

Swen jakoś jednocześnie okrasił mnie i sobie. Łychą smalcu (…). I złapał sok. Malinowy. Nie. Chyba wiśniowy. Lunął na te smalce, na makarony. Coś krzyknąłem. Ale on zaczął jeszcze dolewać. Natychmiast zaczęliśmy to żreć. I to szybko.
(Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego)


Styl przemówień (styl retoryczny)

Występuje w odmianie mówionej języka, w takich formach, jak przemówienia, kazania itp. Występują w nim sformułowania pozwalające na nawiązanie kontaktu z odbiorcą (słuchaczem), ale też środki językowe typowe raczej dla stylu artystycznego, pozwalające wyrazić myśli w sposób kunsztowny, niekiedy podniosły. Do częściej występujących w tego typu tekstach, należą:

  • Apostrofa
    Bezpośredni zwrot do adresata. Gdy kierowana jest nie do adresata rzeczywistego, ale np. upersonifikowanej idei czy bóstwa, może sprawiać, że wypowiedź będzie bardziej podniosła, nabierze charakteru literackiego. W innym przypadku służy nawiązaniu bezpośredniego kontaktu z odbiorcą wypowiedzi: „Zamknij oczy i wyobraź sobie…”.
  • Pytanie
    • Nazwiemy je retorycznym, jeśli jego celem jest budzenie refleksji, wyrażanie emocji:
      Jednostka wpleciona w system rozmaitych więzi społecznych, (…) zagrożona rozmaitymi represjami choćby ­tylko w postaci społecznej dezaprobaty – czyż obraz ten nie wydaje się nam koszmarny?
    • Niekiedy służy ono porządkowaniu toku rozumowania (prowadzi do pointy):
      Kim miał być szalony Don Kichot? Spadkobiercą romantyzmu.
  • Obecność pytań w analizowanym tekście może:

• porządkować tok myślowy,
• urozmaicać styl tekstu,
• zwracać uwagę czytelnika na jakiś problem,
• pomagać w nawiązaniu kontaktu z odbiorcą (budzić jego ciekawość).

  • Zdanie wykrzyknikowe
    Łatwy do rozpoznania środek stylistyczny, którego podstawowym celem jest wyrażanie emocji (zdziwienia, zaskoczenia, zachwytu itp.).
    Może także urozmaicać stylistykę tekstu („przerywa” tok wypowiedzi), niekiedy pomaga wyeksponować jakąś kwestię, zwrócić na nią uwagę czytelnika. Aby stwierdzić, jaką funkcję pełni dane zdanie wykrzyknikowe, należy dokładnie się przyjrzeć, w jakim kontekście ten środek językowy pojawia się w tekście.

Przykład stylu retorycznego

Wielce Szanowny Panie Marszałku! Panowie Posłowie! Przede wszystkim chciałem bardzo serdecznie podziękować za zaproszenie na tę komisję. Jest to dla mnie i zaszczyt, i powód do optymizmu, dlatego że sprawa, o której będę mówił, jest i dla redakcji, w której pracuję, i dla mnie osobiście sprawą w sposób dramatyczny bulwersującą.(…) W tej sprawie, wielce szanowni panowie posłowie, są fakty i są hipotezy. (…) Wybitni przedstawiciele środowiska filmowego zabrali w tej sprawie głos. Jedna z przedstawicielek tego środowiska, osoba znana i szanowana, zapewnia, że Lew Rywin jest człowiekiem uczciwym, bo tych pieniędzy on nie chciał dla siebie. No to dla kogo on je chciał? Niech ta pani mi odpowie na pytanie: Czy uczciwym jest żądanie łapówki dla jakiejkolwiek grupy rządzącej, niezależnie od tego, z jakiego środowiska politycznego się wywodzi?(…) Proszę Szanownej Komisji! Poza wymiarem konkretnym ta sprawa, niech mi wolno będzie powiedzieć, ma wymiar bardziej ogólny. Ta sprawa ujawnia głęboki konflikt, który dzieli Polskę, który dzieli nas, Polaków. Ten podział biegnie pomiędzy Pols­ką ludzi uczciwych a Polską skorumpowaną, Polską łapówek, Pols­ką mętnej, zagmatwanej mafijnej kombinacji. Tak, to są dwie różne Polski.
(Wypowiedź Adama Michnika na podstawie stenogramu z 5. posiedzenia Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji – (SRTV) – w dniu 8 lutego 2003 r.)

Styl naukowy

Charakterystyczny dla dzieł specjalistycznych, podręczników itp., cechują go:

  • brak środków artystycznych i nacechowanych emocjonalnie,
  • dążenie do jednoznaczności i precyzji,
  • terminologia naukowa, symbole, wzory itp.
  • Posługują się nim naukowcy zwracający się do naukowców.

Uwaga! Elementy tego stylu – zwłaszcza terminy naukowe – mogą pojawiać się także w wypowiedziach innego typu niż naukowe, np. w esejach. Oto przykłady takich sformułowań: zorganizowane narzędzia przemocy, zachowania altruistyczne, nurt myśli chrześcijańskiej, konstrukcje filozoficzne.

Przykład stylu naukowego
Obydwa sposoby zmiany energii wewnętrznej mogą zachodzić jednocześnie. Żelazo można zarazem kuć i je podgrzewać. Wtedy zmiana energii wewnętrznej DEW jest równa sumie wykonanej nad ciałem pracy W i dostarczonego ciepła Q. Możemy to zapisać w postaci wzoru: DEw = W + Q

Powyższe równanie nosi nazwę pierwszej zasady termodynamiki. Jest to nic innego jak wersja zasady zachowania energii, bowiem pierwsza zasada termodynamiki mówi, że praca wykonana nad ciałem i dostarczone ciepło nie znikają (ani nie powstają z niczego), lecz objawiają się w postaci wzrostu energii wewnętrznej ciała. Wielkości występujące w pierwszej zasadzie termodynamiki mogą mieć różne znaki.

Styl urzędowy

  • Stosuje się go w pismach urzędowych – rozporządzeniach, regulaminach, podaniach, zarządzeniach.
  • To styl bardzo suchy i zwięzły.
  • Bardzo często występuje w nim strona bierna, konstrukcje bezosobowe (zawiadamia się, zabrania się).

Styl publicystyczny

  • Inna nazwa to styl dziennikarski.
  • Celem artykułów jest przedstawienie aktualnych wydarzeń w sposób jasny dla wszystkich.
  • Często używa się w nim zwrotów z języka potocznego.

Styl artystyczny

  • Występuje w literaturze pięknej, pełen ozdobników, wyszukanych porównań, metafor, epitetów.
  • Celem tekstu jest zwrócenie uwagi odbiorcy nie tylko na treść, ale też na formę dzieła (sposób budowania zdań, opisy, określenia).
  • Tekst w stylu artystycznym powinien być oryginalny, wieloznaczny.

Style związane z kierunkami artystycznymi

Na dobór środków językowych mają wpływ także określone kierunki artystyczne czy wprost charakter epoki. Widać to wyraźnie, gdy interpretuje się teksty pochodzące z różnych okresów literackich. W utworach barokowych znajdziemy liczne wyszukane środki stylistyczne, koncepty, a także (w tekstach sarmackich) makaronizmy i długie, skomplikowane zdania. W okresie romantyzmu teksty będą obrazowe i nastrojowe, pojawi się w nich wiele środków językowych pokazujących emocje.

Przykłady:

  • styl realistyczny – cechuje dokładność obrazu, dbałość o szczegóły, spójność i jasność wypowiedzi, wprowadzanie słownictwa gwarowego i środowiskowego (indywidualizacja języka),
  • styl naturalistyczny – język zbliżony do potocznego, elementy językowe eksponujące brzydotę, ułomność, bardzo duża dokładność opisu, rezygnacja z elementów oceniających (pisarz ma oglądać świat beznamiętnie – jak naukowiec),
  • styl impresjonistyczny – dążenie do oddania ulotnych wrażeń, podkreślanie subiektywności obrazu; obecność synestezji, nacisk na muzyczność utworu,
  • styl ekspresjonistyczny – chęć pokazania gwałtownych emocji (kontrasty, wykrzyknienia, wyraziste barwy, słownictwo oceniające), łączenie sprzeczności (np. liryzmu z wulgarnością); czasem deformacja świata, utwór zapisem snów, wizji,
  • styl futurystyczny – odrzucenie ortografii i interpunkcji, łączenie wyrazów bez zwracania uwagi na składnię i logikę („słowa na wolności”); eksperymenty dotyczące druku, np. zmienianie wielkości czcionki i koloru, wiersz w kształcie zegarka czy krawata.

Styl autora

Obecność takich, a nie innych środków językowych może zależeć nie tylko od epoki, kierunku artystycznego czy celu wypowiedzi, ale także od upodobań samego autora. Zdarza się, że w analizowanej wypowiedzi powtarzają się pewne słowa czy określenia, autor może mieć także skłonność do nadużywania pewnych środków językowych, np. stosuje długie wyliczenia czy liczne pytania retoryczne.

Uwaga! Gdy tekst dotyczy problemu władzy, wielokrotne powtórzenie tego słowa jest zrozumiałe i nie powinno zostać uznane za cechę stylu autora.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Style wypowiedzi