Mity greckie – pytania
Czym są mity? Czy w mity wierzyli tylko starożytni Grecy?
Mity to takie historie, w które wierzyli mieszkańcy państw starożytnych. Nie tylko Grecy, ale też Rzymianie czy Słowianie. W ich kulturach wytworzyły się różne mity. Czy wiecie po co? Po to, by wyjaśnić, w jaki sposób powstał świat, jak funkcjonuje i objaśnić wszelkie reguły nim rządzące. Mity to opowieści narracyjne o bogach, herosach, powstaniu człowieka, które wyrażają wierzenia danej społeczności, odpowiadają na istotne pytania dotyczące stworzenia świata.
Co ma wspólnego wiara w wielu bogów z mitami?
Tak naprawdę – bardzo dużo. Mity po prostu są o bogach. Starożytni Grecy wierzyli w wielu bogów – taką religię nazywa się politeizmem.
W jaki sposób starożytni Grecy wyobrażali sobie bogów?
Uważali, że bogowie mają różne nadprzyrodzone umiejętności, ale też i cechy ludzkie: są np. kłótliwi, zazdrośni. Żywią się nektarem i ambrozją, która zapewnia im nieśmiertelność. Bogowie mieszkają na Olimpie, którym rządzi Zeus – pan nieba i ziemi, najważniejszy z bogów.
Jak mitologia grecka wyjaśnia powstanie świata?
Na początku był Chaos, czyli wszechświat, kosmos. Z Chaosu wyłonili się pierwsi bogowie: Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia). Bogowie mieli dzieci, jednak Uranos strącił je w głąb Tartaru, bo nie chciał, by rządził ktoś inny oprócz niego. Gai udało się uratować tylko Kronosa. Zaczęła się walka o władzę. Kronos zwyciężył Uranosa, ale sam nie chciał, by jego dzieci strąciły go z tronu, więc… pożarł je. Rea – żona Kronosa – ocaliła Zeusa, podając mężowi do połknięcia kamień. Kronos nic nie wiedział o tym, że Zeus żyje. Gdy Zeus dorósł, pokonał ojca i objął władzę. Zmusił też ojca, by zwrócił z wnętrza resztę połkniętych dawno temu dzieci! Na świat wydostali się: Hera, Posejdon, Hades, Hestia, Demeter. Zeus objął tron i razem z rodzeństwem zasiadł na Olimpie.
Czy w micie o powstaniu świata jest mowa o człowieku?
Nie, w micie o powstaniu świata jest mowa tylko o bogach. Nie ma ani słowa o powstaniu człowieka. Z powstaniem człowieka jest związany inny mit – o Prometeuszu.
Jacy byli pierwsi bogowie? Co możesz o nich powiedzieć?
Pierwsi bogowie nie byli zbyt sympatyczni. Byli okrutni i żądni władzy. Nienawidzili swoich dzieci i walczyli z nimi o władzę, np. Uranos strącił swoje potomstwo w głąb Tartaru, a Kronos pożarł. To matki (Gaja, Rea) były dobre, opiekuńcze, dbające o dzieci, chroniące przed okrutnymi ojcami.
O czym mówi mit o królu Midasie?
Król Midas marzył o wielkim bogactwie. I tak naprawdę miał tych bogactw sporo. Codziennie je oglądał i myślał tylko o tym, jakby tu je jeszcze powiększyć. Najgorsze jednak było to, że jego poddani chodzili głodni i stukali do bram pałacu, a Midas pozostawał niewzruszony. Bóg Dionizos postanowił go ukarać. Pozwolił mu wybrać jedno życzenie, które się spełni. A król chciał, by wszystko, czego się dotknie, zamieniło się w złoto. Tak się stało. Ale powstał problem, gdy chciał coś zjeść, bo wszystko zamieniało się w upragnione przez niego złoto. Midas ubłagał Dionizosa, by to odmienić, i bóg dał się przekonać. Ale po jakimś czasie niepoprawny władca przechadzał się, a drogę zastąpił mu Apollo i zaczął pięknie grać na harfie. Midas wcale tego nie słyszał, wcale się tym nie interesował, tylko w myślach liczył swe bogactwa. Za karę wyrosły mu ośle uszy. I nic nie dało, że przerażony skrył się wśród traw, bo nawet one zaczęły szumieć i rozgłaszać wszystkim, że król Midas ma ośle uszy.
Co symbolizują ośle uszy króla Midasa?
Ośle uszy króla Midasa to symbol jego próżności, chciwości i głupoty.
Takie polecenie może zadać nauczyciel na lekcji polskiego: Opisz krótko charakter króla Midasa.
Król Midas był chciwy i samolubny. Liczyło się dla niego tylko bogactwo, nie dbał o poddanych, nie byli oni dla niego ważni. Midas nie uczył się na błędach. Gdy Dionizos cofnął mu karę, on nie umiał z tego wyciągnąć wniosków i nadal marzył tylko i wyłącznie o bogactwie.
Na lekcji polskiego przyda się też określenie midasowy skarb, czyli skarb, który nie przynosi szczęścia (mimo że się go posiada), ale cierpienie.
W jaki sposób według mitologii greckiej powstał człowiek?
O powstaniu człowieka opowiada mit o Prometeuszu (prometejski). Prometeusz ulepił figurę człowieka z gliny i łez. Ale stworzony przez niego człowiek okazał się jednak bardzo słaby i bezradny, więc tytan wykradł bogom ogień i dał go śmiertelnikom, aby mogli się ogrzać i chronić przed niebezpieczeństwami. Prometeusz nauczył ludzi bardzo wielu rzeczy, np. jak korzystać z ognia, tworzyć wielkie budowle, liczyć, pisać, określać kierunki świata za pomocą gwiazd, oswajać zwierzęta. Bogom nie spodobało się to, co zrobił tytan. Bali się, że ktoś może być silniejszy od nich, więc postanowili ukarać Prometeusza. Kazali przykuć go do skał Kaukazu. Tam co dzień przylatywał sęp i wyżerał mu wątrobę, która potem odrastała, a ptak przylatywał ponownie…
Jak nazwiesz postawę Prometeusza?
To poświęcenie się dla innych, nie bacząc na własne cierpienia. Taka postawa to prometeizm.
Jak starożytni Grecy wytłumaczyli sobie następstwo pór roku?
Następstwo pór roku wyjaśnia mit o Demeter i Korze. Jak to możliwe? To proste! W Korze – córce bogini zbóż i plonów – zakochał się Hades. Wkrótce porwał ją do swego podziemnego królestwa. Demeter oszalała z rozpaczy. Wszędzie szukała swojej ukochanej jedynaczki, aż postanowiła użyć podstępu. Zeszła z Olimpu i sprawiła, że ziemia przestała rodzić plony. Dopiero wtedy zareagował Zeus (ojciec Kory), który kazał Hadesowi zwrócić dziewczynę. Niestety, było już za późno. Kora spróbowała owocu granatu i nie mogła na zawsze powrócić na ziemię. Ustalono, że młoda kobieta część roku będzie z matką, a część w podziemiach. W innym wypadku Demeter sprawiłaby, że na ziemi byłoby cały czas ponuro i smutno i nic by nie rosło. I tak powstały pory roku – gdy Kora jest z matką, świat rodzi plony, panuje wiosna, potem lato, cały świat pozostaje radosny, kwitnący. Gdy Kora przebywa z Hadesem – cały świat zamiera, rośliny nie kwitną, jest szaro, chłodno i smutno – trwają jesień i zima.
Jak inaczej mówimy na Korę – córkę Demeter?
Persefona, według wierzeń rzymskich – Prozerpina.
Demeter to symbol prawdziwej matki. Krótko scharakteryzuj tę postać.
Demeter to symbol miłości macierzyńskiej. Bardzo kochała swoją córkę Korę. Kiedy ta została porwana przez Hadesa, Demeter zrobiła wszystko, by ją odnaleźć. Nie wahała się skrzywdzić ludzi (czyli sprawić, by na ziemi nic nie kwitło, nie rosło), by ją odzyskać. Była wytrwała w poszukiwaniach, umiała dopiąć swego.
O czym opowiada mit o Dedalu i Ikarze?
Mit ten mówi o tym, do czego doprowadzają człowieka ideały i marzenia. I o tym, że nie zawsze te ideały mogą się zrealizować.
Dedal był konstruktorem, więźniem na Krecie, z dala od swojej ojczyzny – Aten, ale bardzo chciał do niej wrócić. Zbudował skrzydła z piór i wosku, dzięki którym mógł wraz z synem Ikarem fruwać. Przed niebezpiecznym lotem Dedal przestrzegał Ikara, by nie wznosił się zbyt w górę, bo słońce może roztopić wosk, a wtedy pióra wypadną. Niestety, Ikar nie posłuchał ojca. Zapragnął polecieć bliżej słońca. Spadł i zabił się.
Co oznacza frazeologizm „ikarowe loty”?
Ikarowe loty to działania śmiałe, bardzo ryzykowne, których realizacja może skończyć się tragicznie.
Jak inaczej można nazwać mit o Dedalu i Ikarze?
Mit o Dedalu i Ikarze nazywa się też mitem ikaryjskim.
Dedal i Ikar to dwie różne postacie, które prezentują dwie różne postawy. Opisz je pokrótce.
- Ikar to idealista. Oznacza to, że dąży do zrealizowania marzeń bez zastanowienia. Jest młody, nierozważny, chce przeżyć coś wspaniałego i nie słucha rad ojca.
- Dedal jest rozsądny, rozważny. Prezentuje postawę realistyczną.
Kim był Herakles?
Herakles był bohaterem, herosem, półbogiem, nieślubnym synem samego Zeusa. Jego wrogiem okazała się Hera, która próbowała go zabić. Gdy Herakles był jeszcze niemowlęciem, wysłała na niego węże, które udało mu się udusić! Od małego wykazywał się niezwykłą siłą i odwagą. Gdy dorósł, Hera sprawiła, że w ataku szaleństwa pozabijał własne dzieci. By oczyścić się z tej zbrodni, musiał wykonać dwanaście prac. Dał sobie radę ze wszystkimi! Herakles jest symbolem siły, wzorem odwagi, zaradności, energii.
Jakie prace musiał wykonać Herakles? Ile ich było?
Prac było dwanaście.
1. Zabicie lwa z Nemei.
2. Zgładzenie hydry lernejskiej – odrąbał jej dziesięć głów, każde miejsce po ucięciu przypalał pochodnią, ponieważ inaczej na miejsce uciętej głowy wyrastały dwie nowe.
3. Złapanie dzika w okolicach Erymantos.
4. Sprowadzenie łani o złotym porożu.
5. Oczyszczenie okropnie brudnych stajni króla Augiasza.
6. Wytępienie ptaków stymfalijskich zagrażających ludziom.
7. Ujarzmienie byka z Krety.
8. Uprowadzenie cudownych klaczy króla Diomedesa.
9. Zdobycie pasa Hipolity – królowej Amazonek.
10. Uprowadzenie wołów olbrzyma Geryona.
11. Dostarczenie złotych jabłek z sadu pilnowanego przez Hesperydy.
12. Porwanie z podziemi psa Cerbera.
Kim był Syzyf?
Syzyf był królem Koryntu. Często bywał na Olimpie, znał wiele tajemnic bogów. Nie umiał jednak ich zachować dla siebie. Pewnego razu wyjawił bardzo ważny boski sekret – bogowie kazali go za to uśmiercić. Sprytny człowiek nie pozwolił pochować się, jak nakazywał obyczaj, a potem w krainie zmarłych rozpaczał, jaką to ma niegodziwą żonę. Ulitował się nad nim Hades i pozwolił mu wrócić na ziemię, by dopełnić obrządku. Jednakże Syzyf nie wracał… To nie był jeszcze koniec jego działalności. Uwięził wysłanego po siebie Tanatosa – boga śmierci – i od tej pory ludzie przestali umierać. Dopiero Hermesowi udało się uwolnić spętanego boga, przyprowadzić niepokornego śmiertelnika do Hadesu, a tym samym przywrócić ład na świecie. Za to czekała Syzyfa sroga kara. Musiał wtaczać pod ogromną górę głaz. Zawsze, gdy był już prawie na samej górze, kamień staczał się i Syzyf rozpoczynał tę ciężką pracę od nowa… Jego męka miała nigdy się nie skończyć.
Czym jest syzyfowa praca?
To określenie oznacza pracę beznadziejną, której nie da się wykonać w całości, nie da się skończyć. To praca, która nie przynosi efektów i z góry skazana jest na niepowodzenie.
Jak nazywali się najważniejsi greccy bogowie?
- Zeus – najważniejszy bóg, władca Olimpu, bogów i ludzi
- Hera – żona Zeusa, bogini niebios i płodności
- Posejdon – bóg mórz i oceanów
- Hades – bóg podziemi, krainy zmarłych
- Demeter – bogini zbóż i plonów
- Hestia – patronka domowego ogniska
- Atena – bogini wojny i mądrości, córka Zeusa
- Afrodyta – bogini miłości
- Apollo – bóg piękna, poezji i sztuki, daje natchnienie poetom
- Ares – bóg wojny
- Artemida – bogini łowów
- Dionizos – bóg rozrywki, zabawy
- Temida – bogini sprawiedliwości, patronka sędziów
Zapamiętaj frazeologizmy
• Róg obfitości – symbol bogactwa, niewyczerpanych zasobów. To ułamany róg kozy Amaltei (wykarmiła małego Zeusa), napełniał się zgodnie z życzeniem posiadacza.
• Puszka Pandory – źródło niekończących się kłopotów, utrapień itp. Pandora była pierwszą kobietą. Bogowie zesłali ją na ziemię z tajemniczą puszką, której nie pozwolili otwierać. Pandora nie posłuchała zakazu i namówiła męża do jej otwarcia. Na świat wydostały się wtedy wszelkie choroby i nieszczęścia.
• Syzyfowa praca – praca bezsensowna, niekończąca się, z góry skazana na niepowodzenie.
• Herkulesowa praca – praca bardzo ciężka, ale przynosząca efekty.
• Nić Ariadny – nieoczekiwana pomoc albo dobra rada. Nić otrzymał od Ariadny Tezeusz, gdy ruszał w głąb labiryntu, aby zgładzić Minotaura. Miał nią oznaczyć drogę powrotną.
• Stajnia Augiasza – bałagan, chaos, brud.
• Jabłko niezgody – powód kłótni, punkt sporny. Zeus nie zaprosił Eris – bogini niezgody – na ślub boginki Tetydy i Peleusa. Eris zemściła się, rzucając między boginie złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Spór miał rozstrzygnąć Parys – syn króla Troi, Priama – i podarował je Afrodycie. Dlaczego? Uległ przekupstwu tej bogini – obiecała mu ona piękną Helenę – żonę króla Menelaosa.
• Pięta Achillesa – słaby punkt. Matka Achillesa wykąpała go w wodach Styksu, co zapewniło chłopcu odporność na wszelkie ciosy. Niestety, podczas kąpieli trzymała go za piętę. To był jego jedyny słaby punkt – zginął ugodzony właśnie w piętę.
Zobacz:
Wymień słynne mity greckie, które poznałeś, i krótko je scharakteryzuj